عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک رویداد تحول آفرین و سرنوشت ساز

عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک رویداد تحول آفرین و سرنوشت ساز

انرژی اینتلیجنس؛ ۲۱ جولای

نویسنده: اسکات ریتر

الحاق و پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) رویدادی شناخته میشود که تحول آفرین و سرنوشت ساز میباشد رویدادی که دارای پیامدهای جهانی استروسیه ، چین، جمهوری اسلامی ایران و دیگران در حال ایجاد روابط نزدیک تر با یکدیگر به منظور ایجاد سدی دفاعی در برابر تحریم های غرب هستند و قوانین تعامل اقتصادی جهانی را در این فرآیند بازنویسی میکنند.

جمهوری اسلامی ایران در زمان تغییرات عظیم ژئوپلیتیکی به سازمان همکاری شانگهای پیوست. زمانی که سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ به وجود آمد تمرکز اصلی این سازمان بر امنیت منطقه ای بود و شش عضو اصلی آن _ یعنی روسیه، چین و چهار کشور آسیای مرکزی  قزاقستان ،قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بر مهار تروریسم جدایی طلبی و افراط گرایی در آسیای مرکزی تمرکز داشتند.

این رویکرد عمدتاً پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ نسبت به ایالات متحده اتخاذ شد. حملاتی که موجب شد تا پس از آن یک ائتلاف به رهبری ایالات متحده به شدت درگیر عملیات نظامی و ملت سازی در افغانستان شود. جمهوری اسلامی ایران اوایل به دنبال حضور در سازمان همکاری شانگهای به عنوان ناظر بود ، اما تنش بین تهران و جامعه بین المللی بر سر برنامه هسته ای اش مانعی برای دستیابی جمهوری اسلامی ایران به عضویت کامل بود.

این مانع،  در سال ۲۰۱۵ و در زمانی که جمهوری اسلامی ایران با امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) _ به اصطلاح توافق هسته ای ایران _ موافقت کرد، برداشته شد روسیه و چین – از اعضای پنج به علاوه یک که در مذاکرات هسته ای با ایران حضور داشتند _ موضوع هسته ای را حل شده میدانستند و آماده بودند تا در رابطه با الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای – که تمرکز آنها از مسائل مربوط به امنیت به سمت تمرکز بر مسائل اقتصادی تغییر کرد به جلو حرکت کنند.

با این وجود خروج سریع ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ همراه با بازگرداندن تحریم های اقتصادی توسط این کشور اوضاع را پیچیده کرد و هر تصوری از پیوستن جمهوری اسلامی ایران به جهان اقتصادی در حال توسعه سازمان همکاری شانگهای را به چالش کشید .

در شرایط عادی وجود تحریم های اعمال شده از سوی ایالات متحده آمریکا مانعی برای عضویت ایران در این سازمان بود با این حال سه رویداد مهم چشم انداز ژئوپلیتیک جهانی را تغییر داد و بدین ترتیب این سه رویداد به روند خنثی کردن عامل ارعاب که معمولاً با تحریم های ایالات متحده مرتبط است کمک کردند این سه رویداد شامل همه گیری کووید_۱۹، خروج ایالات متحده از افغانستان و جنگ روسیه در اوکراین می باشد. نخستین مورد که همه گیری کووید ۱۹ می باشد، اقتصاد جهانی را متزلزل کرد دومین مورد یعنی خروج ایالات متحده از افغانستان، درهای منطقه آسیای مرکزی را به روی توسعه اقتصادی چین باز کرد و شرایط را برای آنها مهیا ساخت و آخرین مورد که جنگ روسیه در اوکراین می باشد، بسیاری از کشورها از جمله روسیه، چین، هند و پاکستان که در سال ۲۰۱۷ به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمد را مجبور به توسعه و ایجاد روابط اقتصادی قوی با یکدیگر میکرد که این روابط یا تهدیدها در خصوص اعمال تحریمها توسط آمریکا را نادیده میگرفت و یا اینکه برای اجتناب از اعمال تحریمها به وجود آمده بود.

کنشها و واکنشها

ایزاک نیوتن ریاضیدان و فیزیکدان مشهور در تعریف قوانین حرکت در قانون سوم خود معتقد است که هر عملی را عکس العملی است؛ مساوی آن و در خلاف جهت آن این قانون به قانون کنش و واکنش هم معروف میباشد. یعنی که هرگاه جسمی به جسمی دیگر نیرو وارد میکند جسم دوم نیز نیرویی به همان بزرگی ولی در خلاف جهت بر جسم اول وارد میکند. قانون سوم نیوتن در زمینه ژئوپلیتیکی نیز قابل اجرا است. مانند موضوع تأثیر سیاست تحریم ها، جانت یلین وزیر خزانه داری ایالات متحده اخیراً عناصر اصلی استراتژی ایالات متحده برای تعامل اقتصادی در دنیای پس از همه گیری را تشریح کرد که عمیقاً بر سر جنگ جاری روسیه در اوکراین اختلاف نظر دارد این استراتژی حول دو مفهوم اصلی ساخته شده است _ ریسک خطر زدایی و حمایت از دوستان –

ریسک زدایی فرآیندی است که مؤسسات مالی برای خاتمه و یا محدود کردن روابط با مشتریان خود از این روش استفاده میکنند و این فرآیند برای جلوگیری از به وجود آمدن خطر _ و نه مدیریت خطر – طراحی شده است. مفهوم اصلی این فرآیند حاکی از جدایی میان مؤسسه و مشتری بود استفاده ظریف تر از این اصطلاح در زمینه روابط اقتصادی اروپا با چین مورد استفاده قرار گرفت و اولین بار در مارس ۲۰۲۳ در سخنرانی رئیس کمیسیون اروپا اورزولا فون در لاین استفاده شد. در اینجا ریسک زدایی به عنوان یک امر مطلق تلقی نمیشود؛ زیرا ممکن است به اشتباه به عنوان جداسازی تعبیر شود. اما واقعیت این سریع طراحی شده است.  ریسک زدایی نوعی جداسازی است که تحت شرایطی انجام میشود که برای مدیریت خطرات مرتبط با هر جدایی است.

یکی از جنبه های کلیدی این مدیریت ریسک مفهوم حمایت از دوستان است، استراتژی که در آن یک کشور به دنبال تامین نیازهای خود برای سلامت اقتصادی پایدار _ مانند تهیه مواد خام و حتی کالاهای تولیدی _ از کشورهایی است که منافع آنها با یکدیگر مشترک است با همه گیری کووید ۱۹ ایالات متحده و اروپا از آسیب پذیری های استراتژیک خود در برابر زنجیره تامین اقتصادی جهانی که به طور فزایندهای تحت سلطه چین قرار گرفته بود، آگاه شدند.

به همین ترتیب پس از تهاجم روسیه به اوکراین ایالات متحده و اروپا شاهد بودند که تلاش های آنها برای منزوی کردن و مجازات روسیه، در مواجهه با تغییر اقتصاد جهانی که بیشتر به چین پیوند میخورد دچار تزلزل شد. در این زمینه ریسک زدایی و حمایت از دوستان به مفاهیمی کاربردی تبدیل شد که به تلاشهای آمریکا برای مقابله با نفوذ اقتصادی رو به رشد چین کمک می کرد.

جدا شدن از غرب

استراتژیهای کاهش ریسک و حمایت از دوستان ایالات متحده آمریکا به منظور منزوی کردن مهار و از بسیاری جهات کنترل اقتصادهای چین روسیه و جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است. اینجاست که پتانسیل اقتصادی سازمان همکاری شانگهای که در حال حاضر حدود ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل میدهد ظاهر میشود. سازمان همکاری شانگهای و بریکس انجمن اقتصادی متشکل از برزیل ،روسیه ،هند، چین و آفریقای جنوبی، جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها برای پیوستن به آنها درخواست داده اند موتورهای رشدی هستند که سالانه تأثیر جهانی خود را افزایش میدهند.

ریسک زدایی که شمشیری دولبه است هم دارای مزیت و هم ضرر به صورت ترکیبی است. در حالی که ایالات متحده آمریکا به دنبال منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران، روسیه و چین است این کشورها مجددا به فهرست رو به رشد متحدان اقتصادی خود _ از جمله عربستان سعودی ،ترکیه ،مصر، آرژانتین و دیگران – رجوع کرده اند و به آنها متوسل شده اند و در واقع در برابر تأثیر تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده آمریکا و اروپا به خود کمک میکنند .

سیاست گذاران در سنگرهای قدرت غربی – واشنگتن لندن و بروکسل – تلاش میکنند تا تایید کنند که نظم بین المللی مبتنی بر قوانین با واقعیت چند قطبی جدیدی که توسط نهادهایی مانند سازمان همکاری شانگهای تعریف شده است جایگزین شده است سازمانی که اعضای آن – از جمله جمهوری اسلامی ایران – در حال بازنویسی قوانین تعامل اقتصادی جهانی هستند. عضویت در سازمان همکاری شانگهای جمهوری اسلامی ایران را از مشکلات و درگیریهای اقتصادی خفه کننده قبلی خود با غرب رهایی میبخشد.

اسکات ریتر یک افسر اطلاعاتی سابق تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا است که خدمات کاری و حرفه ای بیش از ۲۰ ساله او شامل سفرهای کاری به اتحاد جماهیر شوروی سابق برای اجرای توافقنامه های کنترل تسلیحات، مشاور ژنرال آمریکایی نورمن شوارتسکف در طول جنگ خلیج فارس و بعداً به عنوان بازرس ارشد تسلیحات در سازمان ملل متحد در عراق از ۱۹۹۱ – ۱۹۹۸ بود نظرات بیان شده در این مقاله دیدگاه نویسنده است.