واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -آخرین قسمت
واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -آخرین قسمت
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
(پژوهش موردی در راستای جهاد تبیین)
بسمه تعالی
در قسمت سوم به چگونگی انتخاب برخی از مسئولین مرکز اسناد ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی و فعالیت های مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران از 22/11/1357 تا 01/07/1363 پرداخته بود. در قسمت انتهائی؛ به دستآوردها و موفقیت های مرکز اسناد وزارت اطلاعات اشاره می شود.
6- دستآوردها، موفقیت های مرکز اسناد وزارت اطلاعات :
امروزه مرکز اسناد وزارت اطلاعات به پشتوانه اسناد سیاسی – تاریخی – امنیتی و اطلاعاتی به جای مانده از سال 1300 شمسی و تقویت آن ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران یکی از غنی ترین و فاخرترین مرکز اسناد در حوزه تخصصی سیاسی – تاریخی – امنیتی – اطلاعاتی محسوب می شود و با گذشت زمان و تلاش سربازان گمنام این عرصه، روزبه روز به عظمت و پویایی و سرمایه های آن افزوده می شود، لذا از منظر جهاد تبیین و ذکر دست آوردها و موفقیت ها و خدمات این مرکز که از جمله مطالبات به حق رهبر معظم انقلاب اسلامی محسوب می شود، در این قسمت از این پژوهش به این دست آوردها و موفقیت ها و خدمات ارزشمند و ماندگار و افتخار آمیز اشاره می شود:
1. این مرکز به عنوان مادر اسناد اطلاعاتی در کشور محوریت و مسئولیت اسناد اطلاعاتی را در بین جامعه اطلاعاتی بعهده دارد.
براساس ماده 5 قانون تمرکز اطلاعات مصوبه 10 خرداد سال 1368 مجمع تشخیص مصلحت نظام ، 4 وظیفه اصلی برای وزارت اطلاعات در قبال جامعه اطلاعاتی معین و مشخص شده است که یکی از آنها تأسیس مرکز اسناد و بایگانی متمرکز اطلاعاتی برای تأمین نیازمندی های اسنادی و سرویس دهی به اعضاء جامعه اطلاعاتی ایران می باشد.
باتوجه به این قانون و شرح وظایف وزارت در قانون تأسیس وزارت اطلاعات مورخه 27/5/1362 مجلس شورای اسلامی، مرکز اسناد وزارت اطلاعات در پاسخ به نیازهای جامعه اطلاعاتی ایران مانند استعلام سوابق انفرادی اشخاص و سوابق موضوعات امنیتی، دسترسی به اسناد تبادل دستگاه های اطلاعاتی جهان با سرویس های اطلاعاتی ایران و بهره برداری از اسناد تاریخی ایران از سال 1300 تا به امروز اقدام می نماید که دست آورد و موفقیت بزرگی برای این مرکز محسوب می شود.
2. استفاده وسیع و گسترده از اسناد به جای مانده و افزودن اسناد جدید پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تعیین صلاحیت اشخاص در مشاغل حساس و پاسخ به استعلامات دستگاه های اجرایی هنگام برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان رهبری، شوراهای شهر و روستا، اصناف، مجامع مختلف مطابق با قوانین و مقررات موجود که به صورت مرتب و مستمر درحال انجام است و از خدمات فاخر امنیتی و اطلاعاتی محسوب می شود. در این فعالیت مرکز اسناد وزارت اطلاعات با به کارگیری آخرین متدها و تکنولوژیهای پیچیده رایانه ای استعلامات چند میلیونی و مهم و سراسری را در مدت کوتاهی پاسخ داده و از طولانی شدن رسیدگی ها به شدت کاهش پیدا کرده است.
- از آنجایی که اسناد به جای مانده از ساواک دارای ارزش و اهمیت تاریخی از جنس مستند بودن برخوردار است، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات به بهره برداری از اسناد به جای مانده تا امروز موفق شده است بیش از چهارصد عنوان کتاب معتبر سند در حوزه های:
الف- روزشمار انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک برای غالب استان های کشور در مجلدات مختلف در 121 عنوان
ب- مجموعه یاران امام خمینی(ره) به روایت اسناد ساواک در 99 عنوان
ج- رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک در 39 عنوان
د- مطبوعات عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک در 11 عنوان
ﻫ- مساجد فعال در سراسر کشور در مبارزه با رژیم پهلوی به عنوان پایگاه های انقلاب در 22 عنوان
و- جریانات چپ کمونیستی مانند حزب توده، چریک های فدایی و سران این گروهک در 18 عنوان
ح- مجموعه رجال انقلابی و مراجع عظام تقلید به روایت اسناد ساواک در 40 عنوان
ط- مجموعه قیام پانزده خرداد سال 1342 به روایت اسناد ساواک در 9 عنوان
ی- مجموعه احزاب عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک در 9 عنوان
ک- مجموعه موضوعات مختلف تاریخی در 46 عنوان
و چندین کتب اسنادی دیگری که همگی آنها امروز در اختیار پژوهشگران و محققین و مورخین قرار دارد و این نهضت به حول و قوه الهی ادامه دارد. می توان مدعی شد در شرایط کنونی هیچ مورخ، تاریخ نگار و پژوهشگری که قصد تاریخ نگاری مستند و صحیح و منصفی را داشته باشد قادر نخواهد بود به هدف خود نائل شود مگر این که از این خاکریز ( استفاده و بهره برداری از کتب مرکز بررسی های اسناد تاریخی) باید عبور نماید.
- مرکز اسناد وزارت اطلاعات با پاسداشت و گرامی داشت یاد و خاطره زندانیان سیاسی دوران رژیم پهلوی سوابق مبارزاتی آنها را با عکس و مدارک آماده سازی نموده و در اختیار موزه عبرت ایران که از غنی ترین و فاخرترین موزه های تاریخی- سیاسی جهان است قرار دهد و در شرایط کنونی هزاران نفر از ملت شریف ایران و گردشگران خارجی از اقصی نقاط دنیا از این موزه بازدید می نمایند و از نزدیک با مجاهدت ها و مبارزات دلاور مردان و شیرزنان این مرز و بوم کهن آشنا می شوند، افشای جنایات و شکنجه های مامورین ساواک رژیم پهلوی چنان دردآور است که آقای دکتر مهیار خلیلی (نویسنده کتاب شکنجه در عصر پهلوی- موزه عبارت ایران- چاپ سوم 1403) چنین مرقوم نموده است: “درد چنان است که حتی خامه مرا به رنج آورده است، نه اشک و نه فریاد و یا نوشته نمی تواند بیان کننده رنجی که بر سر مردم ایران آمده است باشد. یک دوره تاریخ کوتاه و این همه رنج ؟ دژخیمان و شکنجهگران برخی معدوم و بعضی به گوشه ای خزیده اند اما فریاد شکنجه دیدگان و رنج کشیدگان چنان انعکاسی دارد که هرگز خاموش نخواهد شد“.
بدیهی است این روشنگری ها و شفاف سازی جملگی حاصل زحمات کارکنان مرکز اسناد وزارت اطلاعات و موزه عبرت ایران است که با تلاش وافر و درک عمیق از مسئولیت اجتماعی، دینی، سیاسی آنان به ثمر نشسته است.
- ارائه خدمات اسنادی به مراکز مهم و مطرح تاریخی مانند موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بنیاد تاریخ پژوهشی و دانشنامه انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، قوه قضاییه و سایر مراکز اسنادی و تاریخ پژوهشی و اشخاص حقیقی که بنا به دلایلی در ساواک دارای پرونده سیاسی (تحت عنوان پرونده انفرادی سوم در اداره کل سوم ساواک) هستند از جمله خدمات بنیادی است که مرکز اسناد وزارت اطلاعات میلیون ها برگ سند معتبر را مطابق با مقررات و قوانین به نهادهای فوق تحویل داده است و اگر امروز هم وطنان عزیز شاهد رشد و شکوفایی این موسسات پژوهشی و تحقیقی در عرصه های تاریخی هستند جملگی مدیون اسنادی هستند که از مرکز اسناد وزارت اطلاعات دریافت کرده اند و خوشبختانه با تعاملات خوب و سازنده ای که بین این موسسات و مرکز اسناد وزارت اطلاعات وجود دارد همچنان شاهد رشد و شکوفایی پژوهش ها و تحقیقات فاخر و ارزنده آنها در راستای امر مقدس “جهاد تبیین” خواهیم بود.
- از اقدامات مهم و یاد ماندنی مرکز اسناد وزارت اطلاعات همکاری و هماهنگی با مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات و موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی در تاسیس و ایجاد و راه اندازی مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی معروف به “مهتاب” در سال 1381 می باشد. (هر چند یک نهاد دولتی با بی انصافی و عدم رعایت اصول امانت داری راه اندازی و تاسیس این “سازمان مردم نهاد” را به نام خود مصادره به مطلوب نموده است و این گونه سرقت های فرهنگی همواره رایج بوده است و جای هیچ تعجبی نیست.) و یکی از بنیانگذاران اصلی و پا به کار و فعال مرکز اسناد وزارت اطلاعات از طریق مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات می باشد. این نهال پس از گذشت دو دهه به درخت تنومندی تبدیل شده است و اعضای آن مراکز ذیل می باشند:
- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
- مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات
- کتابخانه و اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران
- موزه عبرت ایران
- کتابخانه و مرکز اسناد و موزه مجلس شورای اسلامی
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه
- بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی
- بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی
- دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران
- موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
- مرکز اسناد قوه قضاییه (وزارت دادگستری)
- موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
- مرکز اسناد دفتر نشر مقام معظم رهبری مدظله العالی
- دفتر تدوین دست آوردها و پیشرفت های انقلاب اسلامی
البته هنگام تشکیل نشست های مهتاب افراد متعددی از صاحب نظران حوزه اسناد و تاریخ نیز به عنوان مدعو به جلسات دعوت می شوند و از نظرات آنها استفاده می شود.
- ارائه خدمات اسنادی به تهیه کنندگان و سازندگان مجموعه های تلویزیونی، فیلم های سینمایی، فیلم های مستند بلند و کوتاه در موضوعات تاریخی – سیاسی که در این رابطه ده ها تولید فاخر با بهره گیری از اسناد دریافتی به سرانجام رسیده و در معرض تماشای مردم شریف ایران قرار گرفته است.
در این رابطه می توان به فیلم های سینمایی: روباه، سیانور، روز صفر، عملیات پایتخت، ماجرای نیمروز، رد خون، شبی که ماه کامل شد، داستان تختی، مروارید سیاه، امکان مینا، سقوط و… و مجموعه های تلویزیونی: معمای شاه، ترور خاموش، خانه امن، سرجوخه، دوبل، پازل، تعبیر وارونه و یک رؤیا اشاره نمود.
همه بهره برداران از اسناد وزارت اطلاعات ضمن تشکر و قدردانی اذعان می دارند که موفقیت فیلم هایشان مدیون اسناد وزارت اطلاعات می باشد.
- ارایه خدمات اسنادی به بنیاد شهید و امور ایثارگران :
با توجه به این که مبارزین و انقلابیون زمان حکومت رژیم پهلوی و دارای سابقه و پرونده در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بودند، این اشخاص به عنوان جانباز، ایثارگر و زندانی سیاسی رژیم پهلوی براساس قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مورد توجه قرار گرفته و تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران ج.ا.ا قرار گرفتند و قرار گرفتن نام آنها در زمره افرادی که باید از آنها حمایت شود، مستلزم بررسی پرونده مبارزاتی و دربند بودن آنها در رژیم پهلوی و تایید آن توسط وزارت اطلاعات بوده، لذا مرکز اسناد وزارت بر اساس وظیفه محوله قانونی بیش از پنج هزار پرونده زندانیان سیاسی را بررسی و پاسخ استعلامات بنیاد شهید و امور ایثارگران را به صورت کتبی و مستند ارسال نموده است و این دلاور مردان و شیر زنان البته بدون چشم داشت از مزایا و تسهیلات این قانون بهره مند شده اند.
هر چند هیچ چیز و هیچ امکان یا تسهیلات به این عزیزان جوابگوی مجاهدت ها و تلاش ها و آلام و رنج های آنان در دوران سخت اسارت و شکنجه های قرون وسطایی و گرفتار شدن به انواع و اقسام بیماری های روحی و جسمی نخواهد بود و ملت شریف و قدرشناس ایران خودشان را مدیون فداکاری و جانبازی و ایثارگری این سرافرازان می دانند.
- بهره برداری حرفه ای و اطلاعاتی از اسناد همکاری های ساواک با سایر دستگاه های اطلاعاتی دنیا که در زمان رژیم پهلوی تحت عنوان تبادل اطلاعاتی با یکدیگر مشارکت داشتند در راستای مذاکره و تبادل اطلاعاتی با سرویس های اطلاعاتی امروز دنیا برای تحقق اهداف سازمانی و مأموریت های محوله به وزارت اطلاعات و اعضاء جامعه اطلاعاتی ایران که از رویه های اطلاعاتی و حرفه ای محسوب می شود و یک امر پذیرفته شده در بین همه سازمان های اطلاعاتی محسوب می شود و این تبادلات اطلاعاتی به صورت منظم و مستمر بین دستگاه های دنیا درحال انجام است.
به پایان آمــد این دفتر حکایـت همچنان باقی است.
باتأییدات خداوند متعال و سپاس به درگاه بی کرانش که توفیق دارد . یکی از موضوعات مهم و پر سوال مردم شریف ایران و پژوهشگران و مورخین درخصوص سرانجام اسناد ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی پاسخ داده شود و این موضوع از منظر جهاد تبیین واکاوی شده و زوایای پنهان و ناگفته آن روشن شود. برای تبیین دقیق تر موضوع ناچار بودیم درباره وضعیت اسناد ساواک قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و زمان رژیم پهلوی مطالب لازم ارایه شود تا خوانندگان محترم بایک شیب ملایم به بحث ورود نمایند. در ادامه به وضعیت اسناد ساواک از سال 1357 تا مهر 1363 که وزارت اطلاعات تأسیس می شود اشاره شد و نام مسئولین این مرکز در دوره شش ساله ذکر شد و البته به دلیل فقدان دلیل و اسناد کافی تبیین این مقطع تاریخی اندکی با دشواری مواجه شد که به لطف خداوند منان و مصاحبه با کارشناسان بسیار قدیمی این مرکز این دشواری تبدیل به آسانی شد و کار به سرانجام رسید و همان گونه که خوانندگان محترم ملاحظه فرمودند. در این دوره به انواع و اقسام پرونده های متشکله اشاره شد و هم چنین به بخشی از وظایف مرکز اسناد ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شد.
بررسی سرنوشت و سرانجام اسناد ساواک پس از انتقال اسناد، اماکن، تجهیزات، ساختمان ها و کارکنان شاغل در این مرکز از سال 1357 تا مهر 1363 از جمله فصول این پژوهش است و از منظر جهاد تبیین به خدمات و دستاوردها و موفقیت های مرکز اسناد وزارت اطلاعات در چهل سال گذشته در موضوعات مختلف اشاره و تشریح شد. بدیهی است ممکن است بعضی از خدمات این مرکز در این نوشتار ذکر نشده باشد و اگر در آینده بعضی از خوانندگان محترم به آنها اشاره نمایند، حتماً از آن استفاده خواهد شد. امیدواریم این مطلب که با “بضاه مضجاه” نگارنده تدوین و به نگارش درآمده است مورد پسند بهره برداران قرار گرفته باشد و موجب رضایت خاطر پروردگار قادر و توانا واقع شده باشد، ان شاء الله.
خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار
مجتبی قانعی- تابستان 1404
