آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

الاهرام ؛ 27 مه

اکثر تحلیل های مطرح شده پس از کشته شدن (شهید) ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در حادثه سقوط بالگرد در استان آذربایجان شرقی در 19 ماه می 2024 بر پیامدهای احتمالی این رویداد تمرکز یافتند . این تحول غیرمنتظره نخست ممکن است پیامدهایی در ارتباط با موازنه جریان های سیاسی داخلی در ایران با خود به همراه داشته باشد با توجه به اینکه جریان های مزبور در آستانه برگزاری انتخابات به عنوان یک حق مهم سیاسی قرار گرفته اند.

سپس این تحول غیرمنتظره به طور حتم برای رویکردهای سیاست خارجه نظام به ویژه در مورد کشورهای همسایه و قدرت های منطقه ای و بین المللی مرتبط با بحران های منطقه در بردارنده پیامدهای احتمالی است .

البته اکثر این تحلیل ها به امکان تاثیرگذاری تغییر ناگهانی رئیس جمهور در ایران بر روند توافق هسته ای اشاره ای نکرده اند.

بررسی میزان تاثیرگذاری درگذشت (شهید) رئیسی بر توافق هسته ای با توجه به ارتباطش با علل و عوامل وقوع حادثه یاد شده اعتبار خاصی یافته است . توافق یاد شده اساسا با آزمون سخت و دشواری مواجه است زیرا مذاکرات جریان یافته ظرف بیش از دو سال گذشته میان ایران و آمریکا در دوران ریاست جمهوری جو بایدن جهت حل و فصل اختلافات لاینحل باقی مانده دوجانبه و بازگشت به توافق برجام با شکست مواجه شد . همان برجامی که دونالد ترامپ رئیس جمهور پیشین در هشتم ماه مه 2018 از آن خارج شد.

آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

بر همین اساس ایران به کاهش سطح تعهدات هسته ای خود ادامه می دهد تا آنجا که میزان انباشت اورانیوم غنی شده به بیش از 5 هزار و 500 کیلوگرم رسیده است یعنی 27 برابر آنچه که در توافق هسته ای به آن اشاره شده است زیرا بر اساس برجام ، ایران حق دارد 202.8  کیلوگرم اورانیوم غنی شده به میزان 3.67 درصد در اختیار داشته باشد . بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی هسته ای در 26 فوریه 2024 میزان یاد شده بی هیچ شک وتردیدی طی 26 فوریه تا 21 ماه مه در سال 2024 افزایش یافت.

در واقع اختلافات یاد شده تیتر اصلی بحران فراروی توافق هسته ای به شمار می رود. به نظر نمی رسد ایران برای دستیابی به قرارداد جدید هسته ای جهت نجات برجام عجله ای داشته باشد. نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در 5 نوامبر 2024 ایران را بیش از پیش به در پیش گرفتن صبر و بردباری متقاعد کرده است.

آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

ایران ترجیح می دهد تا زمان اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا منتظر باقی بماند تا ببیند که آیا جو بایدن می تواند دوران ریاست جمهوری خود را تا چهار سال دیگر تمدید نماید و یا آنکه دونالد ترامپ خواهد توانست بار دیگر به کاخ سفید راه یابد و بار دیگر همچون دوره اول ریاست جمهوری خود سیاست فشار حداکثری را علیه ایران در پیش بگیرد.

بر همین اساس ایران معتقد است که تجدید دوران ریاست جمهوری بایدن فرصت انجام مذاکرات جدید و امضای توافق هسته ای بر پایه شرایط جدید را تقویت خواهد کرد و در آن صورت اطمینان خواهد یافت که در صورت پیروزی جو بایدن دستکم  این توافق چهار سال دیگر به عمر خود ادامه خواهد داد بدون آنکه احتمال خروج آمریکا از آن در میان باشد. تهران در عین حال پیش بینی می کند که پیروزی ترامپ منجر به فروپاشی توافق هسته ای و بازگشت به نقطه آغاز بحران هسته ای خواهد شد.

احتمالا این دیدگاه در نبود (شهید) ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در صحنه سیاست و پس از درگذشت (شهید) حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه تغییر یابد. البته این امر تنها نشات گرفته از رویکردهای تند رئیس جمهور فقید نیست که باعث شد تا بسیاری از جریان ها و مقامات سابق همچون حسن روحانی او را به عدم حمایت از توافق هسته ای و عدم تمایل جهت دستیابی به قرارداد جدید متهم کنند . علاوه بر آن حادثه سقوط بالگرد نشان داد که ایران از نظر اداره امور کشور و مقابله با حوادث طبیعی و بحران های غیرمنتظره کاملا شکننده است.

آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

پس از ناپدید شدن بالگرد و اعلام سقوط آن و کشته شدن تمامی سرنشینانش پیش بینی های بسیاری مطرح شد و برخی تا مرز پیش بینی شکل گیری یک اقدام خرابکارانه از سوی طرف های داخلی یا خارجی پیش رفت . البته قدیمی بودن ناوگان هوایی مسافربری و نظامی ایران به عنوان یکی از برجسته ترین عواملی است که برای تحلیل و بررسی آنچه روی داده می توان به آن استناد جست به ویژه با توجه به اینکه بالگرد در شرایط نامناسب جوی به پرواز درآمد.

سطح کمیت و کیفیت ناوگان هواپیمایی مسافربری ایران نشات گرفته از علل و عوامل متعددی است که تحریم های بین المللی و آمریکا در راس آنها قرار دارد که ایران ظرف چند دهه گذشته با آن مواجه بوده است و باعث شده تا ایران از دستیابی به قطعات یدکی موردنیاز هواپیماهای مسافربری خود محروم بماند به گونه ای که باعث شده تا حوادث سقوط هواپیماها و یا فرود اضطراری آنها تکرار شود که آخرین آنها سقوط بالگرد خود رئیس جمهور است.

یکی از مهم ترین نتایج به دست آمده از حادثه یاد شده، ایران به احتمال زیاد پس از این حادثه در صدد بازسازی ناوگان غیرنظامی خود برخواهد آمد . ایران پس از دستیابی به توافق هسته ای در 14 ژوئیه 2015 چنین رویکردی را در پیش گرفت و اولین قراردادی که در همین رابطه امضا شد میان شرکت ملی هواپیمایی ایران ایر و دو شرکت ایرباس و بوئینگ انجام گرفت و بر اساس آن تقریبا 180 هواپیما خریداری شد اما خروج آمریکا از توافق هسته ای در 9 ماه مه 2018 و ازسرگیری تحریم های آمریکا علیه ایران در هفتم اکتبر همان سال مانع از تحقق یافتن قراردادهای خرید هواپیماهای مزبور شد و شرکت های بزرگ یاد شده به منظور در امان ماندن از مجازات های و جریمه های اعمال شده از سوی آمریکا قراردادهای خود را لغو کردند.

آیا حادثه بالگرد شهید رئیسی به امضای توافق جدید هسته ای سرعت خواهد بخشید ؟

شاید در این میان شخصی بگوید ایران برای دستیابی به کمک در این خصوص به همپیمانان بین المللی خود همچون روسیه و چین روی خواهد آورد . چه بسا این موضوع صحت داشته باشد اما نمی توان این موضوع را نادیده گرفت که ایران همواره در صدد توسعه بخشیدن به قلمرو گزینه های فراروی خویش است و علاوه بر آن ترجیح می دهد بر فناوری غرب تکیه کند زیرا پس از دستیابی به توافق هسته ای به این فناوری توسل جست و همچنین طی 45 سال گذشته به فناوری چین یا روسیه جهت بهبود ناوگان مسافربری خود توسل نجست.

بر همین اساس ممکن است ایران زیاد منتظر رئیس جمهور جدید آمریکا باقی نماند زیرا معتقد است مذاکرات به هر حال گزینه ای است که هر گاه بخواهد می تواند به آن توسل جوید و فرقی نمی کند جو بایدن برای دومین بار به ریاست جمهوری برگزیده شود و یا دونالد ترامپ بار دیگر به کاخ سفید راه یابد.

البته تهران در مورد هر دو حالت یک رویکرد مشترک اتخاذ نخواهد کرد زیرا معتقد است با انجام مذاکره با بایدن می تواند به یک قرارداد هسته ای جدید در بردارنده امتیازات بسیار اقتصادی ، ‌فناوری و راهبردی دست یابد و می تواند ناوگان هواپیمایی مسافربری خود را بهینه سازی نماید اما مذاکره با ترامپ باعث خواهد شد تا به گزینه های بسیار دشوارتر همچون جنگ مستقیم توسل جوید.

طرف مقابل ایران در چنین جنگی لزوما آمریکا نیست بلکه چه بسا اسرائیل باشد زیرا صرف بازگشت ترامپ به کاخ سفید به اسرائیل امکان اداره تنش با رقبایش در منطقه خواهد بخشید آن هم با توجه به اینکه اسرائیل به دنبال دستیابی به چنین فرصتی است تا به سطح تنش موجود شدت ببخشد زیرا پس از عملیات طوفان الاقصی در هفتم اکتبر 2023 و حمله به نوار غزه و گشوده شدن جبهه های تنش جدید در مناطق مختلف خاورمیانه در دکترین راهبردی اسرائیل یک تغییر چشمگیر صورت گرفته است.

در این خصوص (آیت الله) علی خامنه ای رهبر ارشد نظام بارها یادآور شدند که ایران بر در پیش گرفتن سیاست درهای باز بر روی همه حتی آمریکا تاکید دارد . وی در همین رابطه ابراز داشت : ایران برای ریشه کن کردن شر گاهی با شیطان نیز مذاکره خواهد کرد . (م.غ)