راهبردهای رقابت در انتخابات
نگاهی به چگونگی رقابت در انتخابات سالم
راهبردهای رقابت در انتخابات
مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام بر مشخص کردن راهبردهای رقابت در انتخابات تأکید فرمودند: «…اگر انتخابات درست برگزار نشود، ضعف کشور و ضعف ملّت را نشان می‌دهد؛ ضعف دولت را، ضعف مسئولین را، ضعف آحاد مردم را و ضعف کشور را نشان می‌دهد. هر چه ما ضعیف بشویم، تهاجم و فشار دشمنان ما […]
مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام بر مشخص کردن راهبردهای رقابت در انتخابات تأکید فرمودند: «…اگر انتخابات درست برگزار نشود، ضعف کشور و ضعف ملّت را نشان می‌دهد؛ ضعف دولت را، ضعف مسئولین را، ضعف آحاد مردم را و ضعف کشور را نشان می‌دهد. هر چه ما ضعیف بشویم، تهاجم و فشار دشمنان ما بیشتر خواهد شد. اگر می‌خواهید جلوی فشار دشمن گرفته بشود، باید قوی بشویم. یکی از ابزارهای مهمّ قوّتِ کشور همین انتخابات است. مسئولانی که مرتبط هستند از همین حالا ــ البتّه می‌دانم که دنبال کرده‌اند ــ راهبرد مشارکت را، راهبرد امنیّت انتخابات را، راهبرد سلامت انتخابات را، راهبرد رقابت انتخابات را مشخّص کنند؛ انتخابات خوبِ سالمِ با مشارکت بالایی ان‌شاء‌الله در آخر سال داشته باشیم»(15/1/1402)
رقابت، در نقطه مقابل همکاری قرار دارد، با این حال در دنیای واقعی، ترکیبی از همکاری و رقابت، هنجارها را بوجود می‌آورد. رقابت به‌طور طبیعی بین موجودات زنده با زیست مشترک رخ می‌دهد. به عنوان مثال، حیوانات برای منابع آب، غذا، جفت و دیگر منابع زیستی رقابت می‌کنند. انسان‌ها علاوه بر رقابت برای به دست آوردن منافع فوق، رقابت‌های عمیق‌تر و گسترده تری، برای دستیابی به ثروت، قدرت، حیثیت، و شهرت نیز دارند.
انتخابات، عرصۀ رقابت های سیاسی، اقتصادی، اعتقادی، محلی، قومی، نژادی است. اصولاً وجود رقابت، یکی از الزامات برگزاری انتخابات سالم و پرشور است که رقبا معمولاً برای رسیدن به قدرت یا به دست آوردن فرصت خدمات حکومتی رقابت می‌کنند.
در این گزارش برآنیم تا الزامات و راهبردهای رقابت در انتخابات را مشخص کنیم.
سؤال: راهبردهای ایجاد رقابت واقعی و سالم در انتخابات کدامند؟
بررسی و تبیین ابعاد موضوع:
راهبرد، رویکردی برای ایجاد مزیت رقابتی است. الگوهای راهبردی در فضای رقابتی اثربخش می باشند. فضای رقابتی در عرصه های نظامی، سیاسی، ورزشی و هر عرصه دیگری که در آن قواعد رقابت حاکم باشد موضوعیت دارد. برای تبیین موضوع باید به این دو سئوال پاسخ داده شود: 1- فضای رقابت چگونه است؟ 2- مزیت رقابتی چیست؟
فضای رقابت: فضای رقابت از حداقل دو وجود مستقل (ENTITY) با هدف متعـارض، عرصه‌ای برای رویارویی و یک عامل رفع تنازع شکل می‌گیرد. مفهوم تعارض در هدف، این است که لازمه دستیابی یک طرف به هدف، این باشد که طرف های دیگر از اهداف خود صرف نظر کنند. این شرایط ممکن است به صورت بالفعل و یا بالقوه محقق گردد. در رقابت بالقوه هرچند رقیب بالفعلی وجود ندارد ولی، امکان و انگیزه شکل‌گیری یک رقیب قدرتمند، شرایط رقابتی را حاکم می سازد.
عرصـه رویارویی یکی دیگر از ارکان شــکل گیری فضای رقابتــی است و آن عرصه‌ای است که رقبا برای دستیابی به اهداف خود مبارزه می‌کنند. بازار، مسابقات ورزشی، انتخابات و جنگ‌ها نمونه‌هایی از عرصه‌های رویارویی هستند. در نبود عرصه رویارویی، قدرت رقابتی یک مفهوم انتزاعی بیش نیست. عامل ضروری دیگر در فضای رقابت، عامل رفع تنازع است. این عامل در چارچوب قواعد مربوطه، نتیجه رقابت را مشخص و پاداش دستیابی به هدف را متوجه طرف شایسته تر می‌سازد. عامل رفع تنازع برای محیط کسب و کار، مشتری است و داور در رقابت های ورزشی و مردم در رقابت های انتخاباتی این نقش را برعهده دارند.
مزیت رقابتی: رقبا در مسیر دستیابی به اهداف متعارض، منابع و قابلیت‌های خود را برای موفقیت در عرصه رویارویی بسیج می‌کنند. منابع و قابلیت ها زیر بنای صلاحیت‌های اصلی هستند و آن صلاحیت‌هایی که در مقام مقایسه با صلاحیت‌های مشابه رقبا برتری و قابلیت بیشتری داشته باشند وجوه تمایز را آشکار و عملکرد بهتری را نسبت به رقبا ارائه می‌دهند. برتری رقابتی در کارها و فعالیت های مختلف سیاسی با هم تفاوت دارند. چهار عامل کارایی، کیفیت، نوآوری و پاسخگویی می‌توانند مزیت رقابتی ایجاد کنند. همچنین، شایستگی‌ها شامل؛ دانش، توانایی و مهارت از جمله مؤلفه‌هایی هستند که رقابت را معنا و موجب مزیت‌های رقابتی می‌شوند. لذا رقبا همیشه در پی ایجاد شایستگی‌های متمایزی هستند و چهار راهبرد کلی را برای رقابت مورد توجه قرار می‌دهند:
تمایز در بر نامه‌ها، روش‌ها، رویه‌ها و کارکردها
پیشتازی در خدمت رسانی، کارآمدی و اثرگذاری
تمرکز فعالیت ها برای خدمت رسانی حول برنامه مشخص
تمرکز بر قلمرو رقابت
نتیجه گیری:
توجه به الزامات رقابت انتخاباتی در دو وجه، قابل تأمل است اول، لزوم وجود رقابت در انتخابات و دیگری نحوه رقابت در انتخابات.
الف: لزوم وجود رقیب در عرصه انتخابات: رقابت سالم و سازنده در همه عرصه ها از جمله در عرصه سیاسی و انتخابات، نافع و از این حیث پسندیده و ستودنی است. از این رو وجود رقیب، عرصه انتخابات را پویا و معنادار می‌کند. منظور از وجود رقیب با توجه به مباحث پیش‌گفته صرفا حضور چند داوطلب نمایندگی نیست، بلکه منظور این است که داوطلبانی که افکار و نظرات و دیدگاه‌های متفاوت برای اداره امور کشور را نمایندگی می‌کنند در عرصه انتخابات حضور داشته باشند و این تفاوت‌ها در معرض انتخاب مردم قرار گرفته و مردم با توجه به خواست و مطالبات از یک طرف و مزیت برنامه‌های داوطلبان برای پاسخگویی به مطالباتشان از طرف دیگر، دست به انتخاب بزنند. بدیهی است وجود تعدادی داوطلب نمایندگی و لو زیاد از یک طیف فکری موجب ایجاد رقابت انتخاباتی نمی‌شود بلکه رقابت ناسالم برای کسب قدرت و ثروت و شهرت را رقم می زند.
ب: نحوه رقابت در انتخابات: یکی از مهمترین مسائل انتخابات، شیوه ها و نحوه رقابت‌های انتخاباتی و نیز ابزار ومنابع مورد استفاده داوطلبان در این رقابت ها است. توسل به هر شیوه و استفاده از هر وسیله و امکانی در رقابت های انتخاباتی، برای حفظ قدرت و یا کسب قدرت با ارزش های نظام اسلامی ناسازگار است. اما از آنجایی‌که اصل نظام انتخاباتی به شیوه کنونی برگرفته از نظام های دموکراسی غربی است و آنگونه که باید در کشور ما بومی سازی نشده، برخی از داوطلبان نمایندگی مجلس و یا داوطلبان ریاست جمهوری از شیوه‌های غیر اخلاقی و بعضا غیر انسانی غربی در رقابت‌های انتخاباتی استفاده می‌کنند. لذا، تدوین و ترسیم چارچوب هدفمند، کارآمد، بومی، رقابت آفرین و سازگار با ارزش های اسلامی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
رقابت های انتخاباتی قانونمند و سالم موجب تقویت احساس آزادی در مردم و ایجاد شور و نشاط و سرزندگی و همبستگی مردم و افزایش مشارکت می گردد. مقام معظم رهبری در این خصوص تأکیدات فراوانی داشته اند که ذیلا به چند نمونه از بیانات معظم له اشاره می شود.
«همه تحولات باید در چارچوب باشد. اگر چنانچه کسی وارد میدان رقابت انتخاباتی و مسابقۀ انتخاباتی بشود، اما بخواهد چارچوب را بشکند، او از قاعده نظام خارج شده است، از قواعد حرکت انتخاباتی خارج شده؛ این غلط است، این درست نیست. باید همه چیز در چارچوب نظام باشد. این چارچوب، قابل تغییر نیست» 6/12/1388) «آن کسانی که نظام، اسلام، قانون اساسی و امام را قبول دارند، باید به میدان رقابت بیایند؛ منتها رقابت سالم و نه رقابت لجوجانه و عنادآمیز» (18/10/1382) « انتخابات می‌تواند مایه اتحاد باشد؛ می‌تواند تشجیع کنندۀ به سرعت عمل و پیشرفت باشد؛ با رقابت مثبت هر گروهی سعی کنند برای خدمتگزاری به این ملت، سهم متناسب با خودشان را که لایق خودشان می‌دانند، به دست بیاورند؛ هیچ اشکالی ندارد. این رقابت مثبت به جامعه نشاط می‌بخشد، ما را زنده‌دل می‌کند، روح جوانی را بر جامعۀ ما حاکم می‌کند» (21/7/1386) با این وصف مسئولان و سیاستگذاران و مجریان و ناظران انتخابات موظفند، علاوه بر اتخاذ تمهیدات نظام‌مند و قاعده‌مند برای تحقق رقابت سالم انتخاباتی نیز، شرایطی را فراهم کنند که اصل رقابت در انتخابات رنگ و بوی واقعی داشته باشد.
ج- راهبرد‌ها:
رفع برخی از ممنوعیت ها و محدودیت های قانونی و مقررات اجرایی و نظارتی حضور داوطلبان در انتخابات
ایجاد ساختار قاعده‌مند برای حضور و رقابت احزاب و شخصیت‌ها با سلایق متفاوت در انتخابات
بازگشایی عرصه رویارویی برنامه‌ها، روش‌ها و رویه‌ها برای اداره امور مردم در فعالیت‌های انتخاباتی داوطلبان
گسترش دامنه رقابت از داوطلبان به مردم (مشارکت هدفمند و رقابت مردم محور)
ترویج رقابت اندیشه مدار و برنامه محور در انتخابات
پیشگیری از گسترش پدیده موسوم به خالص سازی در بررسی صلاحیت داوطلبان
جلوگیری از تقویت احساس مهندسی انتخابات در ذهن مردم.
