صدای ایران شنیده خواهد شد؟

صدای ایران شنیده خواهد شد؟

عرب نیوز؛ ۲۰ نوامبر

نویسنده: دکتر محمد السلامی

چند ماهی است که از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ریاض و تهران با میانجیگری چین و تحولات پس از آن از جمله بازگشایی نمایندگی های دیپلماتیک تبادل دیدارها و سفرهای مقامات دو کشور میگذرد آخرین دیدار از این دست؛ سفر دکترابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران بود که در نشست مشترک سران کشورهای عربی و اسلامی در این ماه در ریاض شرکت و با ولیعهد محمد بن سلمان دیدار کرد نشست اضطراری سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی روز شنبه ۲۰ آبان در ریاض برگزار شد رئیسی در این نشست خواهان تحریم اسرائیل و تروریستی شناختن ارتش آن از سوی دولت های اسلامی شد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی هم بر پایان فوری عملیات نظامی و آزادی گروگان ها تاکید کرد نشست اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی در بیانیه پایانی خود خواستار پایان محاصره غزه و اجازه ورود کمک های بشردوستانه به این منطقه شد.

در سطح دیپلماتیک ابتدا جو مثبتی حاکم بود با این حال اگرچه عربستان سعودی به تعهدات خود در این توافق عمل کرده است، اما واضح است که جمهوری اسلامی ایران همچنان از نظر اجرای تعهدات خود عقب است و کمپین های رسانه ای توهین آمیز همچنان ادامه دارد اظهارات افراد منطقی و معتدل در داخل جمهوری اسلامی ایران نیز کمرنگ و تقریباً نامفهوم است و بخوبی شنیده نمیشود

سید هادی برهانی استاد متخصص فلسطین شناسی در دانشگاه تهران متخصص و استاد حوزه مطالعات منطقه ای، به عنوان یکی از افراد برجسته و منطقی که در ایران شناخته شده در این خصوص اظهاراتی داشته است علیرغم مخالفت های احتمالی با دیدگاه های او از سوی برخی بخش ها درک عمیق او از تاریخ درگیری اعراب و اسرائیل و بافت وسیع تر منطقه ای به او اجازه میدهد دیدگاه هایی را ارائه کند که به ندرت در حوزه سیاسی کشور جمهوری اسلامی ایران با آن مواجه میشویم

هادی برهانی در آخرین مقالات خود گفته است که اقدامات دولت کشورش از جمله بهبود روابط با کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی، خوب، اما ناکافی است. وی با بیان اینکه بهبود روابط الزاماتی دارد هشدار داد که نادیده گرفتن آنها میتواند مانع از پیشرفت مطلوب شود و یا حتی ممکن است دوباره منجر به برهم خوردن روابط گردد از نظر برهانی، از جمله این الزامات نیاز به تمرکز بر ریشه های مشکلات بین ایران و کشورهای عربی است.

برهانی همچنین استدلال کرد که نحوه پرداختن به موضوع فلسطین یکی از منابع اختلاف بین دو طرف است و اذعان داشت تصویری که از معاملات بین اعراب و اسرائیل ترسیم شده است مخدوش است دولت های عربی به طور کلی به عنوان دست نشانده قدرت های خارجی، خائن، صهیونیستی یا با ریشه یهودی توصیف میشوند و یا در بهترین حالت، به آنها انگ ناکارآمدی و فاقد شعور لازم برای دفاع از جامعه زده میشود. او معتقد است که این تصویر در ایران به دلایل متعددی ترسیم شده است که مهمترین آنها دشمنی با اعراب افراط گرایی و تبلیغات اسرائیل است.

«من اعتراف میکنم که این دیدگاه بدبینانه در مورد ملل عرب به اختلاف اعراب و اسرائیل و حقایق تاریخی مرتبط – یا حداقل پیچشی از روایات ثابت شده – توجهی نمی کند. اما واقعیت این است که طرف هایی که در مقابل اسرائیل ایستاده اند و بهای آن را از ابتدا پرداخته اند و همچنان میپردازند ملت های عرب هستند.»

برهانی در مقاله ای به نقش ایدئولوژی های ناسیونالیستی در جلوگیری از بهبود روابط اشاره کرد او گفت که نوعی ملی گرایی افراطی در ایران وجود دارد که به همین دلیل هم خصومت عمیقی با اعراب و به ویژه با عربستان سعودی بوجود آمده است. بر اساس این بینش ناسیونالیستی، قومیت های عرب و ایرانی تفاوت های اساسی و بنیادی دارند از این منظر، تاریخ دو ملت نمایانگر رویارویی خیر و شر است. بنابراین، ایرانی ها در تمام دعواها و اختلافاتی که بین دو طرف پیش می آید، درست می گویند.

برهانی با توجه به تخصصش در مطالعات فلسطین، در مقاله ای طولانی مواضع ستودنی ملک فیصل را در قبال موضوع فلسطین برشمرد. وی گفت: بر اساس اسنادی که دیده و خوانده ام . من این را رد میکنم که در طول تاریخ یک مقام دیگر مانند ملک فیصل در گفتگوهای خود با شرکای خارجی بر روی آرمان فلسطین تمرکز کرده باشد.»

او از محبوبیت شاه فقید و محبتی که اکثر ملل و کشورهای مسلمان به او داشتند صحبت کرد – اما او ایران را از این موضوع مثتسنی

دانست. وی همچنین اذعان داشت که نقش و جایگاه ملک فیصل عمدا نادیده گرفته میشود و حقایق مربوط به نقش سمت ها و کمکهای شاه از ایرانیان پنهان مانده است.

این استاد ایرانی همچنین معتقد است که بزرگترین مانع در برابر جمهوری اسلامی ایران برای شناخت میزان واقعی جایگاه ملک فیصل در مبارزه با اسرائیل، تصورات و کلیشه های از پیش تعیین شده مربوط به عربستان سعودی و خاندان سلطنتی آن است. بر اساس دیدگاهی که در ذهن بسیاری از ایرانیان القا شده است یک پادشاه سعودی که از خاندان آل سعود است آمریکاست و نمیتواند ردای مدافع آرمان دوست فلسطین را به دست آورد.

برهانی یکی از چهره هایی است که حتی پیش از توافق پکن از جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی خواسته بود به منافع یکدیگر در منطقه احترام بگذارند وی از دو کشور خواست تا به دنبال یک موقعیت برد – برد باشند. برهانی بار دیگر تاکید کرد که عربستان نمیتواند جمهوری اسلامی ایران را از منطقه بیرون کند. به همین ترتیب نیز تهران هم نمیتواند دیکته های خود را بر ریاض تحمیل کند. وی از دو کشور خواست تا برای حل بحران های منطقه از جمله جنگ یمن وارد گفت وگوی واقعی جدی، شفاف و مسئولانه شوند.

وی در خصوص بحث های اخیر در مورد عادی سازی روابط میان پادشاهی عربستان و اسرائیل معتقد است که پایبندی عربستان به این گزینه، به دلیل عدم اطمینان ریاض از رعایت توافقات با تهران است. برهانی تصریح کرد همکاری عربستان با جمهوری اسلامی ایران باعث افزایش اطمینان این کشور نسبت به رعایت توافقات توسط تهران و افزایش اعتماد به آینده روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان و در نتیجه ترغیب این کشور به دور شدن از اسرائیل خواهد شد وی تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران باید از طریق گفت و گوهای سازنده با مقامات سعودی، زمینه را برای دستیابی به این هدف ایجاد کند این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشانکرد : تهران باید عوامل ایجاد مشکل در روابط میان دو طرف را در نظر بگیرد و رویکرد خود را نسبت به عربستان تغییر دهد.

وقتی ناظران رسانه های داخلی جمهوری اسلامی ایران این مواضع منصفانه و منطقی را که کمتر در فضای سیاسی داخلی دیده می شود، میبینند امیدوار میشوند در صورت اتخاذ چنین دیدگاهی در ایران، آینده، بهتری برای روابط ریاض و تهران وجود داشته باشد با این حال آنچه در واقعیت مورد توجه قرار میگیرد با این دیدگاه فاصله زیادی دارد.

تجاوزات اخیر اسرائیل به غزه آنچه را که رسانه های جمهوری اسلامی ایران در چند ماه گذشته پنهان کرده اند فاش کرده است. این اتفاقات دستاویز و بهانه ای شد تا رسانه های وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مانند وطن امروز حملات خود را به کشورهای عربی و اسلامی به ویژه عربستان سعودی از سر بگیرند و به آن اتهامات زیادی وارد کنند.

علاوه بر این حملاتی از سوی مقامات ایرانی به عربستان سعودی صورت گرفته است محمود عباس زاده مشکینی، عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس ایران و مدیر امور سیاسی وزارت امور خارجه در دوره محمود احمدی نژاد رئیس جمهور اسبق ایران درخواستی را برای استیضاح وزیر امور خارجه به نهاد ریاست جمهوری ارائه کرد. عباس زاده انفعال دستگاه دیپلماسی در مقابل مقامات عربستان و موضوع جنگ غزه را از علل این طرح استیضاح عنوان کرده بود وی با انتقاد از عملکرد وزیر امور خارجه پرسیده بود؛ چگونه است که تا چندی پیش سخن از محو اسرائیل مطرح بود اما در حال حاضر گفتمان ها تغییر کرده است. اگرچه به دلایل متعدد فعلاً بعید است که با این درخواست موافقت شود اما این موضوع نشان میدهد شدن صدای خردمندان در داخل ایران راه درازی در پیش دارد.

برای اطمینان از موفقیت آمیز بودن توافق میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی و علیرغم تمام تردیدها، باید به این توافق به ویژه در سطح رسانه ای پایبند بود و از لفاظی های انقلابی که پادشاهی عربستان را هدف قرار میدهد مانند وضعیتی که در سه ماه اول پس از امضای قرارداد شاهد آن بودیم پایان داد.

دکتر محمد السلامی موسس و رئیس مؤسسه بین المللی مطالعات ایرانی رسانه است.