تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

چکیده

سیاست هدفمندسازي یارانه ها که با هدف کاهش مصرف انرژي و اجراي هرچه بهتر عدالت در کشور به مرحله اجرا درآمد، به دلیل تغییر در قیمت حامل هاي انرژي، در بسیاري از بخش هاي اقتصادي کشور تبعاتی را به دنبال داشته است.

از آنجا که بخش فولاد و محصولات فولادي با توجه به انتخاب نحوه تولید در کشور فرایندي انرژي بر است، بالطبع تأثیرپذیري زیادي را از اجراي این قانون پذیرفته است و هزینه تمام شده فولاد در کشور افزایش یافته است. این موضوع زمانی اهمیت دو چندان پیدا می کند که دولت در عمل به تعهدات خود مبنی بر پرداخت سهم بخش تولید از محل اجراي این قانون سر باز زده است. هرچند که افزایش قیمت ارز توانسته است بخش زیادي از این هزینه ها را براي تولیدکننده جبران نماید، اما بخش خصوصی فعال در این حوزه بیشتر از بقیه بخش هاي تولیدي دولتی متحمل هزینه شده اند. ازاین رو، به منظور جلوگیري از کاهش قدرت رقابت پذیري ایران در عرصه بین المللی و صادرات فولاد، برخی راهکارها ازجمله تغییر در روش هاي تولید فولاد در کشور، افزایش حمایت هاي دولتی از بخش خصوصی فعال در این بخش، کاهش مداخلات دولت در بازار فولاد کشور، حمایت از سرمایه گذاري هاي خارجی، تعیین استراتژي توسعه فولاد با محوریت انرژي و آلودگی کمتر و… پیشنهاد می شود.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

مقدمه

گستردگی استفاده از فولاد و محصولات فولادي امروزه موجب شده است تا اهمیت این بخش در اقتصاد کشورها بیش از پیش نمایان شود. تا آنجا که می توان گفت صنعت فولاد طی چهل سال گذشته شاهد انقلابی صنعتی بوده که درنهایت منجر به گسترش وسیع این صنعت و زیرمجموعه هاي وابسته به آن در جهان شده است. رفته رفته پیشرفت هاي علمی و تکنولوژیکی به طور بی سابقه اي بر مسیر ساخت فولاد اثرگذار بوده تا جایی که قیمت، کیفیت و گستره محصولات تولیدي را تحت تأثیر قرار داده است، این در حالی است که تجارت خارجی فولاد و محصولات فولادي در کنار پیشرفت فناوري، این صنعت را متحول نموده است.

تولید فولاد در جهان نیازمند استفاده از مواد اولیه و مصرف انرژي است، بنابراین به دلیل استفاده بسیار زیاد این صنعت از مواد اولیه و انرژي می توان گفت گسترش این صنعت بر روي عوامل محیطی نیز اثرگذار است. از سوي دیگر، گسترش روزافزون بازار جهانی فولاد، منجر به حاکم شدن فضاي رقابتی قوي در بازار این محصولات شده است که این موضوع ضرورت حساسیت تولیدکنندگان این عرصه را نسبت به کیفیت، قیمت، زمان تحویل و… بالا می برد.

در این مسیر چنانچه فعالان این عرصه از تولید، با استفاده از تکنولوژي هاي قدیمی و روش هاي سنتی بخواهند در عرصه هاي بین المللی به رقابت بپردازند، درنهایت محکوم به شکست خواهند بود زیرا محدودیت در منابع معدنی و وجود بازار به شدت رقابتی جایی براي آزمون و خطا براي تولیدکنندگان این عرصه باقی نمی گذارد. در ایران نیز بررسی ها نشان می دهد برخورداري از منابع ارزان تا حد زیادي توانسته است قدرت رقابت کشور را در بازارهاي جهانی تقویت نماید. با عنایت به انرژي بر بودن خط تولید فولاد در کشور، خصوصا استفاده زیاد از منابع گاز و برق، انتظار می رود تا هرگونه تغییر در سیاست ها و استراتژي ها بتواند بر میزان سود تولیدکنندگان این عرصه و فعالان این بخش تأثیرگذار بوده و نهایتا مقادیر تولید فولاد در کارخانجات را دچار تغییر نماید.

حال چنانچه محصولات تولیدي سهمی از بازارهاي صادراتی را نیز به خود اختصاص داده باشند، اینگونه سیاست گذاري ها می تواند فعالیت شرکت هاي فولادساز را در عرصه رقابت با همتایان خارجی نیز تحت الشعاع قرار دهد. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع در این گزارش، سعی شده است تا با اشاره به جایگاه و میزان انرژي بر بودن صنعت فولاد تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر روي این صنعت مورد بررسی قرار گیرد و در پایان علاوه بر بیان ملاحظات امنیت اقتصادي مترتب بر آن، برخی راهکارها به منظور بهبود وضعیت موجود ارائه گردد.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

1. نقش انرژي در تولید فولاد

بخش صنعت پس از بخش خانگی و حمل ونقل ازجمله بخش هاي پرمصرف انرژي به حساب می آید. در میان صنایع موجود در کشور، بخش صنایع معدنی سهم قابل توجهی از مصرف انرژي در کشور را به خود اختصاص داده است. در این میان صنعت فولاد ازجمله صنایع معدنی انرژي بر، سرمایه بر و نیازمند تکنولوژي بالا است.

ازاین رو، به دلیل بالا بودن سهم انرژي و تکنولوژي در تولید و قیمت تمام شده فولاد، رقابت در عرصه جهانی نیازمند توجه به نوع تکنولوژي تولید و بهینه نمودن مصرف انرژي در انواع روش هاي تولیدي است. بنابراین نگاهی به میزان مصرف انرژي در هر یک از بخش هاي تولیدي صنعت فولاد و مقایسه آن با استانداردهاي جهانی می تواند راهکارهاي بهتري را در راستاي رسیدن به مصرف استاندارد براي برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور تبیین نماید. باتوجه به اهمیت موضوع، ابتدا به بیان روش هاي مختلف تولید فولاد در کشور اشاره می شود. دلیل این بررسی آشنایی با پروسه تولید و مراحل مصرف انرژي در این صنعت است

.__ شکل 1: روش هاي مختلف تولید فولاد

. منبع: نخعی، 1391

همانطور که در شکل شماره ( 1)، آورده شده است یکی از روش هاي تولید فولاد استفاده از روش کوره بلند است. در این روش پس از آماده سازي سنگ آهن که در محل معادن سنگ آهن کشور صورت می پذیرد، به کمک کُک، کلوخ و آهک، احیا و تصفیه صورت می گیرد. در این فرایند، مواد یادشده وارد کوره بلند می شوند و با استفاده از دمش اکسیژن، فرایند احیا انجام می پذیرد؛ این در حالی است که محصول به دست آمده از کوره بلند حاوي 3 تا 4.5 درصد کربن است که به منظور تهیه فولاد می بایست درصد کربن آن کاهش یابد؛ ازاینرو، با ورود محصول کوره بلند به کوره اکسیژن، فولاد کوره اکسیژن با میزان کربن بین 0 -1.5 درصد بدست می اید.

که پس از انجام برخی عملیات ها بر روي آن، فولاد خام تهیه می گردد. برخی تحقیقات نشان داده است که حدود 66 تا 67 درصد از تولید فولاد خام در جهان به روش کوره بلند انجام می شود.[1]

در روش دیگر که به روش احیاي مستقیم معروف است معمولا سنگ آهن در حالت جامد به وسیله گاز یا کُک احیا شده و تبدیل به آهن اسفنجی می شود و پس از آن با استفاده از دو فرآیند میدرکس یا اچ.واي.ال احیاي مستقیم شده و به فولاد تبدیل می شود. در این روش هرچه میزان مصرف قراضه در فرایند تولید بیشتر باشد، به همان میزان مصرف انرژي کاهش می یابد.[2] این در حالی است که مشاهدات نشان می دهد به دلیل منابع فراوان و ارزان قیمت گاز در کشور استفاده از روش احیاي مستقیم یا قوس الکتریکی بسیار شایع است. در این روش هزینه انرژي مشتمل بر گاز طبیعی و الکتریسته است که تأثیر به سزایی در هزینه تمام شده تولید فولاد خام دارد.

نمودار 1: ساختار شکست هزینه صنعت فولاد بر حسب نهاده ها

ریزهزینه هاي تولید یک تن فولاد به روش قوس الکتریکی در ایران

ریزهزینه هاي تولید یک تن فولاد به روش قوس الکتریکی در جهان

منبع: گروه پژوهشهاي صنعت و معدن، زمستان 1397

باتوجه به نمودار شماره ( 1)، می توان گفت شکل گیري ساختار هزینه در صنعت فولادسازي کشور به گونه اي است که به دلیل مزیت نسبی کشور در برخورداري از سنگ آهن، ایران در مراحل تولید فولاد از سنگ آهن به عنوان اصلی ترین نهاده تولید استفاده می نماید.

این در حالی است که در جهان شاهد توسعه کاربرد آهن قراضه به عنوان اصلی ترین نهاده تولید فولاد هستیم. از دیگر نکات حائز اهمیت در این نمودار سهم بالاي حمل نهاده، درنتیجه عدم توسعه یافتگی زیرساخت هاي حمل ونقلی در کشور است؛ همچنین سهم مواد کمکی، الکترودها و نسوزها، فروآلیاژها نیز به دلیل وابستگی وارداتی در هزینه تولید بسیار بالاست. یکی دیگر از موارد مهم قابل ذکر، بالابودن سهم هزینه هاي نیروي کار ناشی از بهره وري پایین نیروي کار در کشور در مقایسه با تولید فولاد به روش قوس الکتریکی در جهان است. بنابر آمار منتشر شده در سال 2020، کمتر از 9 درصد تولید  فولاد ایران به کوره بلند اختصاص دارد و بیش از 91 درصد تولید آن توسط کوره هاي قوس الکتریکی انجام  می شود. هرکدام از روش هاي یادشده مزایا و معایب مختص به خود را دارند ولی انتخاب نهایی روش تولید، به پارامترهاي مختلفی بستگی دارد.

مواد اولیه و قیمت انرژي از اثرگذارترین پارامترها در این حوزه به شمار می آیند. زغال سنگ و کُک را می توان از مواد اولیه اصلی در تولید فولاد به روش کوره بلند نام برد، اما ایران از منابع غنی زغال سنگ برخوردار نیست تا بتواند آن را به کُک تبدیل کند. استفاده از کُک وارداتی علاوه بر مشکلات تأمین، به دلیل قیمت بالاي آن به لحاظ اقتصادي، زیاد مقرون به صرفه نیست، البته برخی کارشناسان بر این باورند که اگر اکتشافات تکمیلی انجام شود قطعاً به ذخائر مناسبی از زغال سنگ دست پیدا خواهیم کرد، اما تحقق این امر مستلزم سرمایه گذاري بالا و تکمیل فعالیت هاي اکتشافی دارد؛ بنابراین وجود منابع گاز طبیعی فراوان و به نسبت ارزان و همچنین ذخائر عظیم سنگ آهن مرغوب از مهمترین دلایل توسعه روش کوره هاي قوس الکتریکی در ایران به شمار می آید.[3]

باتوجه به مطالب یاد شده می توان گفت تأثیر انرژي بر هزینه تولید هر تن فولاد و استفاده بهینه از انرژي و بازیابی آن نقش مؤثر و تعیین کنندهاي در کاهش قیمت تمام شده هر تن فولاد تولیدي دارد، به طوريکه در روش هایی که بازیابی در حد بالایی صورت می گیرد، این امر نقش به سزایی در کاهش هزینه خواهد داشت. تا جایی که سهم هزینه الکتریسیته در تولید به روش کوره بلند حدود 5 درصد و در روش احیاي مستقیم، حدود درصد است. درحالیکه سهم هزینه گاز در تولید به روش کوره بلند تقریباً ناچیز و قابل صرفنظر است ولی در روش احیاي مستقیم به حدود 11 درصد می رسد. [4]

باتوجه به مباحث یادشده، می توان استنباط کرد که روش تولید فولاد در کشور، روشی انرژي بر است و ازاین رو، انتخاب هرگونه استراتژي در تعیین قیمت حامل هاي انرژي می تواند بر میزان سوددهی این صنعت و قیمت تمام شده محصولات فولادي تأثیر مستقیمی داشته باشد که طبیعتاً این موضوع می تواند در بازارهاي رقابتی و صادراتی جایگاه کشور را دچار نوسان نماید.

بر اساس برخی مطالعات صورت گرفته توسط سازمان بهینه یابی مصرف سوخت، صنعت فولاد پرُمصرفترین صنعت انرژي بر کشور است. براي تولید هر تن فولاد، بدون در نظر گرفتن فرآوري مواد اولیه و جابه جایی و با احتساب ضریب نیروگاهی براي تأمین انرژي الکتریکی، حدود 650 تا 750 متر مکعب گاز طبیعی مورد نیاز است. این میزان حدود 7 برابر انرژي مورد نیاز براي تولید سیمان است.

با در نظر گرفتن قیمت محصولات فولادي در حدود 500 دلار به ازاي هر تن و هزینه بین المللی انرژي 20 سنت (میانگین برق و گاز مصرفی)، در حال حاضر حدود 30 درصد بهاي فروش فولاد، هزینه انرژي مصرفی است. [5]

به همین دلیل در بخش بعدي گزارش به میزان اثرگذاري افزایش قیمت حامل هاي انرژي بر صنعت فولاد کشور پرداخته می شود.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

2. میزان اثرپذیري صنعت فولاد از سیاست گذاري بخش انرژي

اجراي سیاست گذاري هاي دولت اثرات بسیار متفاوتی بر عملکرد بخش هاي مختلف اقتصادي در کشور می گذارد. یکی از سیاست هایی که طی یک دهه اخیر شاهد اجراي آن در کشور بوده ایم، اجراي قانون هدفمند کردن یارانه ها به منظور بهینه کردن مصرف انرژي و حفظ عدالت در برخورداري دهک هاي مختلف درآمدي در استفاده از یارانه تعلق گرفته به بخش انرژي در کشور است.

باتوجه به اینکه صنعت فولاد یکی از صنایع به شدت انرژي بر است، ازاین رو، اجراي قانون هدفمند کردن یارانه ها بر قیمت تمام شده این بخش از صنعت، اثرگذار است.

وجود ارتباطات پسین و پیشین این صنعت با سایر صنایع موجب می شود تا تغییر قیمت فولاد آثار مهمی بر سایر بخش هاي اقتصادي و صنعتی کشور داشته باشد. این در حالی است که یکی از مهمترین موضوعات در اجراي قانون هدفمندي یارانه ها، اجراي سیاست هاي بازتوزیعی و جبرانی منابع حاصل از اجراي این قانون بوده است. به نحوي که بر اساس قانون مذکور، سهم خانوارها، تولید و دولت از منابع پیاده سازي این قانون به ترتیب 50 و30 و 20 درصد بوده است، اما بررسی عملکرد دولت طی سال هاي اجراي این قانون نشان می دهد که در بسیاري از سال ها سهم بخش تولید از محل اجراي این قانون نادیده گرفته شده و یا در برخی از سال ها تحقق سهم 30 درصدي بخش تولید به طور کامل تحقق نیافته است. بنابراین می توان گفت یکی از بخش هایی که از جانب اجراي قانون هدفمندي یارانه ها بیشترین آسیب پذیري را داشته بخش تولید کشور است، زیرا یکی از مزیت هاي تولید در کشور، انرژي ارزان قیمت در این بخش بوده است که متأسفانه با اجراي این قانون می تواند بیشترین آسیب را متحمل شود.

در این میان انتظار می رود بخش تولید فولاد که در میان دیگر صنایع از انرژي بري بالایی برخوردار است، اثرپذیري بالایی نیز از اجراي این سیاست داشته باشد. بنابراین باتوجه به اهمیت موضوع در این بخش از گزارش، با تکیه بر آمار در دسترس، میزان تأثیر تغییر قیمت حامل هاي انرژي بر صنعت فولاد کشور تبیین می شود. قبل از هر چیز آگاهی از سهم هر یک از منابع انرژي در روند تولید صنایع آهن و فولاد می تواند اهمیت تأمین انرژي هاي مختلف را به منظور تولید فولاد در کشور بیش از پیش روشن نماید. به همین منظور در نمودار شماره ( 2)، سهم مصارف انرژي در صنایع آهن و فولاد نشان داده شده است.

نمودار 2: سهم مصارف انواع انرژي در صنایع آهن و فولاد

همانطور که در نمودار شماره ( 2)، مشاهده می شود در صنایع آهن و فولاد و در مقام مقایسه، سهم مصرف گاز طبیعی 4 برابر سهم انرژي الکتریسیته در این صنایع است و سهم کُک به عنوان منبع انرژي سوم از بقیه منابع کمتر است. باتوجه به آمار در دسترس، به رغم پایین تر بودن سهم برق مصرفی در این صنعت، در مقایسه با سهم گاز طبیعی، میزان برق مصرفی صنعت فولاد کشور در سال 1398 در این بخش مورد بررسی قرار می گیرد.

جدول 1: ظرفیت و مصارف برق کشور در سال 1398

منبع: پایش طرح جامع فولاد سال 1398

نمودار 3: برق مصرفی در زنجیره فولاد در سال 1398 (میلیون کیلو وات ساعت)

. منبع: پایش طرح جامع فولاد سال 1398

همانطور که در جدول شماره ( 1) و نمودار شماره ( 3)، نشان داده شده است، باتوجه به ظرفیت و تولید برق 271901 میلیون ، نیروگاه هاي کشور، مشاهده می شود که از 83478 مگاوات تولید برق در کشور در سال  1398 کیلووات بر ساعت آن به مصرف رسیده است که در این میان بخش صنعت با مصرف 94470 میلیون کیلووات ساعت 35 درصد از میزان برق مصرفی را به خود اختصاص داده است.

این در حالی است که میزان مصرف زنجیره فولاد از برق مصرفی بخش صنعت حدود 33 درصد است که از این مقدار 68 درصد سهم بخش تولید فولاد و 12 درصد سهم تولید آهن اسفنجی است. بنابراین انتظار می رود به منظور تحقق چشم انداز 20 ساله کشور مبنی بر تولید 55 میلیون تن فولاد خام، سالانه نیاز به تولید 45905 میلیون کیلو وات ساعت برق در کشور،  باشد که این میزان معادل حدود 1.49 برابر مقدار برق فعلی فولاد ( 30825 میلیون کیلو وات ساعت) خواهد بود.

در زمینه میزان گاز مصرفی در صنعت فولاد کشور نیز بر اساس آمار موجود و در دسترس مشاهده می شود که 13179 میلیون مترمکعب گاز در کل زنجیره تولید فولاد در سال 1398 مورد استفاده قرار گرفته است  به منظور تفکیک مصرف گاز طبیعی در هر یک از مراحل تولید فولاد نمودار شماره ( 4)، ترسیم شده است.

نمودار 4: گاز طبیعی مصرفی در زنجیره فولاد در سال 1398 (میلیون مترمکعب)

منبع: پایش طرح جامع فولاد سال 1398

همانطور که در نمودار شماره ( 4)، نشان داده شده است، در فرایند تولید فولاد در کشور، حجم گاز مصرفی به منظور تولید آهن اسفنجی بیش از بقیه مراحل است. همچنین بر اساس آمار موجود، باید گفت به منظور تحقق چشم انداز 20 ساله کشور، در سال 1404 براي تولید 55 میلیون تن فولاد خام در کشور، سالانه حدود 18.95 میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز صنعت فولاد است که این میزان معادل 1.43 برابر مقدار گاز فعلی  ( 13179  میلیون مترمکعب) مورد مصرف در صنعت فولاد کشور است.

همانگونه که در ابتداي این بخش به آن اشاره شد، اعمال سیاست هاي اقتصادي ازجمله اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها با تغییر در نرخ تعرفه مصرفی حامل هاي انرژي می تواند در میزان سوددهی آن بخش اثرگذار باشد؛ ازاین رو، باتوجه به اینکه در تفکیک مصارف انرژي صنایع آهن و فولاد، سهم بخش گاز طبیعی در مقایسه با دیگر انرژي هاي به کار رفته در این صنعت بالاتر است، در این بخش به مقایسه تغییر قیمت گاز طبیعی در قبل و بعد از اجراي هدفمندي یارانه ها خواهیم پرداخت.

نمودار 5: تعرفه گاز مصرفی براي بخش صنعت فولاد در کشور

منبع: شرکت ملی گاز ایران، مدیریت گازرسانی.

باتوجه به آمار در دسترس و با عنایت به نمودار شماره ( 4)، مشاهده می شود که تعرفه گاز مصرفی براي کارخانجات فعال در عرصه تولید فولاد خام، از سال 1389 تاکنون از رشدي بالغ بر 271 درصد برخوردار بوده است، به نحوي که از 700 ریال در سال 1389 به 2600 ریال در سال 1399 افزایش یافته است.

این موضوع ضرورت بهبود تکنولوژي و تغییر در روش تولید فولاد از روش هاي نسبتاً با انرژي بري بالا به روش هاي با انرژي بري پایین را طلب می کند.

این موضوع در حالی مطرح است که بر اساس آمار موجود میزان مصرف گاز طبیعی در زنجیره تولید فولاد در سال 1395 معادل 8846.4 میلیون مترمکعب و در سال 1398 معادل13180 میلیون مترمکعب در سال بوده است که این رقم به معنی رشد حدود 49 درصدي در میزان استفاده از گاز طبیعی در خط تولید فولاد کشور است.

بنابراین می توان گفت، اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها به خودي خود می تواند منجر به افزایش قیمت تمام شده تولید فولاد در کشور شود که این موضوع منجر به کاهش قدرت رقابت پذیري کشور در عرصه بین المللی خواهد شد (این در حالی است که یکی از ضرورت هاي اسناد بالادستی کشور به منظور پیمودن روند رو به جلوي توسعه، کاهش وابستگی به صادرات نفت و در مقابل افزایش صادرات غیرنفتی است؛ ازاین رو، گسترش و تقویت صادرات فولاد می تواند یکی از زمینه هاي رشد اقتصادي و دستیابی به اهداف تعیین شده را  فراهم آورد)، اما از آنجا که قیمت ارز در کشور از رشد قابل توجهی برخوردار است، توانسته تا حد بسیار زیادي مانع از کاهش توان رقابت ایران در عرصه تولید و در نهایت صادرات شده که این موضوع درخصوص کارخانجات دولتی بیشتر قابل رؤیت است، زیرا کارخانجات بخش خصوصی به دلیل عدم توانایی در ورود تکنولوژي یا تأمین هزینه ها، قادر به ادامه حیات اقتصادي خود نبوده اند.

مطابق نظر برخی کارشناسان و صاحب نظران در این حوزه، می توان به این نکته اشاره نمود که هرچند اتخاذ روش هاي مناسب به منظور جلوگیري از هدر رفت منابع گاز و برق در کشور بسیار مورد استقبال کارخانجات فعال در این حوزه است، اما در وضعیت فعلی، حتی با وجود اعمال تعرفه هاي بالاتر در قیمت حامل هاي انرژي، چنانچه دولت در مقوله قیمت گذاري بخش فولاد مداخله اي نداشته باشد، شاهد سود دهی کارخانجات تولید فولاد در کشور خواهیم بود.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

3. ملاحظات امنیت اقتصادي

باتوجه به اینکه یکی از اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی کشور رسیدن به رشد اقتصادي بالاو درنتیجه رفع مشکلات تولید و درنهایت کاهش نرخ بیکاري در کشور است؛ ازاین رو، تجهیز زیرساخت هاي کشور به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده ضروري است. یکی از صنایعی که می توان از آن به عنوان صنعتی استراتژیک در کشور یاد کرد، صنعت فولاد و محصولات فولادي است. حجم بالاي نیروي کار شاغل در آن و کسب جایگاه نسبتاً مناسب بین المللی به رغم اعمال تحریم هاي ظالمانه از نکات حائز اهمیت در این صنعت است. ازاین رو، وجود حساسیت در روند تولید شرکت هاي ذيربط و نحوه عملکرد آنها، همچنین بررسی چگونگی اثرگذاري سیاست گذاريها در عرصه تولید فولاد کشور، توجیه پذیر خواهد بود.

اعمال برخی سیاست هاي دولت ازجمله اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها به منظور اجراي هرچه بهتر عدالت و واقعی سازي قیمت حامل هاي انرژي داراي اثراتی همچون افزایش قیمت تمام شده فولاد در کشور است.

این در حالی است که دولت از پرداخت سهم بخش تولید از محل درآمد حاصل از اجراي این قانون سر باز زده است که این موضوع خسارت به مراتب بیشتري بر بخش تولید کشور با خود به همراه داشته است. این موضوع درخصوص شرکت هاي فولادي بخش خصوصی که با پشتوانه مالی اندکی نیز روبهرو بوده اند، اثرات به مراتب شدیدتري برجاي گذاشته است. ازاین رو، چنانچه این کارخانجات با تعطیلی مواجه شوند، شاهد سیل عظیمی از بیکاران در کشور خواهیم بود که امنیت اقتصادي و ملی کشور را به دلیل وجود نارضایتی ها مورد هجمه قرار خواهد داد. از سوي دیگر، با کاهش در تولید فولاد کشور، علاوه بر افزایش نیازهاي وارداتی در زمینه فولاد، از میزان صادرات کشور نیز می کاهد که این موضوع هم به نوبه خود امنیت اقتصادي کشور در حوزه افزایش وابستگی به خارجیان را افزایش می دهد و درنهایت ضربه پذیري کشور در مناسبات بین المللی و میزان اثرپذیري از تصمیمات خارجی را بیشتر می نماید.

4. نتیجه گیري و راهکارهاي پیشنهادي

توجه به اینکه صنعت فولاد کشور یکی از پُرمصرفترین صنایع کشور به لحاظ مصرف انرژي در کشور است؛ ازاین رو، اتخاذ هر یک از سیاست هایی که بتواند مانع از هدر رفت منابع انرژي شده و هم زمان منجر به حفظ و ارتقاي توان تولیدي کشور گردد، بسیار حائز اهمیت است. شواهد نشان می دهد پایین بودن بهره وري انرژي در تولید فولاد و محصولات فولادي در کشور منجر شده است تا میزان مصرف انرژي در این بخش در مقایسه با عرف جهانی فاصله زیادي داشته باشد و دسترسی به منابع ارزان قیمت انرژي، استفاده از روش هاي انرژي بر را به منظور تولید فولاد در کشور ترویج داده است. ازاین رو، یکی از سیاست هاي دولت که با هدف اجراي بهتر عدالت در بهره مندي افراد از یارانه انرژي در کشور به مرحله اجرا درآمد، می توانست با اصلاح مصرف انرژي در بخش فولاد کشور نیز علاوه بر جلوگیري از هدر رفت منابع انرژي به حفظ محیط زیست کمک زیادي نماید.

عدم پایبندي دولت در عمل به تعهدات خود در پرداخت سهم بخش تولید از محل درآمدهاي حاصل از اجراي قانون هدفمندي یارانه ها و نبود زیرساخت هاي مناسب و همچنین وجود محدودیت هاي ناشی از واردات تکنولوژي تولید به دلیل اعمال تحریم هاي خارجی مانع از کاهش سهم انرژي در خط تولید فولاد در کشور شد.

هرچند اعمال تعرفه هاي بالاتر طی سال هاي پس از اجراي قانون هدفمندي یارانه ها، شرکت هاي تولیدکننده فولاد را مجبور به پرداخت بیشتر نمود، اما افزایش قیمت ارز و جبران درآمد حاصل از اختلاف فاحش ارزش پول داخلی و خارجی، بخش زیادي از این هزینه ها را پوشش داد و در این میان کارخانجات دولتی به دلیل وابستگی به دولت توانستند از کاهش فاحش در سود شرکت جلوگیري نمایند، اما شرکت هاي خصوصی متحمل ضررهاي بسیاري شده اند. این در حالی است که برخی کارشناسان صاحب نظر در این حوزه، کاهش مداخلات دولت را بهترین گزینه براي جلوگیري از ضررهاي احتمالی می دانند و اثرگذاري افزایش قیمت حامل هاي انرژي در کاهش سود دهی واحدهاي تولیدي در این بخش را بسیار اندك بر می شمرند.

از آنجا که افزایش قیمت تمام شده فولاد می تواند توان کشور را در عرصه رقابت با تولیدکنندگان خارجی تضعیف نماید و موجب از دست رفتن بازارهاي صادراتی فولاد در کشور شود، برخی راهکارها به منظور تقویت بخش فولاد کشور به شرح زیر ارائه می گردد.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

حمایت تغییر در روش هاي تولید فولاد در کشور

باتوجه به اینکه بخش عظیمی از تولید فولاد کشور با روش قوس الکتریکی در حال انجام است و با عنایت به اینکه روش یادشده به علت وجود منابع انرژي ارزان در کشور بسیار مورد استقبال بوده است، ازاین رو، پیشنهاد می شود به دلیل پایان پذیر بودن و محدودیت منابع و همچنین جلوگیري از هدر رفت منابع انرژي، با بهبود تکنولوژي هاي موجود زمینه هاي لازم براي تغییر در روش تولید فولاد در کشور فراهم شود. این در حالی است که سهم انرژي در قیمت تمام شده محصولات فولادي بسیار بالاست. بنابراین تغییر در روش تولید فولاد می تواند با کاهش قیمت تمام شده، قدرت رقابت تولیدات داخل را در عرصه خارجی افزایش دهد.

افزایش حمایت هاي دولتی از بخش خصوصی فعال در این بخش

همانطور که در متن گزارش نیز تا حدودي به آن اشاره شد، وجود حمایت هاي دولتی از بخش فولاد توانسته است کارخانجات وابسته را تا حدودي از تبعات اجراي سیاست هاي اقتصادي (ازجمله هدفمندسازي یارانه ها و افزایش قیمت حامل هاي انرژي) مصون نگه دارد، اما بخش خصوصی فعال در عرصه تولید فولاد، باتوجه به استراتژي برخی نهادهاي ذيربط از جمله صنایع و معادن در صدور پروانه هاي تولیدي و همچنین بالا بودن هزینه هاي تولید نتوانسته است متناسب با ظرفیت هاي تولید نصب شده اقدام به فعالیت نماید.

بنابراین پیشنهاد می شود دولت با پرداخت سهم بخش تولید از محل اجراي قانون هدفمندسازي و یا کاهش تعرفه هاي وارداتی در مواجه ه با بحران هاي کاهش یا افزایش قیمت هاي جهانی فولاد و… به رونق فعالیت بخش خصوصی در زمینه فولاد کمک نماید.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

کاهش مداخلات دولت در بازار فولاد کشور

به عقیده برخی کارشناسان وجود مداخلات دولت در سیستم قیمتگذاري و تنظیم بازار فولاد موجب برخی اختلالات در تعیین قیمت و به تبع آن، تغییر در میزان سوددهی واحدهاي تولیدي مربوطه می گردد. ازاین رو، پیشنهاد می شود دولت با کاهش مداخلات خود در زمینه قیمت گذاري فولاد و محصولات آن، مانع از کاهش سود دهی کارخانجات تولید فولادشد و در نتیجه تعیین قیمت را به تعادل عرضه و تقاضا در بازار محول نماید.

زیرا اعمال سیاست هایی همچون اصلاح قیمت حامل هاي انرژي، هزینه تمام شده فولاد در کشور را افزایش داده است، این در حالی است که افزایش نرخ ارز و صادرات محصولات تولیدي توانسته تا حدود زیادي این هزینه ها را پوشش دهد. حال چنانچه دولت در قیمت گذاري فولاد مداخله نماید، می تواند منجر به عدم سوددهی فعالیت فولادسازان در کشور شود.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

حمایت از سرمایه گذاريهاي خارجی

باتوجه به محدودیت هاي داخلی درخصوص تأمین منابع مالی لازم جهت انجام سرمایه گذاري هاي جدید یا تکمیل پروژه هاي در دست ساخت در صنعت فولاد، یکی از راهکارهایی که می تواند تا حد زیادي براي رفع این کمبودها مؤثر واقع شود، حمایت از سرمایه گذاران خارجی به منظور سرمایه گذاري در این بخش از صنعت است. همچنین از آنجا که کشور همواره با انواع تحریم هاي خارجی مواجه بوده است، امکان انتقال فناوري به منظور توسعه هرچه بهتر روش هاي تولید در این صنعت در کشور مقدور نبوده است، این در حالی است که ورود سرمایه گذار خارجی می تواند راهگشاي انتقال فناوري در صنعت فولاد به کشور باشد.

تعیین استراتژي توسعه فولاد با محوریت انرژي و آلودگی کمتر

وجود کمبودها و محدودیت در منابع کشور، برنامه ریزان را همواره به این موضوع رهنمون می سازد که استفاده از این منابع (خصوصاً آب و برق) می بایست بر اساس استراتژي درست و حساب شده صورت پذیرد. ازاین رو، با عنایت به اینکه صنعت فولاد کشور یکی از منابع انرژي بر است و بعضاً هدر رفت منابع آبی در این صنعت غیرقابل چشم پوشی است، به همین دلیل پیشنهاد می شود با تعیین استراتژي کشور در بخش صنعت فولاد کشور و اولویت قرار دادن محدودیت منابع و لزوم کاهش آلودگی (در حوزه احداث واحدهاي جدید یا نحوه تولید فولاد در هر یک از واحدهاي فعال) در این صنعت، مانع از هدر رفت منابع در کشور باشیم.

تأثیر اجراي قانون هدفمندسازي یارانه ها بر صنعت فولاد کشور

منابع:

– نخعی، نادري و ایران نژاد، فردیس، مالک و مهدي ( 1391 )، روند جهانی تولید کنسانتره آهن و فولاد و ارائه روش هاي کاهش . میزان انرژي مصرفی، دوفصلنامه توسعه تکنولوژي صنعت ، ی شماره 19

فولاد، ) « بررسی اصلاح الگو در صنایع منتخب انرژي بر بخش معدن و صنایع معدنی » ،( – دهقانی، فرید و جباري، محمد ( 1388 . مس، آلومینیوم و سیمان)، گزارش مرکز پژوهش هاي مجلس خرداد، شماره مسلسل 9687 ، ص 3

– آسیب شناسی صنعت فولاد کشور با تأکید بر سیاست هاي تنظیم بازار در سال 1397 ، گروه پژوهش هاي صنعت و معدن زمستان .1397

www. Imidro.gov.ir) – پرد تکنولوژي برتر ایرانی در صنعت فولاد، ایمیدرو .(

مروري گذرا بر چالش هاي فراروي صنایع فولاد و آلومینیوم و سهم عوامل مؤثر در قیمت تمام شده » ،( – اژدري، علی اصغر (1385 . گزارش کارشناسی مرکز پژوهش هاي مجلس اردیبهشت، شماره مسلسل 7764 ، ص 3 ،« آنها در ایران

– شرکت ملی گاز ایران، مدیریت گازرسانی.

. – پایش طرح جامع فولاد سال 1398

– وب سایت شرکت بهینه سازي مصرف سوخت، شرکت ملی نفت ایران به آدرس:

– http://www.ifco.ir/index.php/archiveresane/376-others/9330-sanatefolad

[1] فرید دهقانی، خرداد 1388

[2] همان

[3] پرد تکنولوژي برتر ایرانی در صنعت فولاد.

[4] اژدري، اردیبهشت 1385

[5] http://www.ifco.ir/index.php/archiveresane/376-others/9330-sanatefolad

منبع: پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر