قطعنامه توهین آمیز آژانس بین المللی انرژی اتمی خطر تشدید تنش با ایران را به همراه دارد
قطعنامه توهین آمیز آژانس بین المللی انرژی اتمی خطر تشدید تنش با ایران را به همراه دارد
موسسه واشنگتن؛ 10 ژوئن
نویسنده: سایمون هندرسون
سایمون هندرسون همکار ارشد موسسه بیکر و مدیر برنامه برنشتاین در زمینه سیاست خلیج فارس و انرژی در موسسه واشنگتن است که متخصص و کارشناس در مسائل انرژی و کشورهای عربی محافظه کار خلیج فارس است.
سابقه تشدید تخلفات هسته ای تهران پس از صدور قطعنامه های انتقادی و سرزنش های عمومی همواره ملموس بوده است. در شرایط کنونی، چنین تخلفات فزاینده ای می‌تواند پیامدهای اشاعه تسلیحات هسته ای را در منطقه به همراه داشته باشد.
در تاریخ 5 ژوئن، پشت درهای بسته، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اکثریت قاطع از جمهوری اسلامی ایران خواست تا اقدام فوری برای رفع نگرانی‌ها در مورد فعالیت های هسته‌ای خود و همکاری کامل با درخواست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتخاذ کند. این قطعنامه توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشنهاد شد، اگرچه 20 رای موافق و 2 رای مخالف احتمالاً با این واقعیت که روسیه و چین با آن مخالف بودند، تضعیف شد، ایالات متحده آمریکا تا آخرین لحظه رای مثبت خود را نگه داشت و دوازده عضو نیز رای ممتنع دادند. واشنگتن در ابتدا تهدید به رای ممتنع نیز کرده بود و ترجیح می داد آژانس گزارش جامعی درباره فعالیت های هسته ای ایران منتشر کند – سندی که تا پس از انتخابات آمریکا در ماه نوامبر آماده نخواهد شد.
از بسیاری جهات، حرکت هیئت مدیره یک جهش خطرناک از اعتقاد و باور است. قطعنامه‌های توهین آمیز قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران را به جای همکاری به تلافی برانگیخت:
- پس از صدور قطعنامه توهین آمیز ژوئن 2022، تاسیسات هسته ای ایران برخی از دوربین های آژانس و سایر تجهیزات نظارتی را حذف کردند.
- و پس از صدور قطعنامه توهین آمیز در نوامبر 2022، جمهوری اسلامی ایران شروع به غنی سازی اورانیوم تا 60 درصد کرد که از نظر فنی یک قدم کوتاه تا غنی سازی 90 درصد لازم برای ساخت سلاح هسته ای فاصله داشت. (برای اطلاعات بیشتر در مورد این اصطلاح، اینفوگرافیک موسسه واشنگتن یا واژه نامه مرتبط با پرونده هسته ای ایران را ببینید.)
به همین ترتیب، زمانی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مارس 2023 از ایران بازدید کرد و توافق‌هایی را برای حل این اختلافات و سایر اختلافات به دست آورد، تهران در اجرای تعهدات خود تعلل کرد، سپس چند ماه بعد با ممنوع کردن بازرسی و روند تحقیقات برخی از با تجربه‌ترین بازرسان آژانس، اوضاع را تشدید کرد. رافائل گروسی ماه گذشته بار دیگر به ایران سفر کرد، اما ظاهراً ناامید از مذاکرات و لجاجت طولانی مدت تهران به مقر خود در وین بازگشت. او مدت کوتاهی پس از سفر خود در مصاحبه ای با مجله اکونومیست اظهار داشت که توافق هسته ای 2015 ایران اکنون یک “پوسته خالی” است – در واقع، فعالیت غنی سازی ایران و سایر موارد نقض در سال های پس از خروج رئیس جمهور ترامپ از توافق در سال 2018 به طور چشمگیری افزایش یافته است. و همچنین مذاکرات با دولت جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا، به شکست انجامید.
ورود جمهوری اسلامی ایران به باشگاه تسلیحات هسته ای پیامدهای گسترده تری نسبت به جهش کره شمالی در دو دهه پیش خواهد داشت. به گفته رافائل گروسی: «خاورمیانه کاملاً متفاوت است. در این منطقه، شما وضعیتی خواهید داشت که منجر به این می‌شود که کشورهای بیشتری، اگر آشکارا به دنبال سلاح‌های هسته‌ای نباشند، در تلاش و تکاپوی دستیابی با تاخیر به آن هستند و سعی کنند به آن نزدیک‌تر شوند، زیرا آنها احساس می‌کنند که سیستم [پادمان‌های آژانس] در حال شکست است.» رافائل گروسی در پاسخ به سوالی درباره چشم انداز آمریکا برای دستیابی به یک توافق هسته ای غیرنظامی با عربستان سعودی – که ولیعهد آن، محمد بن سلمان، مکرراً اعلام کرده است که در صورت دستیابی ایران به سمت ساخت بمب اتمی پیش خواهد رفت – گفت که قصد دارد با این پادشاهی ” از نزدیک فعالیت و همکاری کند”. او سپس نگرانی‌های بیشتری در مورد گسترش سلاح‌های هسته‌ای ابراز کرد، با این حال: «متاسفانه، آنچه ما می‌بینیم یک روند و جاذبه رو به رشد است، فریب و طمع دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای وجود دارد. ما نمی توانیم آن را انکار کنیم. و این مسئله بسیار بسیار تاسف آور است.»
اینکه چگونه تهران به توهین و انتقادات جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی واکنش نشان می دهد در هاله ای از ابهام و حدس و گمان است، اما پاسخ آن به نوعی تقریباً قطعی است. در ماه مارس، مقامات اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا اشاره کردند که هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ایران در حال حاضر در تلاش است تا اورانیوم خود را به درجه تسلیحاتی برساند، اما بسیاری از ناظران نسبت به این ارزیابی تردید دارند، همانطور که گزارش‌های مکرر نشان می‌دهد که ایران تنها به چند روز برای تولید اورانیوم با غنای بالا برای ساخت یک یا چند سلاح نیاز دارد. همواره این احتمال وجود دارد که [نظام جمهوری اسلامی ایران] بتواند نوعی آزمایش هسته ای انجام دهد، اما به نظر می رسد رهبر معظم انقلاب [حضرت آیت الله] سید علی خامنه ای در مورد چنین اقدامی بسیار محتاط هستند. لذا، ممکن است واکنش جمهوری اسلامی ایران به دلیل سقوط اخیر هلیکوپتر که جان رئیس جمهور و وزیر امور خارجه این کشور را گرفت و دولت را به سمت انجام تدارکات برای برگزاری انتخابات اضطراری سوق داد، به تعویق بیفتد.(م.ر)
به نوبه خود، مقامات اروپایی ممکن است تصمیم بگیرند با تهدید به «بازگردندن» تحریم‌های بین‌المللی که توسط توافق هسته‌ای 2015 به حالت تعلیق درآمده بودند، به تهران هشدار دهند تا اقدامات خود را متوقف کند. با این حال، چنین اقدامی تا پیش از سال 2025 محتمل به نظر نمی رسد، زیرا سال 2025 زمانی است که قرار است به طوری رسمی و بر اساس برجام، مکانیزم ماشه به خودی خود منقضی شود. با توجه به برگزاری انتخابات ایالات متحده در نوامبر، و انتخابات بریتانیا در ماه ژوئیه، و انتخابات پارلمانی فرانسه که در اواخر این ماه به تازگی اعلام شده است، شاید برای هر گونه پیگیری جسورانه غرب در خصوص انتقاد و سرزنش ایران، مشکلات زیادی وجود داشته باشد. [مطابق برجام قرار است در اکتبر ۲۰۲۵ یعنی ۱۰ سال بعد از «روز تصویب» محدودیت‌های هسته‌ای علیه ایران نیز مانند محدودیت‌های تسلیحاتی در اکتبر ۲۰۱۸ و محدودیت‌های موشکی و… در اکتبر ۲۰۲۳ برداشته شود. مهمتر از آن قرار است قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی شود و خاتمه یابد که در آن صورت بند ۱۱ آن نیز که مربوط به اسنپ بک یا مکانیسم ماشه است، منتفی شود و برنامه هسته‌ای ایران به‌طور کامل از دستور کار شورای امنیت خارج شود.]
قطعنامه توهین آمیز آژانس بین المللی انرژی اتمی خطر تشدید تنش با ایران را به همراه دارد
سیمون هندرسون عضو ارشد بیکر و مدیر برنامه برنشتاین در زمینه سیاست خلیج فارس و انرژی در موسسه واشنگتن است. (م.ک)