از دایره المعارف جنگی
حسین قمی
در این جا با برخی از تعاریف جنگ نامتقارن، جنگ اطلاعاتی، جنگ شناختی، جنگ سایبری و فریب در وضعیت «نه جنگ، نه صلح» نوشته استاد محترم حسین قمی اشنا می شویم.
جنگ نامتقارن
به رویکردی راهبردی اطلاق میشود که در آن یک طرف درگیری با بهرهگیری از خلاقیت، نوآوری و استفاده بهینه از محدودیتهای خود، ضعفهای طرف قدرتمندتر در جنگ کلاسیک و…را هدف قرار داده و از روشهای غیرمتعارف برای تأثیرگذاری حداکثری استفاده میکند. این نوع جنگ بر مبتکر بودن، انعطافپذیری و توانایی تطبیق با شرایط متغیر تأکید دارد.
شاخصهای کلیدی:
- به کارگیری روشهای نوآورانه و غیرمرسوم
- هدف قرار دادن نقاط آسیبپذیر راهبردی حریف
- استفاده بهینه از منابع محدود
- تأکید بر عامل غافلگیری
- بهرهگیری از فناوریهای جدید و محیطهای نوین
راههای مقابله:
- توسعه سیستمهای هشدار اولیه و پایش مستمر
- تقویت تابآوری و انعطافپذیری ساختاری
- سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه فناوریهای دفاعی
- آموزش و پرورش نیروهای متخصص و خلاق
- اجرای تمرینات مشترک و منظم نظامی
جنگ اطلاعاتی
جنگ اطلاعاتی به مجموعه عملیات هماهنگ برای تأثیرگذاری، اختلال، دستکاری یا تخریب قابلیتهای تصمیمگیری و اطلاعاتی دشمن، همزمان با حفاظت از داراییهای اطلاعاتی خودی اطلاق میشود.
شاخصهای کلیدی:
- انتشار گسترده اخبار جعلی،
- عملیات روانی،
- دستکاری در فضای سایبری،
- تخریب اعتماد عمومی و هدف قرار دادن زیرساختهای حیاتی اطلاعاتی.
راههای مقابله:
- تقویت سواد رسانهای جامعه،
- توسعه قابلیتهای دفاع سایبری،
- ایجاد وحدت رویه اطلاعاتی،
- فعالسازی سیستمهای پدافند غیرعامل و
- اجرای عملیات ضداطلاعات مؤثر.
جنگ شناختی:
شکلی از جنگ نوین که هدف اصلی آن تأثیرگذاری و دستکاری در
- ادراک،
- تفکر،
- تصمیمسازی و
- رفتارهای فردی و جمعی دشمن
از طریق هدف قرار دادن شناخت و باورهای آنان است.
شاخصهای کلیدی:
- انتشار گسترده اطلاعات نادرست و روایتسازیهای هدفمند(از طریق عوامل نفوذی در دستگاهها که شاهد آدرسهای غلط به خصوص در جنگ ۱۲روزه بودیم که بسیار پر هزینه وهدر رفت منابع انسانی و… شد)
- استفاده از شبیهسازیها و دستکاری عمیق.
- تضعیف هویت ملی و مذهبی.
- ایجاد تردید و بیاعتمادی نسبت به نهادهای حاکمیتی.
- تغییر برداشتهای عمومی از واقعیات.
راههای مقابله:
- ارتقای سواد رسانهای و توجیه همه اقشار از جمله کارگزاران.
- تقویت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی.
- ایجاد واحدهای پایش و شناسایی سریع حملات شناختی.
- تولید و ترویج روایتهای اصیل و قوی.
- استفاده از هوش مصنوعی برای ردیابی کمپینهای تخریب.
- اجرای عملیات روانی متقابل و خنثیسازی تبلیغات دشمن.
جنگ سایبری:
به مجموعه عملیات های خصمانه در فضای سایبری اطلاق میشود که توسط دولتها یا گروههای سازمانیافته با هدف
- جاسوسی،
- تخریب زیرساختهای حیاتی،
- ایجاد اختلال در خدمات یا تأثیرگذاری بر افکار عمومی یک کشور انجام میپذیرد.
شاخصهای کلیدی:
- حملات سازمانیافته به زیرساختهای حساس ملی (انرژی، بانکداری، حملونقل و…)
- استفاده از بدافزارهای پیچیده با قابلیت تخریب سختافزاری
- حک و یا حمله های طولانی مدت برای نفوذ و حضور پایدار در شبکههای هدف
راههای مقابله:
- توسعه توانمندسازی دفاع سایبری انعطاف پذیر با تأکید بر تشخیص و پاسخ سریع
- ایجاد همکاریهای بینالمللی و توافقنامههای بازدارندگی
- سرمایهگذاری بر آموزش نیروی انسانی متخصص و ارتقای آگاهی
فریب در وضعیت «نه جنگ، نه صلح»
فریب در وضعیت «نه جنگ، نه صلح»راهبرد برنامهریزیشده برای حفظ وضعیت انتظار فعال از طریق
- ایجاد ابهام سازمانیافته،
- نمایش ظرفیتهای کنترلشده و
- دستکاری محاسبات راهبردی حریف بدون عبور از آستانه درگیری آشکار است.
در دیدگاه آیندهپژوهی، این مفهوم با تلفیق «دیپلماسی فریبنده» و «بازدارندگی انعطافپذیر»، به سمت ایجاد «فضای بیثباتی کنترلشده» در حال تکامل است.
شاخصهای کلیدی در افق آینده:
- اجرای مانورهای نمایشی با قابلیت انکارپذیری بالا
- انتشار محتوای اطلاعاتی چندلایه با روایتهای متضاد
- ایجاد نوسان عمدی در سطح هشدارهای راهبردی
- به کارگیری پروکسیهای غیرمستقیم برای ایجاد فشارهای محاسبهشده
راهکارهای مقابله آیندهنگر:
- توسعه سامانههای پایش هوشمند برای تشخیص الگوهای فریب پویا
- طراحی مکانیزمهای «آشکارسازی تدریجی» برای خنثیسازی فریب
- اجرای تمرینات شبیهسازی وضعیتهای خاکستری با محوریت شناخت الگو
- ایجاد مراکز تحلیل رفتاری برای پیشبینی تحرکات فریبنده
