دیپلماسی انرژی در ایران طی دو سال ریاست جمهوری دکتر رئیسی
دیپلماسی انرژی در ایران طی دو سال ریاست جمهوری دکتر رئیسی
الطاقة؛ ۳ ژوئیه
پس از انتخاب دکتر ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران ثابت شد که خط مشی کشور در زمینه دیپلماسی انرژی تغییر یافته است.
این دیپلماسی برای تهران موضوع بسیار حائز اهمیتی به شمار میرود؛ زیرا ایران یکی از کشورهای سرشار از منابع انرژی از جمله نفت و گاز طبیعی است.
یکی از راهبردهای ایران پس از تصدی پست ریاست جمهوری از سوی دکتر ابراهیم رئیسی پیشبرد روابط بین الملل در زمینه انرژی بوده است.
تهران سعی دارد روابط خود را با سایر کشورها از جمله کشورهای همسایه و اتحادیه اروپا و چین در زمینه انرژی تقویت نماید. این امر شامل امضای قراردادهای نفت و گاز و پیشبرد تجارت انرژی و همکاری در زمینه فناوریهای انرژی پاک میشود.
در همین راستا تهران سعی دارد نقش فعالتری در سازمانها و اتحادیه های بین المللی انرژی ایفا کند و بر سیاستهای مربوط به تولید انرژی و توزیع و نرخ گذاری آن تاثیر بگذارد و از منافع خود حمایت به عمل آورد.
ایران سعی دارد توان خود را در زمینه مذاکرات در خصوص قراردادهای بین المللی انرژی افزایش دهد.
این در حالی است که گفته میشود پیشبرد این روابط در ابتدا پیشرفت چشمگیری داشته است؛ زیرا ایران طی آن بر کشورهای همسایه تاکید داشت
وزارت نفت ایران به نوبه خود به احیای روابط با کشورهایی همچون ترکمنستان جمهوری آذربایجان، عراق و کشورهای خلیج عربی فارس اولویت بخشید.
بحث
وزارت خانه مزبور پس از آن به حضور دیپلماتیک خود توسعه بخشید به گونه ای که کشورهای دور دست همچون چین ، روسیه و کشورهای آمریکای لاتین را نیز در برگرفت.
البته ایران به دلیل کمبود گاز طبیعی و بنزین مجبور است برای تولید گاز طبیعی و بنزین بر کشورهای همجوار خود تکیه کند.
علیرغم افزایش فروش نفت ایران طی دو سال گذشته وضعیت اقتصادی ملت بهبود نیافت.
علیرغم تحریم های اعمال شده علیه مسکو و تهران، روابط دو کشور در زمینه انرژی طی دو سال گذشته توسعه یافت.
نکته قابل توجه اینکه روسیه برای تامین ارز مورد نیاز خود و حفظ سهمیه خویش در بازار، نفت را با تخفیف بسیار به کشورهایی همچون چین، هند و ترکیه میفروخت. ایران نیز همینگونه عمل میکرد و نفت خود را با قیمت بسیار پایین در بازارهای موازی به چین میفروخت.
پس از سفر دکتر ابراهیم رئیسی به روسیه و امضای یادداشت تفاهم به ارزش ۴۰ میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت در تهران و گاز پروم روسیه در اواخر ژوئیه ۲۰۲۲ روابط تهران و مسکو در بخش انرژی رشد و توسعه یافت.
در این سفر توافقنامه ها و یادداشتهای تفاهم برای پیشبرد میدان های نفت و گاز ایران به امضا رسید و طرح تفصیلی انتقال فناوری تدوین شد.
وزارت نفت ایران که از پلتفرم ایجاد شده بهره میبرد تمرکز خود را بر توسعه این فرآیند گذاشته است.
علاوه بر این همکاری یاد شده با هدف تبادل دانش فنی و همکاری مبتنی بر فناوری در این زمینه به بخش پتروشیمی نیز کشیده شد و کریدور شمال به جنوب برای تسهیل دسترسی آسانتر و سریعتر به بازارها شکل گرفت.
نکته مهم قابل توجه در این میان آن است که تفاهم به عمل آمده به ارزش ۴۰ میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و گازپروم هنوز به مرحله امضای قرارداد رسمی نرسیده است.
تهران برای آنکه بتواند به طور مطمئن به گاز دست یابد میبایست روابط راکد مانده خود با جمهوری ترکمنستان را در هم می شکست؛ زیرا احتمال برهم خوردن تعادل و کاهش فشار گاز برای ایران مشکل بزرگی طی ماههای سرد زمستان به شمار می رفت.
این تهدید و خطر علیرغم تمامی طرح های رشد و توسعه و افزایش سرانه تولید گاز به دلیل افزایش مستمر مصرف انرژی در تهران ادامه یافت.
از سوی دیگر قطع گاز در ترکمنستان مشکلی بود که تامین سوخت را به ویژه در ماه های سرد زمستان در مناطق شرقی ایران
با مشکل مواجه کرد.
در نتیجه آن جواد اوجی وزیر نفت در روزهای ابتدایی تصدی وزارت خانه متبوع خود تصمیم گرفت به عنوان مسئول وزارت نفت رهسپار ترکمنستان شود و برای احیای مشارکت طولانی مدت گاز میان دو کشور تلاش نماید.
به دلیل ابتکار آینده نگر وی در حاشیه پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی اکو فرآیند مبادله انرژی بین جمهوری ترکمنستان ایران و جمهوری آذربایجان در نهایت احیا شد.
این فرآیند در اول ژانویه ۲۰۲۳ به مرحله اجرا گذاشته شد و همین امر زمینه دستیابی به گاز در طی روزهای سرد زمستان آن سال به ویژه در مناطق شرق ایران را فراهم آورد.
از سوی دیگر در سایه کمبود شدید بنزین به دلیل تحریم های اعمال شده علیه ونزوئلا ، ایران با صادرات بنزین توانست صنعت نفت را به کشورهای آمریکای لاتین وارد کرد.
علیرغم رو در رو شدن با تحریم ها ایران به سرعت سوخت مورد نیاز هم پیمان قدیمی خود را فراهم آورد و همین امر فرصت سرمایه گذاری برای ایران در طرح های پالایش نفت در ونزوئلا را به وجود آورد و همین امر به تدریج باعث تقویت حضور ایران در صنعت نفت در کشورهای آمریکای لاتین شد.
همزمان با آن شرکت های آمریکایی و اروپایی از بسیاری از طرح های صنعت نفت خارج شدند و همین امر برای ایران فرصت صادرات خدمات فنی مهندسی را به منظور پیشبرد آنها فراهم آورد و دولت دکتر ابراهیم رئیسی به این امر اولویت بخشید.
سفر وزیر نفت ایران و هیات همراه وی به سه کشور در آمریکای لاتین منجر به امضای ۸ قرارداد و توافقنامه در زمینه پیشبرد و تولید میدان های نفت و گاز و بهینه سازی پالایشگاه ها و نگهداری از آنها و استفاده از ظرفیت پالایش نفت در آنها شد.
در طی این سفر قراردادها و توافقنامه هایی به منظور تربیت نیروی انسانی، تبادل تجربه در صنایع نفت گاز و پتروشیمی خدمات فنی و مهندسی انتقال فناوری و توسعه میادین نفت و گاز به امضا رسید و روابط ایران و کشورهای آمریکای لاتین بهبود یافته و روابط تقویت شد.
به گفته مالک شریعتی نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ،دیپلماسی انرژی ایران با ترکمنستان و قطر با توجه به سیاست ها و عملکرد دولت سیزدهم تقویت شده است.
شریعتی تاکید کرد همکاری در بخش انرژی یکی از مهمترین ابعاد همکاری میان تهران و مسکو به شمار میرود.
وی توضیح داد جمهوری اسلامی مرکز مبادله انرژی به ویژه در زمینه گاز طبیعی به شمار میرود.
وی زیر ساخت منحصر به فرد خطوط لوله گاز و بخشهای پالایشی و پتروشیمی در ایران را که روسیه و سایر کشورها به آن نیاز دارند و توافقات خوب انجام شده بین دو کشور در این زمینه را مورد تاکید قرار داد. شریعتی با اشاره به برنامه های همکاری بلندمدت و امضای سند همکاری ۲۰ ساله بین تهران و مسکو ، خاطرنشان کرد«:این سند حوزه های مختلفی از جمله سرمایه گذاری در انرژی، قراردادهای مبادلات منطقه ای تعرفه های گمرکی ایران و روسیه و تکمیل موافقتنامه کریدور شمال – جنوب در بخش راه آهن و جاده و حمل و نقل محصولات را در بر میگیرد توافقات سودمندی حاصل شده هر چند جزئیات همچنان در حال بررسی است امید است قراردادهای ارزشمندی در این زمینه منعقد شود.»
ایران در زمینه دیپلماسی انرژی با موانع بزرگی مواجه است .انتخاب دکتر ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری تردیدهایی را در مورد توانایی ایران برای پیگیری موثر و کارآمد راهبرد یاد شده برانگیخته است.
امنیت گاز مدیریت کمبود سوخت و افزایش سهم بازار ایران تنها گوشه ای از مشکلاتی است که بخش انرژی کشور باید با آن مقابله کند این امر تا اندازه زیادی به سیاست خارجی و دیپلماسی انرژی کارآمد بستگی دارد.
دیپلماسی انرژی ایران اگر پالایش و تقویت نشود قطعا با مشکلات بزرگی روبرو خواهد شد.
این امر میتواند با چالش هایی در تضمین امنیتانرژی ، حفظ عرضه پایدار نفت و گاز جذب سرمایه و فناوری بین المللی و ارتقای بازارهای صادراتی نفت خام میعانات گازی و فرآورده های نفتی همراه شود.
بنابر این ایران باید از طریق کانال های دیپلماتیک و ائتلافهای راهبردی به منظور حل و فصل مسائل لاینحل باقی مانده در زمینه انرژی به دیپلماسی انرژی و بهبود آن اولویت زیادی ببخشد.
ایران میتواند امنیت انرژی خود را بهبود بخشد. رشد پایدار در صنعت انرژی خود را ارتقا دهد و با اتخاذ یک راهبرد برنامه ریزی شده و فعال آینده امنتر و مرفه تری را برای کشور تضمین کند.
علاوه بر این دیپلماسی انرژی ایران برای مدیریت مسائل انرژی داخلی و همچنین تأثیرگذاری بر روابط خارجی و پتانسیل اقتصادی آینده آن لازم و ضروری است.
ایران میتواند شراکت های راهبردی ایجاد کند، قراردادهای انرژی سودمند منعقد کند و سرمایه را برای توسعه زیرساختهای انرژی خود از طریق دیپلماسی موثر انرژی جذب کند.
به دلیل وضعیت کنونی دیپلماسی انرژی در ایران باید به موانع مهمی اشاره کرد.
توانایی ایران برای استفاده مؤثر از منابع انرژی فراوان خود و مشارکت در دیپلماسی معنادار انرژی به دلیل تأثیرات تحریم ها بحرانهای منطقه ای و تنش های ژئوسیاسی محدود شده است و این امر منجر به از دست دادن سرمایه گذاری های مشترک انتقال فناوری و چشم انداز تنوع بازار شده است.