چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

چكيده

احزاب و جريان هاي سياسي كه متشكل از گروهي از افراد با يك سري عقايد و چارچوب مشترك هستند، تقريباً در اكثر جوامع براي دستيابي به اهداف مشخصي شكل مي گيرند. در مسير دستيابي به اهداف برخي از احزاب و جريان هاي سياسي به منظور تأمين مالي گروه، سهولت دستيابي به خواسته ها و سرعت بخشيدن به كارها ممكن است دست به اقدامات ناپسند و فسادآميز بزنند. مانند سوءاستفاده از منابع مالي دولتي، رشوه به برخي مقامات و …كه وجود چنين جريان هاي نادرستي بودجه عمومي كشور را هدر داده، منجر به تعويق در اجراي برنامه هاي توسعه اي و عمراني، عدم گسترش آموزش و بهداشت و … مي شود و امنيت و توسعه اقتصادي كشور را كه در گرو توسعه انساني است با خطر مواجه مي سازد.

لذا راهكارهايي چون شفافيت در تأمين مالي احزاب سياسي، تشديد نظارت و به كارگيري سازوكارهاي اجرايي قوي، ممنوعيت نامزدهاي سياسي از برگزاري رويدادهاي عمومي رسمي (ازجمله رويدادهاي خيريه) به منظور تبليغات انتخاباتي و دسترسي عادلانه به منابع و تأسيسات عمومي به منظور كنترل عملكرد احزاب و جلوگيري از فسادهاي احتمالي پيشنهاد مي گردد.

واژگان كليدي: احزاب، جريان سياسي، فساد اقتصادي، فساد سياسي.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

مقدمه

ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ، ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺪرت ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ اﺷﺎره دارد. در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﺪود آن، ﻓﺴﺎد ﻳﻚ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺎرﻣﻨﺪ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖآوردن ﻣﺰاﻳﺎ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ، «ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ» ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي از «ﻓﺴﺎد» اﺳﺖ. ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻧﻮع ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ (ﺳﻴﺎﺳﺖﻣﺪاران، ﺑﺮوﻛﺮاتﻫﺎ، ﮔﺮوهﻫﺎي ذيﻧﻔﻊ ﺧﺎص و رأي دﻫﻨﺪﮔﺎن) اﺳﺖ. ﻓﺴﺎد اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ از ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ. دور ﺷﺪن از اﺧﻼﻗﻴﺎت و ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﮔﺮدﻳﺪن ﻣﺎدﻳﺎت ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ روزاﻓﺰون ﻓﺴﺎد در دﻧﻴﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻫﺪاف ﻣﺎدي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻓﺴﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﮔﺎﻫﻲ ﻗﺪرتﻃﻠﺒﻲ و اﻧﮕﻴﺰة رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و ﭘﺴﺖﻫﺎي دوﻟﺘﻲِ وﻳﮋه، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻓﺴﺎد ﻣﻲﺷﻮد. ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻔﺎﺳﺪ، ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص و ﺑﺎ اﻫﺪاف اﻧﻔﺮادي ﺑﺮوز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻓﺮاد ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد. در ﺑﺤﺚ ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ را ﺣﺰب و ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮوﻫﻲ و اﻫﺪاف از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﺰاب در دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اهداف گروهي ممكن است برخي قوانين اخلاقي را زير پا بگذارند و فسادها و اعمال غيرقانوني را انجام دهند.

مانند سوءاستفاده از منابع دولتي، خريد رأي مردم، رشوه، لابيگري و … كه چنين اقداماتي ضربات جبران ناپذير بسياري بر اقتصاد و امنيت اقتصادي كشور دارد.

با سوءاستفاده از منابع مالي دولت، كارايي بودجه دولت كاهش يافته و هزينه فرصت آن بالا مي رود. به عبارتي اين نابع مي توانست در امور آموزشي، بهداشتي و … براي عموم مردم هزينه گردد.

فسادي كه توسط احزاب و جريان هاي سياسي رخ م يدهد، مي تواند يكپارچگي بخش خصوصي را به خطر بياندازد، به طوري كه ممكن است عملكرد تجاري و فعاليت شركت هاي خصوصي نيز سياست زده شود و اين سياست زدگي منجر به دور شدن عملكرد و فعاليت آنان از محور اقتصادي و نزديك شدن به اهداف سياسي گروهي مي شود. البته

همانطور كه احزاب مي توانند منجر به بروز فساد شوند، گاهاً مي توانند در مقابله با فساد هم مؤثر باشند.

با توجه به اهميت احزاب و جريان هاي سياسي در شكل گيري و مقابله با فساد، در گزارش حاضر ابتدا تعريفي از جريان و احزاب به همراه اهداف آنان تبيين گشته است. سپس چگونگي نقش آنها در بروز فساد و مقابله با فساد مورد بررسي قرار گرفته و درنهايت ملاحظات امنيت اقتصادي، فعاليت هاي نادرست و فسادزاي احزاب تبيين گشته و راهكارهايي جهت كنترل فعاليت احزاب و جريان هاي سياسي در شكل دهي فساد، ارائه شده است.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

1. احزاب و اهداف آنان

حزب متشكل از مجموعه افرادي است كه بر مبناي اساسنامه و مرامنامه اي ملي و كلان نگر تشكيل شده و به دنبال دستيابي به قدرت سياسي و حفظ قدرت مذكور از طريق سازوكارهاي انتخاباتي است.

از نظر آنتوني داونز دانشمند سياسي آمريكايي، احزاب سياسي شكل خاصي از تشكيلات اجتماعي هستند. آنها نبايد با انجمن ها، فدراسيون ها و باشگاه هاي اجتماعي، اشتباه گرفته شوند.

درواقع يك حزب سياسي تيمي از مردان است كه به دنبال كنترل حاكميت هستند.

جيوواني سارتوريف  محقق ايتاليايي نيز يك حزب را چنين تعريف كرده است:

هر گروه سياسي كه با برچسب رسمي مشخص شود در انتخابات حاضر ميشود و مي تواند از طريق انتخابات نامزدهاي پست دولتي را تعيين كند. حتي اگر اين تعاريف تفاوتي در فهم احزاب سياسي نشان دهند، درنهايت همه آنها بر شركت در انتخابات و علاقمندي به دستآ وردن مناصب و مأموريت هاي عمومي به عنوان عناصر اساسي مشخص كننده احزاب سياسي تأكيد مي كنند.

آنها بايد معيارهاي خاصي را داشته باشند كه به شرح زير خلاصه مي شود:

 حزب تلاش ميكند تا بر شكلگيري نظرات  سياسي تأثير بگذارد.

 حزب، انجمني از شهروندان است كه داراي  عضويت انفرادي هستند و بايد حداقل تعداد اعضا را داشته باشد تا جدي بودن اهداف آن و چشم اندازهاي موفقيت براي آنها مشخص و داراي برنامه باشد.

 حزب بايد اراده خود را براي مشاركت مداوم در نمايندگي سياسي مردم در طول انتخابات نشان دهد.

بنابراين اين اتحاديه خود را از اتحاديه ها، سازمانهاي غيردولتي و ساير ابتكارات كه نمي خواهند هيچ مسئوليت سياسي اي را براي بخش هاي بزرگتر برعهده بگيرند، متمايز مي كند.

 يك حزب بايد يك سازمان مستقل و دائمي باشد. درواقع يك حزب فقط براي يك انتخابات تشكيل نمي شود.

 يك حزب بايد مايل به حضور در انظار عمومي باشد.

 يك حزب لزوماً نيازي به كسب كرسي در پارلمان ندارد، اما بايد تمام معيارهاي ديگر را برآورده كند.

بنابراين احزاب را مي توان انجمن هاي دائمي شهروندان دانست كه بر اساس عضويت رايگان و برنامه اي مدون، مشتاق هستند تا به منظور تحقق پيشنهادات در مسير انتخابات، موقعيت هاي تعيين كننده سياسي كشور را با تيم رهبران خود تصاحب كنند.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

2. بررسي نقش احزاب و جريان هاي سياسي در شكل گيري و مقابله با فساد

فساد سیاسی يك بيماري است، سرطاني كه بافت فرهنگي، سياسي و اقتصادي جامعه را مي خورد و عملكرد اعضاي حياتي را از بين مي برد.

طبق گزارشات سازمان شفافيت بين المللي، فساد سیاسی يكي از بزرگترين چالش هاي جهان معاصر است. دولت خوب را تضعيف مي كند، سياست هاي عمومي را به طور اساسي مخدوش مي كند، منجر به تخصيص نادرست منابع مي شود، به بخش خصوصي آسيب مي رساند و وضعيت فقرا را بدتر از قبل مي نمايد.

در شكل گيري فساد سیاسی، عوامل مختلفي دخيل هستند.

يكي از اين عوامل احزاب و جريان هاي سياسي هستند. البته احزاب و جريان هاي سياسي همانطور كه مي توانند در ايجاد فساد نقش داشته باشند در جلوگيري و مقابله با فساد هم مي توانند مؤثر واقع شوند كه در ادامه هر يك از موارد به تفكيك مورد بررسي قرار گرفته اند.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

 1-2. بررسي نقش احزاب و جريانهاي سياسي در شكل گيري فساد

همانطور كه در بخش قبلي تبيين شد، احزاب و جريان هاي سياسي، شامل گروهي از افراد هستند كه به دنبال دستيابي به يك هدف مشترك، خاص و از پيش تعيين شده هستند.

ازهمين رو در مسير دستيابي به اهداف و محقق شدن خواسته هاي گروهي خود، از كمك هاي فردي خود دريغ نمي كنند. دانشمندان علوم سياسي معتقدند كه ايجادِ نهادِ سياسي، راه حلي براي حل مشكل فساد است و استدلال مي كنند كه

نهادهاي سياسي قواعدي را تشكيل مي دهند كه بشر از آنها پيروي مي كند و بنابراين بر ميزان بروز فساد در يك جامعه خاص تأثير مي گذارد. بااينحال، تحقيقات در مورد رابطه بين جريان هاي سياسي و فساد در مورد اينكه آيا جريان هاي سياسي خاصي بر وقوع فساد تأثير كاهنده يا فزايندهاي دارند، نتايج متفاوتي به همراه داشته است

به عنوان مثال، در برخي موارد هر عضو حزب و جريان سياسي به منظور نشان دادن حضور مؤثر خود حاضر به انجام هر كاري است؛ البته كه در اين بين منافع شخصي خود فرد هم اثرگذار بوده و يك دليل براي انجام هر كاري در رسيدن به هدف گروهي حزب، منافع شخصي درگير افراد است.

بنابراين خود احزاب و جريانهاي سياسي و افراد عضو آنها مي توانند عوامل شكل گيري فسادهاي اقتصادي، مالي، اداري و … باشند.

مهمترين عاملي كه منجر به وقوع فساد توسط احزاب و جريان هاي سياسي مي شود، تأمين مالي احزاب سياسي است. درواقع پول در حوزه سياسي، نقش مهمي را ايفا ميكند و براي دموكراسي فراگير و حكمراني مؤثر ضروري است و اين امكان را براي احزاب و جريان هاي سياسي ايجاد م يكند كه با رأي دهندگان در تماس و ارتباط باشند و سازمان هاي سياسي بلند مدت ايجاد نمايند. ازهمين رو براي تأمين مالي جريان هاي سياسي ممكن است مفاسدي رخ دهد. به طوري كه كميسيون ونيز و سازمان امنيت و همكاري اروپا در دفتر نهادهاي دموكراتيك و حقوق بشر ، سوءاستفاده از منابع اداري در طول فرايند انتخابات را به عنوان يكي از مهمترين و پُرتكرارترين چالش هاي مشاهده شده در اروپا و فراتر از آن ياد كرده اند  جامعه جهاني چنين سوءاستفاده هايي از منابع دولتي كه منافع روشني را براي سياستمداران

و احزاب كنوني ايجاد ميكند و زمينه بازي ناعادلانه اي را فراهم ميآ ورد تا منجر به تضعيف تماميت انتخابات شود را به طور فزاينده اي به رسميت مي شناسد سوءاستفاده از منابع دولتي توسط حزب حاكم براي قرار دادن خود در موقعيت مطلوب، همچنان در بسياري از كشورها مشكل ساز است .

همچنين سوءاستفاده از منابع دولتي مي تواند منجر به يك سيستم حزبي غالب شود يا به حفظ آن كمك كند به عنوان گروهي از احزاب/ سازمانه اي سياسي كه پي درپي در انتخابات پيروز شده اند و شكست آينده آنها قابل پيش بيني نيست يا در آينده قابل پيش بيني بعيد است  سوءاستفاده از منابع دولتي و ارتكاب فساد توسط احزاب و جريان هاي سياسي

مي تواند از چند طريق رخ دهد كه در شكل شماره ارائه شده است.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

شكل 1: منابع دولتي مورد سوءاستفاده توسط احزاب و جريان هاي سياسي

 سوءاستفاده از منابع مالي

منابع مالي دولت شامل دارايي هاي پولي بودجه دولت و مؤسسات دولتي يا تحت مديريت دولت است سوءاستفاده از منابع مالي مي تواند منابع دولتي را براي تأثيرگذاري بر روند انتخابات تغيير مسير دهد و مي تواند بودجه محدودي را كه براي توسعه، زيرساخت ها يا پروژه هاي رفاه اجتماعي در دسترس است تخليه كند.

همچنين جريان سياسي حاكمِ فعلي ممكن است با جلوگيري از تجمّع مخالفان يا حذف منابع دولتي براي تأمين مالي ساير جريانهاي سياسي، زمين بازي را به نفع خود تغيير دهد

از طرف ديگر، برخي پروژه هاي دولتي ممكن است در طول دوره مبارزات انتخاباتي براي تأثيرگذاري بر رأي دهندگان آغاز شوند تا اينكه در مواقع مورد نياز آغاز شوند.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

 سوءاستفاده از منابع نظارتي

مقامات فعلي همچنين ممكن است از دستورالعمل قانوني خود براي تصويب قوانين و مقرراتي كه رفتار را كنترل مي كنند، سوءاستفاده كنند. سوءاستفاده از منابع نظارتي ممكن است شامل تغيير قانون كيفري تا  ترتيب ظاهر شدن نامزدها در برگه رأي باشد

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

 سوءاستفاده از منابع نهادي

سوءاستفاده از منابع نهادي شامل سوءاستفاده مقامات دولتي از وسايل نقليه رسمي در طول مبارزات انتخاباتي، چاپ مواد تبليغاتي در دفاتر چاپ ملي يا برگزاري جلسات و تجمعات حزبي در مراسم رسمي مي شود.

در مورد صاحبان دفتر فعلي كه در انتخابات مجدد نامزد شده اند، سوءاستفاده از منابع عمومي همچنين شامل كاركنان اداري است كه براي مبارزات انتخاباتي كار مي كنند

همچنين سوگيري رسانه هاي دولتي نمونه بارز سوءاستفاده از منابع دولتي در بسياري از كشورها است همچنين جريان سياسي حاكم مي تواند از كنترل بروكراسي و دستگاه امنيتي دولتي براي بسيج آرا در بين كاركنان دولت يا ارعاب رأي دهندگان مخالف استفاده نمايد

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

 سوءاستفاده از منابع اجرايي

سوءاستفاده از منابع اجرايي شامل سوءاستفاده از نهادهاي امنيتي و انتظامي براي اجراي قوانين و مقررات است. نمونه هايي از سوءاستفاده از اين منابع براي مزاياي انتخاباتي و جريان هاي سياسي و حزبي مي تواند شامل برداشتن مجوز براي تجمعات مبارزات انتخاباتي مخالفان يا بازرسي هاي مالياتي غيرمنتظره از احزاب رقيب باشد علاوه بر اين، جريان سياسي حاكم ممكن است از كنترل ممتاز خود بر دستگاه هاي اداري و نظامي (پليس، شعب أخذ رأي، مراكز شمارش آرا و غيره) براي دستكاري فرايندهاي انتخاباتي بدون مجازات نسبي، . سوءاستفاده نمايد

علاوه بر سوءاستفاده از منابع دولتي، مفاسد ديگري توسط احزاب و جريانه اي سياسي ممكن است رخ دهد كه در شكل شماره ( 2) برخي از آنها ارائه شده اند.

شكل 2: انواع مفاسد اقتصادي كه ممكن است احزاب و جريان هاي سياسي مرتكب شوند

1. رشوه: رشوه به عنوان سوءاستفاده از قدرت و اختيار در مقابل حفظ منافع شخصي تعريف مي شود.

سوءاستفاده از قدرت و اختيار توسط احزاب و جريان هاي سياسي به دو صورت قابل انجام است كه عبارتند از:

 سوءاستفاده از قدرت و اختيار به منظور تسريع رويه هاي مطابق با قانون. مانند دريافت مزاياي مالي يا ساير مزايا در قبال اتمام مراحل در زمان كوتاهتر است.

 سوءاستفاده از قدرت و اختيار به منظور تسريع رويه هاي خلاف قانون.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

2. طرفداري: طرفداري نوعي فساد سياسي است كه در طول فرايند تصميم گيري سياسي توسط احزاب و جريان هاي سياسي ممكن است رخ دهد.

طرفداري به عنوان يك مفهوم به معناي مطلوبيت و حمايت نا مشروع و غيرقانوني است. مطلوبيت سياسي عبارت است از ارائه مزاياي غيرقانوني به طرق مختلف توسط احزاب سياسي منتخب به گروهي از رأي دهندگان كه در انتخابات از آنها حمايت كردند.

به طور خلاصه، احزاب سياسي به نحوي به حاميان سياسي خود به خاطر كمك هايي كه در مرحله انتخاباتي خود كرده اند، پاداش مي دهند. طرفداري سياسي را مي توان جناح بندي سياسي نيز ناميد.

امروزه طرفداري سياسي يا مشتري گرايي سياسي در بسياري از كشورها رايج است. احزاب سياسي تمايل به ايجاد موقعيت هاي جديد نهادهاي عمومي به منظور به كارگيري حزبي خود دارند.

3. حمايت: پس از روي كار آمدن حزب سياسي، در روند سياسي متداول است كه بروكرات هاي سطح بالا كه در نهادهاي عمومي مشغول به كار هستند، يا با افراد جديد با در نظر گرفتن عواملي مانند حزب گرايي سياسي، حاميان، ايدئولوژي و احزاب نژادپرست كنار گذاشته شوند.

در ادﺑﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ «ﺣﻤﺎﻳﺖ» ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از وزراء از ﻗﺪرت و اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺎﻣﺤﺪودي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺗﺎ در ﭘﺴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪ و از ﻣﺸﺎوران ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ. «ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﺮاﺑﻜﺎري» ﻛﻪ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻗﺮن 19 اﻋﻤﺎل ﺷﺪ، ﻣﺜﺎل ﺧﻮﺑﻲ از ﻓﺴﺎد ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻧﻮع ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد.

ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ، ﻓﺴﺎد ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ، ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﺰه ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻴﺎن،ﻣﺸﺎرﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و دادن ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺻﻮل ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﺑﺮاﺑﺮي اﺳﺖ.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

4. خريد رأي متقابل: خريد رأي متقابل فساد سياسي است كه به ويژه در مراحل قانونگذاري رخ مي دهد.

اگر به نفع احزاب سياسي باشد، احزاب سياسي ممكن است متقابلاً از قوانيني كه به مجلس پيشنهاد داده اند (يعني نهاد قانونگذاري) حمايت كنند. اين به نوعي تجارت رأي متقابل است.  شكي نيست كه رأي گيري در برخي موارد ممكن است در ساده سازي فرايند تصميم گيري مفيد باشد.

به عنوان مثال، تصميم گيري در پارلمان درباره موضوعات خاص ممكن است تابع قوانين محكم و سخت باشد.

تصميم گيري در مورد موضوعي خاص ممكن است به نسبت معيّني از تعداد كل نمايندگان مجلس محدود شود. در اين شرايط احزاب سياسي مي توانند متقابلاً از تصويب پيشنويس قانون پيشنهادي خود به پارلمان اطمينان حاصل كنند. هر دو حزب (بخشي از قدرت و حزب مخالف) از آراي خود براي حمايت متقابل از يكديگر استفاده مي كنند در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺗﺠﺎرت رأي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪه و اﺧﻼق ﺳﻴﺎﺳﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد.

اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، اﻋﻀﺎي ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ رأي دﻫﻨﺪ. مثلا،ﺣﺰب A ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺣﺰب B ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ از ﭘﺮوژه X ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ در ﻗﺒﺎل رأي دادن ﺑﻪ ﭘﺮوژه Y ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺰب B ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ. در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮ دو ﭘﺮوژه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﺸﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ.

ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺼﻮص ﻓﺴﺎد اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد، «ﺧﺮﻳﺪ رأي» اﺳﺖ. در ﺳﺎزوﻛﺎر ﺛﺒﺖ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داده اﻧﺪ، ﺑﻪ ﻣﻌﺎون ﺣﺰب دﻳﮕﺮ ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﻨﺪ.

ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﻴﻊﺗﺮي ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪ رأي ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ: اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻌﺎون ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮ (ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت) ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﻳﺎ راهﻫﺎي دﻳﮕﺮ، ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ.

انتقال نماينده به حزب ديگر به نوعي افزايش تعداد آرا است، به ويژه در مناطق روستايي كه معاون به عنوان شخص مهمتر از برنامه و فلسفه حزب در نظر رأي دهندگان است.

ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﻣﻌﺎون از ﺣﺰب A ﺑﻪ B ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ،ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺣﻤﺎﻳﺖ رأيدﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ، ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻌﺎون ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺴﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ در روﻧﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﻨﺎر ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻌﺎون اﺣﺰاب، ﺑﺎزار ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و رأي ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺣﺰاب وﺟﻮد دارد

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

5. لابي كردن: در حين فرايند تصميم گيري سياسي، گروه هايي توسط حزب حاكم تحت فشار قرار مي گيرند، ازهمين رو ساير احزاب مخالف، بروكراسي و رأيد هندگان لابي مي كنند و مانع تصميم گيري بهينه در بخش عمومي مي شوند.

6. سوءاستفاده: سياستمداران سعي مي كنند انتظارات گروه هاي حامي و ذينفع را برآورده كنند تا مانع ازدست دادن آرا در انتخابات آينده شوند.

ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ X ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻬﺮداري ﺑﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻳﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﺳﻔﺎﻟﺖ ﺟﺎده ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮﻛﺖ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ. آﺳﻔﺎﻟﺖ ﺟﺎده ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻒ، ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ.

7. دستكاري سياسي: نوع ديگري از فساد كه ممكن است توسط جريان هاي سياسي و احزاب رخ دهد، «دﺳﺘﻜﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ» اﺳﺖ، ﺑﺪﻳﻦﺻﻮرت ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻣﺪاران ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺳﺎﻧﺪن آراء اﻗﺪام ﺑﻪ ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن رأي دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳند.

دﺳﺘﻜﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ عبارتند از:

• ﺗﻌﻬﺪات اﺿﺎﻓﻲ و دروغﮔﻮﻳﻲ
• ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت
• اﻃﻼﻋﺎت اﺿﺎﻓﻲ
• ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎري

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

2-2 . بررسي نقش احزاب و جريانهاي سياسي در مقابله با فساد

فعاليت احزاب و جريان هاي سياسي مانند يك سكه دورو است كه يك روي آن فساد را تشديد و روي ديگر آن مي تواند بازدارنده فساد باشد.

در بخش پيشين به نقش احزاب و جريان هاي سياسي در شكل گيري فساد پرداخته شد. در اين بخش به نقش احزاب در مقابله با فساد پرداخته مي شود كه برخي از اهم نكات مورد بررسي در اين زمينه عبارتند از:

 در يك نظام حزبي تعداد نامزدهاي انتخاباتي كاهش مي يابد و نامزدها تنها از طريق حزب معرفي مي شوند كه اين معناي كاهش هزينه هاي تبليغاتي و انتخاباتي و البته افزايش قدرت تشخيص مردم مي شود.

زماني كه قدرت تشخيص مردم افزايش يابد، احتمال فريب آنان توسط برخي كانديداها و طرفداران آنان كاهش مي يابد. به عنوان مثال، افزايش آگاهي مردم مي تواند در عدم واگذاري شناسنامه افراد براي فروش رأي اثرگذار باشد.

 در جريان هر انتخاباتي، بداخلاقي هاي سياسي، اخلاقي و حقوقي با ريشه هاي متفاوتي بروز مي نمايند كه يكي از اين ريشه ها به نامزدهاي انتخاباتي و طرفداران آنان بازمي گردد.

وجود احزاب و جريان هاي سياسي با خط مشي مشخص مي تواند در خروج برخي نامزدهاي فاسد و طرفداران آنها از جريان انتخابات مؤثر باشد.

 احزاب و جريانهاي سياسي، داراي خطمشي مشخص با اهداف مشخص و از پيش تعيين شده هستند و چون دائمي بودن يكي از ويژگي هاي احزاب است، عموم مردم از اهداف و برنامه هاي آنان خبر دارند و صرف وجود يكسري تبليغات كوتاه مدت انتخاباتي با آنها آشنا نمي شوند.

لذا زماني كه احزاب وجود داشته باشند، تبليغات دروغين و آميخته با فساد اخلاقي توسط آنان نسبت به زماني كه اشخاص به تنهايي كانديد مي شوند به نسبت كمتري بروز مي نمايد.

 پايبندي احزاب به برنامه هاي خود منجر به  كاهش انگيزه ارتكاب جرم و فساد توسط اعضاي آنان مي شود. از آنجايي كه تمامي اعضاي احزاب و جريان هاي سياسي براي يك هدف مشخص در تلاش هستند، لذا در مسير رسيدن به هدف مشترك كمتر انگيزه ارتكاب جرم براي منافع شخصي خارج از گروه را دارند.

چرا كه در صورتي كه هر يك از اعضاي جريان هاي سياسي مرتكب جرمي شود كه به هدف اصلي حزب لطمه وارد شود و يا حزب را بد نام نمايد، طبق قوانين ميان آنها كه در بخش قبلي بيان شد، از حزب و جريان سياسي خارج مي گردد.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

3. ملاحظات امنيت اقتصادي

اگرچه احزاب غالباً از طيف وسيعي از روش ها براي حفظ قدرت استفاده مي كنند، اما شواهد تجربي وجود دارد كه نشان مي دهد بهرهب رداري از منابع دولتي از اهميت محوري برخوردار است. درواقع سوءاستفاده از منابع دولتي مي تواند يك فساد بزرگ در روند انتخابات باشد زيرا م يتواند نابرابري هاي قدرت را تشديد كند، مزاياي ناعادلانه انتخاباتي را براي صاحب منصبان به ارمغان بياورد، يكپارچگي يك انتخابات را به خطر بيندازد و اعتماد عمومي به مشروعيت اين روند و انتخابات را كاهش دهد.

در بسياري از كشورها كه شفافيت منابع دولتي به اندازه كافي تنظيم نشده است يا تفاوت هايي بين آنچه در قانون نوشته شده (قانون بودجه) و آنچه در عمل اتفاق مي افتد (عملكرد دولت) وجود دارد.

اين شكاف ها باعث مي شود سيستم انتخاباتي در برابر دستكاري افراد در موقعيت قدرت آسيب پذيرتر باشد. همچنين فسادي كه توسط احزاب و جريانه اي سياسي رخ مي دهد، مي تواند يكپارچگي بخش خصوصي را به خطر بياندازد، به طوري كه ممكن است عملكرد تجاري و فعاليت شركت هاي خصوصي نيز سياست زده شود.

شركت هاي سياست زده ممكن است كارگران خود را تحت فشار قرار دهند يا ارعاب كنند تا به نامزد خاصي رأي دهند.

بخش خصوصي ممكن است از نفوذ و منابع خود براي فشار بر دولت براي اجراي سياست ها و قوانين به نفع خود استفاده كند.

ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل، دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺑﻪ ﺗﺪارﻛﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮاي «ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ» ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ، و ﻳﺎ ﺣﺬف ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از رﻗﻴﺐ ﺣﺰب و ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ روي ﻛﺎر آﻣﺪه، ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ.

ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺣﺰاب ﺑﻴﺶ از درآﻣﺪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آنﻫﺎ است. ازاﻳﻦرو آﻧﺎن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ، ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺑﻘﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده اﺣﺰاب از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ ﺗﺒﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻣﻨﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر دارد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:

ايجاد كسري بودجه دولت: متوسل شدن احزاب به تأمين مالي از محل منابع مالي دولت، ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺷﻮد.

ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ در اﺟﺮاي ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ، ﺷﻬﺮﺳﺎزي و ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ آنﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ، ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ.

ﻛﺎﻫﺶ اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺮور ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﻓﺎه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم و ﺷﺮوع اﻋﺘﺮاﺿﺎت آﻧﺎن ﺑﻪ دوﻟﺖ وﻗﺖ ﻣﻲﮔﺮدد.

ﻛﺎﻫﺶ رﻓﺎه زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده اﺣﺰاب از آن،ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﺨﺶ آﻣﻮزش، ﺑﻬﺪاﺷﺖ و درﻣﺎن و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﻟﺬا رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم ﻛﻪ در ﮔﺮو ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ، ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ..

کاﻫﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: وﻗﻮع ﻓﺴﺎد ﺗﻮﺳﻂ اﺣﺰاب ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺣﺰاب ﺧﺪﺷﻪدار ﺷﻮد، آنﻫﺎ از ﺣﻀﻮر در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﺪادي ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﻣﺮدم آن ﻛﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ.

وﻗﻮع اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﺷﻮرشﻫﺎي ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ: از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖﻫﺎ، وﻋﺪهﻫا به پاي صندوق هاي رأي مي آيند و به جريان هاي سياسي صادقانه رأي مي دهند، انتظار عموم جامعه بر اين است كه احزاب نيز با آنها صادقانه برخورد نمايند.

زماني كه فسادهاي مالي اقتصادي احزاب براي مردم آشكار گردد، نوعي حس سوءاستفاده و ازبين رفتن حقوق مردمي به مردم دست خواهد داد كه نتيجه چنين احساسي، بروز اعتراضات و حتي در مواقعي شورشهاي خياباني است.

افزايش تمايل به جريانهاي سياسي خارجي:  فساد احزاب و جريانه اي سياسي داخلي كه منجر به ازبين رفتن اعتماد مردم ميشود، مسير سلطه سايرين بر كشور را فراهم مي آورد. امروزه كمتر كشوري متوسل به جنگ نظامي عليه ديگري مي شود و به نوعي جنگ رواني و اقتصادي ميان كشورها رواج يافته است.

لذا با ازبين رفتن اعتماد مردم به احزاب و جريان هاي داخلي زمينه براي فعاليت جريانهاي سياسي خارجي فراهم مي شود و جريان هاي مقابل اقدام به جلب اعتماد مردم مي كنند و به لحاظ رواني، آنان را عليه كشور خود پرورش مي دهند.

چگونگی شکل گیری فساد در احزاب

جمع بندي و راهكارهاي پيشنهادي

در گزارش حاضر به بررسي نقش احزاب و جريان هاي سياسي در شكل گيري و مقابله با فساد پرداخته شد.

در يك تعريف حزب و جريان سياسي متشكل از مجموعه افرادي است كه بر مبناي اساسنامه و مرامنام هاي ملي و كلان نگر تشكيل شده و به دنبال دستيابي به قدرت سياسي و حفظ قدرت مذكور از طريق سازوكارهاي انتخاباتي است. احزاب تلاش مي كنند تا در دوره هاي انتخاباتي بتوانند پيروز ميدان شوند و بر نظرات سياسي و اهداف سياسي اثرگذارند، ازهمين رو در جهت دستيابي به  موقعيت هاي مهم و اثرگذار بر سياست هاي كشور دست به اقداماتي مي زنند كه برخي از اين اقدامات خارج از چارچوب قوانين بوده و فساد محسوب مي شوند؛ مانند سوءاستفاده از منابع مالي، منابع نظارتي و منابع اجرايي دولت، رشوه، خريد رأي مردم و … .

فساد احزاب و جريان هاي سياسي منجر به هدررفت بودجه عمومي كشور مي شود، بودجه اي كه مي توانست در بخش بهداشت و درمان، آموزش، ارائه خدمات عمومي براي مردم هزينه شود.

بنابراين مي توان گفت هزينه فرصت فساد احزاب بسياربالاست و درنهايت منجر به ازبين رفتن حقوق مردم و بروز نارضايتي آنان از عملكرد دولت مي شود.

در مقابل در برخي مواقع وجود نظام حزبي مي تواند با فساد مقابله كند. بدين صورت كه زماني كه احزاب روي كار مي آيند هزينه هاي انتخاباتي كاهش مي يابد چرا كه تعداد نامزدهاي انتخاباتي كاهش مي يابد و نامزدها در قالب احزاب معرفي ميشوند.

از طرفي  چون احزاب دائمي هستند (در بلند مدت

فعاليت مي كنند و صرفاً در دوره هاي كوتاه مدت فعاليت نمي كنند) داراي برنامه و اهداف مشخص و از پيش تعيين شده هستند كه براي عموم مردم هم مشخص و آشكار است، لذا زماني كه احزاب وجود داشته باشند، تبليغات دروغين و آميخته با فساد اخلاقي توسط آنان نسبت به زماني كه اشخاص به تنهايي كانديد مي شوند به نسبت كمتري بروز مي نمايد.

همچنين پايبندي احزاب به برنامه هاي خود منجر به كاهش انگيزه ارتكاب جرم و فساد توسط اعضاي آنان مي شود، اما از آنجايي كه عمده تحقيقات و بررسي ها در خصوص فعاليت احزاب و جريان هاي سياسي نشان دهنده اين موضوع است كه احزاب بيش از اينكه با فساد مقابله كنند خود منجر به بروز فساد مي شوند.

در ادامه راهكارهايي برگرفته از تحقيقات سازمان ملل متحد و برخي ديگر از سازمانهاي بين المللي و همچنين تجارب كشورها، براي كنترل فعاليت احزاب و جلوگيري از بروز فساد توسط آنان ارائه ميشود.

– شفافيت در تأمين مالي احزاب سياسي: همانطور كه بيان شد، برخي از احزاب و جريان هاي سياسي به منظور تأمين مالي از منابع مالي، اجرايي و نظارتي دولت سوءاستفاده مي كنند و فعاليت هاي خود را در مسير رسيدن به اهداف خود پيش م يبرند كه هزينه فرصت سوءاستفاده از منابع مالي دولت بالاست.

ازهمين رو پيشنهاد مي گردد برنامه اي براي شفافيت و روشن سازي چگونگي تأمين مالي احزاب و جريان هاي سياسي تدوين گردد.

بدين شكل كه هر حزب ميزان هزينه خود براي هر انتخابات و يا هر فعاليت سياسي ديگر را با ذكر منابع درآمدي در طول زمان براي عموم مردم آشكارا بيان كند.

– تشديد نظارت و بهكارگيري سازوكارهاي اجرايي قوي: با وجود اينكه براي نحوه فعاليت احزاب و جريانهاي سياسي، قوانيني تدوين گشته است، اما بررسي ها حاكي از اين است كه نه تنها ضمانت اجرايي قوي براي اجراي قوانين وجود

ندارد، بلكه روزبه روز هم بر تعدد قوانين افزوده مي شود.

ازهمين رو پيشنهاد مي گردد، به جاي اضافه كردن قوانين جديد براي فعاليت و كنترل احزاب، قوه قضائيه كارگروهي را متولي نظارت بر اجراي قوانين نمايد. چرا كه تا زماني كه ضمانت اجرايي براي قوانين وجود نداشته باشد، اضافه كردن قانون جديد مشكلي را حل نمي كند.

– ممنوعيت احزاب و جريانهاي سياسي از برگزاري رويدادهاي عمومي رسمي (ازجمله رويدادهاي خيريه) به منظور تبليغات انتخاباتي:

برخي احزاب و جريانهاي سياسي با شناخت علايق و سلايق فرهنگي و اجتماعي مردم و در برخي مواقع حتي سلايق عقيدتي و مذهبي آنان، دست به اقدامات تبليغاتي مي زنند و با برانگيختن احساسات مردم سعي در جلب اعتماد و سرانجام رأي آنان دارند.

برگزاري رويدادهاي عمومي رسمي مانند مراسم عزاداري، مراسم ولادت و … از اين قبيل اقدامات هستند. از آنجايي كه در چنين مراسمي، احزاب و جريان هاي سياسي تنها با تحريك عقايد و مذهب مردم آنان را جذب مي كنند و برنامه و اهداف اصلي خود را تشريح نمي كنند، به نظر ميرسد چنين اقداماتي پوچ و خالي است و تنها عده اي از مردم را كه به اصطلاح با ظواهر تصميم مي گيرند به سمت خود جذب مي نمايند. ازهمين رو پيشنهاد مي گردد برگزاري هرگونه مراسم عمومي رسمي به منظور تبليغات انتخاباتي توسط احزاب و جريان هاي عمومي ممنوع شود و در صورت مشاهده هرگونه اقدامات اين چنيني برخورد صورت گيرد كه اين برخورد مي تواند در قالب جريمه، اعلام عمومي زيرپا نهادن قوانين توسط احزاب و … باشد.

– دسترسي عادلانه به منابع و تأسيسات عمومي:

همانطور كه بيان شد برخي از احزاب با داشتن روابط دوستانه با حزب روي كار و برخي مقامات، به منابع دولتي دسترسي دارند و از آنها در راستاي دستيابي به اهداف خود سوءاستفاده مي نمايند كه اين به نوعي فساد مالي بوده و خلاف قانون است.

ازهمين رو اگر بنا بر اين باشد كه احزاب بتوانند از منابع دولتي استفاده نمايند بايد دسترسي عادلانه به منابع براي همگي آنان فراهم شود.

همچنين استفاده از تأسيسات عمومي يا بايد براي تمامي احزاب آزاد باشد و يا اينكه دسترسي تمامي آنها محدود شود.

ازهمين رو پيشنهاد مي گردد كارگروهي جهت كنترل و نظارت بر استفاده از منابع دولتي و تأسيسات عمومي تشكيل گردد و گزارشات دورهاي را در اين زمينه اعلام نمايد. كه به منظور گسترش شفافيت پيشنهاد مي گردد اين گزارشات به صورت عمومي در دسترس مردم قرار گيرند.

 

منابع

 International Foundation for Electoral

Systems (2017), Unfair Advantage: The

Abuse of State Resources in Elections.

 International Foundation for Electoral

Systems (2018), Abuse of State

Resources Research and Assessment

Framework: Guidelines for the

Democracy and Governance

Community of Practice.

 International Institute for Democracy and

Electoral Assistance (2014), Funding of

Political Parties and Election Campaigns,

A Handbook on Political Finance.

‘Theory’: Of What Value?

 OSCE/ODIHR. (2011), Guidelines on

Political Party Regulation,

OSCE/ODIHR, Warsaw.

 Jenkins, M. (2017), Best Practices on

Preventing the Abuse of Public Resources,

Transparency International, Berlin.

 Jackson, D & Uberti, L J. (2018),

Promoting Electoral Integrity through

Aid: Analysis and Advice for Donors, U4

Anti-Corruption Resource Centre, Chr.

Michelsen Institute (U4 Issue 2018:5)

 Ohman, M. (2013), Controlling Money in

Politics: An Introduction. International

Foundation for Electoral Systems.

 OECD. (2016), Financing Democracy:

Funding of Political Parties and Election

Campaigns and the Risk of Policy

Capture, OECD Public Governance

Reviews, OECD Publishing, Paris.

 OECD. (2016), Funding of Political Parties

and Election Campaigns and the Risk of

Policy Capture, OECD Public Governance

Reviews, OECD Publishing, Paris.

 Ohman, M. (2013), Controlling Money in

Politics: An Introduction. International

Foundation for Electoral Systems.

 Catharina Groop. (2013),

Accountability and Corruption.

 Johnston, Michael (1979), “Patrons and

Clients, Jobs and Machines: A Case Study

of the Uses of Patronage.” American

Political Science Review 73(2).

ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻏﻼﻣﻲ

دانشجوی دکترای اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان

منبع:

ماهنامه علمی «امنیت اقتصادی» زمستان 1400