واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

 واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی

(پژوهش موردی در راستای جهاد تبیین)

 

بسمه تعالی

مقدمه:

با تاییدات خداوند متعال و سپاس بی کران بدرگاه بی کرانش که توفیق داد در راستای امر مقدس جهاد تبیین که از جمله وظایف ذاتی همه اندیشمندان محسوب شده و از سوی دیگر از انتظارات مسلم و به حق رهبر معظم انقلاب اسلامی حفظه الله می باشد گامی کوچک برداشته شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همواره این سئوال و ابهام در اذهان مردم شریف ایران و محققین عرصه تاریخ وجود داشته و دارد که اسناد بزرگترین دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی پس از فروپاشی این رژیم چه سرنوشتی پیدا کرد؟ و چه فرایندی را طی نمود و امروز پس از چهل و پنج سال گذشت از پیروزی انقلاب چه وضعیتی دارد؟.

در این پژوهش تلاش شده است تا به این پرسش ها و ابهامات پاسخ داده شود و برای تقویت این پاسخ به اسناد به جای مانده مراجعه شده و با تنی از چند از شاهدین فروپاشی ساواک در 22 بهمن سال 1357 مصاحبه بعمل آمده است و در ادامه به بیانات مقام معظم رهبری مدظله العالی که حاوی خاطرات و مشاهدات معظم له می باشد نیز استفاده شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی حفظه الله مدت کوتاهی را در اوایل انقلاب مسئولیت و مدیریت مرکز اسناد انقلاب اسلامی را قبل از تشکیل و تأسیس وزارت اطلاعات به عهده داشته است و در این رابطه مانند موضوعات دیگر حکمرانی صاحب نظر و منبع ارزشمندی هستند و می توان به صورت قطع و یقین بیانات ایشان را سرلوحه این تحقیق قرار داد.

امید است خوانندگان محترم به رفع ابهام و پاسخ سئوال خود نایل شده باشند و اگر سئوال یا پیشنهاد یا نظری دارند آن را ارایه نمایند. ان شاءالله مورد توجه قرار خواهد گرفت و برگ زرین دیگری به امر مقدس جهاد تبیین افزوده شود، ان شاء الله.

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

                                                                                                                     

1 – اسناد ساواک قبل از پیروزی انقلاب اسلامی :

ساواک همانند سایر دستگاه های اطلاعاتی جهان از بایگانی اسناد متعدد در موضوعات مختلف بهره مند بوده و از قاعده عدم تمرکز پیروی نموده و در ادارات کل یازده گانه خود ادارات اسناد را به صورت مستقل ایجاد نموده بود و ” این ادارات کاملاً به صورت مستقل از یک دیگر و حیطه بندی شده فعالیت می نمودند. مدیران ادارات کل ساواک بایستی با یک دیگر مکاتبه و نیازهای خود را تأمین می کردند”. (مصاحبه با کارشناس پیشکسوت اسناد) و این رویه تا زمان انحلال ساواک که در دی ماه سال 1357 در مجلس شورای ملی تصویب شد ادامه پیدا می نماید ولی از آنجائی که از زمان انحلال تا پیروزی انقلاب اسلامی که در 22 بهمن 1357 رخ داد، فعالیت ساواک متوقف نشد و هم زمان با ادامه فعالیت ساواک، ادارات اسناد ساواک مشغول به کار بودند.

مأمورین ساواک که حقوق و مزایای دی ماه سال 1357 را دریافت کرده بودند با ناباوری از انحلال ساواک و امید به بقای حکومت سلطنتی پهلوی کار خود را ادامه تا این که مجبور می شوند در 22 بهمن سال 1357 با هجوم مردم به ستاد مرکزی ساواک در خیابان پاسداران (سلطنت آباد سابق) محل کار خود را ترک نمایند، حکایت ها و خاطره ها حاکی از آن است که مأمورین ساواک با بازکردن کراوات های خود و انداختن در گوشه و کنار محوطه ها و باغچه ها و راهروهای ادارات ساواک و در آوردن کت ها و کاپشن های گران قیمت خود و رها کردن سلاح های کمری خود ظاهرشان را مانند مردم عادی تغییر دادند و از ستاد اصلی ساواک خارج شدند، یکی از افرادی که در 22 بهمن سال 1357 حضور داشت می گفت:”مردم به اندازه چند وانت وسایل شخصی و شاخص ساواکی ها مانند کراوات، کت ، کاپشن، حتی عینک های دودی، کیف های دستی چرمی سلاح های کمری و مانند این ها را از ساختمان های ساواک جمع کردند و به کمیته پاسداران تحویل دادند”. (مصاحبه با شاهد 22/11/1357) .

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

یکی دیگر از شاهدین تصرف ساواک می گفت: مأمورین ساواک به گونه ای غافلگیر شده و صحنه را ترک کرده بودند که در اتاق و روی میزهای کارمندان لیوان های چای ولرم وجود داشت و حتی فرصت نکرده بودند سماورهای آبدارخانه ها را خاموش نمایند و این سماورها درحال جوشیدن بود. یخچال ها روشن و لامپ های اتاق ها هم روشن بود.   (مصاحبه باشد روز 22/11/1357) .

از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی همواره با سئوالات فراوانی درباره سرنوشت اسناد به جای مانده از دستگاه امنیتی – اطلاعاتی رژیم پهلوی یعنی ساواک در اذهان مردم انقلابی ایران، مبارزین سیاسی، سیاسیون و پژوهشگران، تاریخ نگاران، محققین و اساتید دانشگاه ها نقش بسته است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی اسناد این دستگاه اطلاعاتی – امنیتی که 22 سال بر کلیه شئونات ملت شریف ایران سلطه داشت و سیطره خود را با تولید رعب و وحشت و خشونت و شکنجه و زندان و اعدام و داغ و درفش گسترش می داد، چه سرنوشتی پیدا کرد؟ و امروز در چه وضعیتی قرار دارد؟ .

از نکات مهم درباره ساواک که باید به آن توجه نمود چگونگی تشکیل و تأسیس ساواک در بهمن سال 1335 می باشد بنابه دلایل مختلف (که فعلاً در این موضوع مورد بحث ما نیست) محمد رضا شاه پهلوی که تحت نظارت و هدایت سیاستمداران ایالات متحده آمریکا و به نیابت از آنها پادشاه ایران بود دستور گرفت که دستگاه اطلاعاتی را تأسیس نماید و به وضعیت پراکنده اقدامات اطلاعاتی کشور پایان دهد.

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

قبل از تأسیس ساواک و از سال 1320 (آغاز سلطنت محمدرضا شاه پهلوی) تا بهمن سال 1335 (سال تأسیس ساواک) که پانزده سال طول کشیده واحدهای نظامی و انتظامی با نام های:

1 – فرمانداری نظامی تهران با فرماندهی تیمسار تیمور بختیار

2- معاونت اطلاعات شهربانی کل کشور

3 – رکن دوم ارتش شاهنشاهی

4 – ژاندارمری کل کشور فعال در مرزها و روستاهای کشور

5 – سازمان مخفی کوک (بعنوان یک سازمان اطلاعاتی مردم نهاد) تحت نظارت سرتیپ حاجعلی کیا به انجام فعالیت های اطلاعاتی مشغول بودند ولی نتوانسته بودند انتظارات آمریکا و شاه را برآورده نمایند، لذا نیاز به تأسیس یک دستگاه اطلاعاتی جدید و توانا برای فرماندهی متحد امور اطلاعاتی احساس می شد. در بهمن ماه سال 1335 سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) با فرماندهی تیمسار تیمور بختیار (با انحلال فرمانداری نظامی تهران ایشان برای فرماندهی ساواک توسط شاه منصوب شد) و به عنوان اولین رئیس ساواک شروع به کار نمود.

 3 کشور “آمریکا” برای سازماندهی و ساختار و رویه های اطلاعاتی و اداری، “انگلیس”برای تأمین و تجهیز اقلام و وسایل فنی و مخابراتی و “اسرائیل” برای آموزش های اطلاعاتی به مأمورین و کارکنان ساواک وارد صحنه شدند و با بودجه های هنگفت و سرسام آور از اموال ملت ایران این سازمان اطلاعاتی مخوف را راه اندازی نمودند. این مثلث شوم آمریکا، انگلیس و اسرائیل به عنوان صاحبان اصلی ساواک، 22 سال سیطره خودرا بر این دستگاه اطلاعاتی و از این طریق تسلط شیطانی خود را به ملت مظلوم و شریف ایران اعمال می نمودند.

بنابراین باید اعلام نمود که بررسی های انجام شده درباره اسناد ساواک حاکی از این است که ساختار و سازماندهی ادارات اسناد ساواک به صورت غیر متمرکز در یازده اداره کل ساواک توزیع شده و مستقل از هم فعالیت می کردند.

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

مقام معظم رهبری می فرمایند:”این ساواکی که ملاحظه کردید در طول ده پانزده سال، بیست سال، از سال 34، 35 این سال های آخر مثلاً بیست و چند سال عمر ساواک طول کشید به یک قدرت رسیده بود و آرشیوش و پرونده هایش جزو بهترین آرشیوهای کشور و شاید جزو بهترین آرشیوهای منطقه و بسیار غنی است. با کمک دیگران به اینجا رسیده بودند. این خودش به خودی خود رشد نکرده بود، جست نزده بود. CIA به او کمک کرده بود، اینتلیجنت سرویس به او کمک کرده بود، دستگاه های اطلاعاتی اسرائیل به او کمک کرده بودند، شاید دیگران هم کمک کرده بودند، کارشناس هم داشتند. مطمئناً این ها در ایران کارشناس اطلاعاتی داشتند”. (بیانات 28/9/1361 در ملاقات با مسئولان واحد حفاظت اطلاعات).

بلاتردید اسناد و نقش آن در دستگاه های اطلاعاتی یک نقش کلیدی و راهبردی است و بدون اسناد، یک دستگاه اطلاعاتی، نابینا است که قادر به ایجاد اشراف اطلاعاتی نخواهد بود، لذا همیشه دشمنان با طمع به اسناد می نگرند.

مقام معظم رهبری مدظله العالی در تاریخ 25/12/1364 باحضور در جمع وزیر و معاونان و مدیران کل وزارت اطلاعات و در کسوت مقام ریاست جمهوری خاطره ای را درباره حضور در محل سابق ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی نقل می نمایند که تصویری از این محل پس از تصرف آن توسط مردم و گروه های سیاسی مبارز و متنوع آن از نظر عقاید و منش و مسلک های مختلف است و بسیار جالب و جذاب است.

بدیهی است وقتی بنابه نقل خاطره ایشان، وقتی اطاق ها و گاو صندوق ها و اماکن سوری بازگشایی می شود، هرکس به دنبال هدف خود بوده ، بعضی به دنبال پول و نقدینگی و طلا و جواهرات بودند، حتماً بعضی از حاضرین در صحنه درپی دست یابی به سلاح و مهمات و تجهیزات بودند و برخی از مردم به غارت وسایل اداری مانند میز، صندلی و دستگاه های تایپ و تکثیر، تلفن ها و تابلوها و لوازم تحریر، فرش و مبل و مانند اینها بودند و عکس‌های به جامانده از آن دوره جملگی حاکی از این اقدامات است ولی آنچه که از همه موارد مختلف مهم تر است دست یابی اعضاء گروه های مبارز دوره رژیم پهلوی با گرایش های مختلف اسلامی، کمونیستی، ملی گرایی  حتی تبهکاری به اسناد ارزشمند و اطلاعاتی ساواک بود برخی از افراد این گروه ها به صورت سازمان یافته و با مأموریت محوله در این مکان و اطاق ها و بایگانی آنها حضور پیدا کرده بودند و بعضی ها هم به صورت انفرادی و بدون تعلق سازمانی مانند سایر مردم که پادگان ها و کلانتری ها و اماکن دولتی را تصرف کرده بودند با حضور در محل ساواک درپی رسیدن به هدف خود بودند و در این میان “اسناد ساواک مهم ترین و جذاب ترین بخش ساواک بود که به آنها مراجعه شد و در دسترس متصرفین قرار گرفت.! “

با توضیحات ارائه شده ، توجه بیشتر به مضامین و نکات ذکر شده توسط معظم له از اهمیت بیشتری برخوردار می شود و الزاماً باید با دقت و موشکافی بیشتری از منظور ایشان به چگونگی حضور مردم و گروه ها در محل ساواک و آن هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی نگاه شود.

مقام معظم رهبری مدظله العالی:”بنده شاید پنج شش ماه بعد از پیروزی انقلاب رفتم در این محل (محل سابق ساواک) و در آن اتاق هایی که رفتیم دیدیم یک جاهایی همین گروه های منافق و گروه های چپ شعارهایی نوشته بودند که پیداست به اینجا رسیده باشند. هیچ چیز از زیر نظر آنها بیرون نمانده، رفتند آنجاها شعار نوشتند. یعنی روزهای اول انقلاب اینها آمدند چقدر صندوق باز کردند، چقدر گاو صندوق شکستند یا با جوش قفلش را در آوردند و تاکجا حضور پیدا کردند. طبیعی است که وقتی این ها به چنین نهان خانه ها نفوذ بکنند، خیلی چیزها به دست می آورند. در انقلاب ما یک چنین وضعی پیشامد کرد و به خصوص در انقلاب ما به خاطر این که در آغاز کار یک توجه کافی نبود، یک انقلاب مردمی بود.” (بیانات 25/12/1364 در ملاقات با وزیر و معاونان و مدیران کل وزارت اطلاعات) . این روایت و خاطره مستند نشان از آن دارد که در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی اسناد ساواک دچار خدشه شده است.

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -1

ادامه دارد…

 

تابستان 1404

مجتبی قانعی