واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -2

واکاوی سرنوشت اسناد ساواک -2

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی

(پژوهش موردی در راستای جهاد تبیین)

 

بسمه تعالی

در قسمت قبل اشاره ایی به اسناد ساواک قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شد. در قسمت دوم، به  عناوین پرونده های مرکز اسناد ساواک  و  اسناد ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی می پردازیم.

 

2 – عناوین پرونده های مرکز اسناد ساواک :

همانگونه که در صفحات پیشین ذکر شد ساواک فاقد مرکز اسناد متمرکز بود. بلکه ادارات کل ساواک هرکدام برای خود جداگانه دارای یک مرکز اسناد بودند و هنگام ضرورت و تقاضا، نیازمندی های یکدیگر را از اسنادی که در اختیار داشتند تأمین می نمودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی مراکز اسنادی ادارات کل ساواک تجمیع شده به مرکز اسناد ساواک مشهور شد.

در شرایط کنونی مرکز اسناد وزارت اطلاعات به صورت متمرکز به فعالیت مشغول است. علی ایحال موضوعاتی که در ادارات کل ساواک برای آنها پرونده تشکیل می شد به شرح زیر می باشد:

1 – پرونده های انفرادی معروف به پرونده های سوم : این پرونده ها توسط اداره کل سوم امنیتی درباره افرادی که تحت تعقیب ساواک بودند یا مظنون به فعالیت های سیاسی علیه رژیم پهلوی بودند و یا در گروهک های مخالف رژیم پهلوی عضو بودند و کلیه مخالفین رژیم پهلوی را شامل می شد.

2 – روحانیون افراطی: این پرونده ها درباره آن دسته از روحانیونی که در رژیم پهلوی مبارزه می کردند و به زعم مقامات رژیم پهلوی اقدامات آنان در مقابله با رژیم پهلوی از مدل های افراطی گری دینی محسوب می شد، این افراد هرچند از نظر مقامات رژیم پهلوی افراطی بودند ولی در حقیقت روحانیون مبارز، آگاه و شجاعی بودند که علیه رژیم پهلوی پرچم مبارزه را با برافراشته بودند.

3 – هیأت های مؤتلفه اسلامی – گروه های ابوذر – منصورون – حزب ملل اسلامی – بدر – امت واحده و گروه های دیگر مذهبی .

4 – سازمان مجاهدین خلق، چریک های فدایی خلق و سایر گروه های سیاسی.

5 – منابع خارج از زندان، منابع داخل زندان.

6 – انجمن حجتیه، بهائیت.

7 – جبهه ملی ایران. نهضت آزادی.

8 – دانشجویان مقیم آمریکا، اروپا و سایر کشورها.

9 – ادارات کل یکم تا یازدهم ساواک.

10 – دانشجویان داخل کشور در کلیه دانشگاه های ایران.

11 – مساجد فعال علیه رژیم پهلوی مانند: هدایت، جلیلی، لرزاده، مسجد الجواد، حسینیه ارشاد، مسجد قباء و دیگر مساجد.

12 – کانون های مذهبی در ارتش شاهنشاهی.

13 – تبادل با سرویس های اطلاعاتی جهان.

و ده ها موضوع دیگر که در دستور کار ساواک قرار داشتند دارای پرونده موضوعی بودند و به فراخور حال آنها سوابق جمع آوری شده در این پرونده ها قرار می گرفتند . باتوجه به این که در زمان فعالیت و حیات ساواک سیستم های کامپیوتری و اتوماسیون های اداری در کشور رایج نشده بود، کلیه اقدامات ساواک از جمله جمع‌آوری اخبار و اطلاعات و نگهداری از آنان با استفاده از کاغذ و سربرگ های اداری و به صورت نوشتاری صورت می گرفت و از این جهت مرکز اسناد ساواک بسیار حجیم بود.

3 – اسناد ساواک پس از پیروزی انقلاب اسلامی :

ساعت 4 بعدازظهر 22 بهمن سال 1357 ساواک بزرگ ترین دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی که با پشتوانه، مدیریت و حمایت های همه جانبه و به ویژه کشورهای آمریکا، انگلیس و رژیم غاصب صهیونیستی در سال  1335 تأسیس شده بود، همراه با سایر ارکان و نهادهای رژیم پهلوی فروپاشی شد و درهم شکست و به دست انقلابیون و مردم انقلابی به تصرف درآمد، لحظه ای که هیچوقت در مخیله بنیان گذاران، کارکنان و مأمورین اطلاعاتی ساواک نمی گنجید و از سوی دیگر انقلابیون و متصرفین اماکن رژیم پهلوی از این پیروزی شیرین و غیر قابل باور، سربه مهر نهاده و تشکر خود را از ایزد منان به جای آوردند.

مقام معظم رهبری مدظله العالی به زیبایی آن روز و آن صحنه را به تصویر کشیده و همگان را به شنیدن این خاطرات شیرین و دل چسب مفتخر نمودند. لطفاً مطالعه فرمایید:”بعد از انقلاب که دروازه ها باز شد و یک قدری بی درو پیکر شدیم، در آن چند ماه اول وقتی اطلاعات سپاه شکل گرفت و کارهایی شروع شد کشور ما تا اعماقش در اختیار سرویس های اطلاعاتی قرار گرفت. اوایل انقلاب ما آمدیم این ساختمان های گوناگون را در این عمارت {ستاد مرکزی ساواک – محل فعلی وزارت اطلاعات} نگاه کردیم. در پنهان ترین اتاق های اینجا شعارهای چریک های فدایی خلق و منافقین را دیدیم. تا این اعماق آمده بودند. می دانید که آنها هم جاسوس بودند، البته فرصت نکردند که هرچه می خواهند ببرند، اما همین قدر که پایشان به آنجا رسید محوطه به این عظمت را ناامن کردند. شاید نیروهای انقلابی به فکرش هم نبودند، اما آنها نه به فکر و عقل خودشان، بلکه به هدایت سرویس های امنیتی بیگانگان، فهمیدند اینجا کجاست. اینجا آمدند. اداره دوم (ارتش)، رفتند. جاهای دیگر رفتند و من خودم دیدم (این روایت نیست). در اتاق های اداره سوم، اداره دوم، اداره هشتم (طبق آن تقسیمات قدیم دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی) در آن زوایا و پنهان خانه ها هم، ماهرجا که رفتیم، دیدیم آرشیوها به هم ریخته و پرونده ها به سرقت رفته است و الان هم ما قاعدتاً یک مقدار پرونده کم داریم. آن وقت هم که بررسی می کردند، پرونده ها نبود، معلوم بود که به سرقت برده اند. علاوه بر اینها، جای پای این ها آمده بودند همه جا را کشف کرده بودند.

پنهان ترین جاهای هرنظام، تبعاً دستگاه اطلاعاتی و مرکز اسناد اطلاعاتی آنجاست. حال شما ببینید وقتی اینجا وارد بشوند جاهای دیگر هم به طریق اولی رفته اند. مخصوصاً آن کشورهایی که در بعضی از استان های ما کنسولگری داشتند توانستند به خانه امام جمعه، استانداری ها، مساجد، حسینیه ها در بین مردم و شخصیت ها بروند و آنها را تخلیه اطلاعاتی کنند و از آنها راهنمایی بگیرند.

مثلاً سرویس اطلاعاتی روسیه در ایران، خیلی از خانه ها و جاهایی راکه رژیم سابق، دستگاه های روسی را از آنجاها کنترل می کرد، کشف کرد و فهمید که از اینجاها لو می رفته است. پرونده مقربی ]سرلشگر رژیم پهلوی و جاسوس شوروی سابق[ را دزدیدند و خیلی از مسائل را از آن طریق کشف کردند. به وسیله منافقین که یادتان است.

این قبیل پرونده ها و شگردهای اطلاعاتی سیا و موساد را که ساواک در گذشته از آن ها استفاده می کرد همه را پیدا کردند. بدین ترتیب هم شگردهای اطلاعاتی، منابع، اسناد به میزان زیاد لو رفت و هم مسائل کشور ما. خیلی از چیزها بود که اگر جهت تهیه شان یک مأمور اطلاعاتی به 5 سال وقت نیاز داشت، این ها ظرف 5 روز آن اطلاعات را به دست می آوردند. این هم یک مشکل دیگر ما بوده که دورانی را گذراندیم که کشور ما بی درو دروازه بود. آمدند اینجا (سایت اصلی ساواک) و خیلی چیزها را کشف کردند.” (بیانات مهرماه سال 1365 – مراسم افتتاح دانشکده اطلاعات).

با توجه به فحوی و نکات قابل توجه بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی حفظه اله که از اعتبار و سندیت بالایی برخوردار است می توان اعلام نمود که به طور قطع و یقین بخش هایی از اسناد ساواک همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در روزهای آغازین پیروزی انقلاب توسط عناصر گروه های سیاسی اعم از مجاهدین خلق، چریک های فدایی خلق و کمونیست ها و ملی گراها و حتی تبهکاران فرصت طلب و فرستاده های سرویس های اطلاعاتی و جواسیس و خود فروختگان به غارت رفته است.

با بررسی هایی که پس از این واقعه توسط کارشناسان و متخصصین حوزه اسناد بعمل آمد خوشبختانه بخش اعظمی از اسناد غارت شده با رد زنی های حرفه ای و بهره برداری از توان مراکز اسنادی ادارات کل ساواک در استان های کشور بازسازی و به محل اصلی خود منتقل شد ولی آن چیزی که محرز است تا به امروز اطلاعات دقیق و متقنی مبنی بر میزان و اندازه و تعداد اسنادی که مفقود شده یا به سرقت و غارت رفته است وجود ندارد و باید منتظر ماند تا نتیجه بررسی های بیشتر و به مرور زمان این ابهام را روشن نماید.

هرچند مطالب فوق برای روشن نمودن سرنوشت اسناد ساواک در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی کفایت لازم را دارد ولی برای تقویت این پژوهش موردی بخشی از خاطرات حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خامنه ای (ایشان مدعی است در اوایل سال 1358 با حکم نخست وزیر وقت آقای مهندس مهدی بازرگان مسئول ساماندهی اسناد باقیمانده ساواک را به عهده گرفته است ، لیکن تصویر حکم دیده نشده است و احتمالاً باید در اسناد همان سال موجود باشد و از سوی دیگر مراسم تودیع و معارفه ای هم بین ایشان و آقای عبدالعلی بازرگان که اول انقلاب در محل ساواک سابق مستقر شده بود برگزار نشده است).

خاطرات حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خامنه ای درباره اسناد ساواک:”من مستقیم به سراغ این فایل ها (فایل های اسناد ساواک رفتم)، اما دیدم بسیاری از آنها با وسایل فنی و ذوب فلز قفل ها باز شده و طبقه و کشوی اول آن خالی است. حساس شدم. در یکی از این اتاق ها دیدم یک کارگر با دستگاه جوشکاری مشغول باز کردن این فایل ها است و یک دانشجوی جوان هم بالای سر او ایستاده تا بلافاصله دفترچه رمز را بردارد و به مسئول خود بدهد. دیدم وقت اعتراض نیست، دقایقی صبر کردم تا قفل بازشد و من پیش دستی کردم و دفترچه را برداشتم. آن دانشجو اعتراض کرد و جوابش را دادم. رفت مسئولش را آورد که یک دانشجوی تحصیل کرده در خارج بود و آقای عبدالعلی بازرگان به او این مأموریت را داده بود ولی وقتی جواب مرا شنید برگشت. من در حد مقدور آنها ( اسناد را جمع و ضبط  کردم) آخرین رئیس این بخش که با من تماس داشت می گفت: شنیده ام شب ها آسانسور آن ساختمان درحال فعالیت است. به نظرم رسید که علاوه بر اسنادی که احتمالاً توسط گروه دوستان داخلی ؟! (نمی گویم به سرقت رفته بلکه) به امانت برده شده است! . مقداری زیادی هم به وسیله میهمانان خارجی یعنی برخی از سفارتخانه های بیگانه خارج شده بود. (مرکز اسناد انقلاب اسلامی – 29/11/1403 کد خبر: 9996 عنوان خبر: سرنوشت ساواک بعد از انقلاب چه شد؟).

 در هر صورت اقتضای همه انقلاب ها در گذشته در سراسر جهان وارد شدن آسیب ها و لطماتی است که اجتناب ناپذیر است و اسناد ساواک هم در روزهای ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی چنین آسیب هایی را دید. هرچند تأسف آور است ولی خوشبختانه این لطمات چندان مخرب نبود و بعدها هم با همت جوانان دلیـر و غیـور جمهـوری اسلامـی ایـران مقدار زیـادی از آن بازیـافت و بازسـازی شد که جای شکرگذاری دارد.

 

ادامه دارد …

مجتبی قانعی