جمهوری اسلامی ایران از طریق جنبش قدیمی جنگ سرد راه جدیدی را برای به چالش کشیدن آمریکا پیدا کرده است
جمهوری اسلامی ایران از طریق جنبش غیر متعهدها راه جدیدی برای به چالش کشیدن آمریکا
پیدا کرده است
یوزویک؛ ۷ جولای
نویسنده تام اوکانر
تنها یک روز پس از تبدیل شدن به نهمین عضو بلوک امنیتی منطقه ای به رهبری چین و روسیه جمهوری اسلامی ایران در تلاش برای تثبیت موقعیت خود در صحنه جهانی در برابر تلاشهای ایالات متحده آمریکا در راستای منزوی کردن این کشور شروع به استفاده از یک سازوکار چندجانبه و حتی گسترده تر نموده است
پس از پایان اجلاس دو روزه ۱۲۰ کشور جنبش عدم تعهد [NAM] در آذربایجان در روز پنجشنبه به نظر میرسد که تهران آمادگی خوبی برای ادامه روند تقویت روابط دیپلماتیک خود در زمان ریاست جمهوری دکتر ابراهیم رئیسی داشته باشد
سعید عظیمی روزنامه نگار سیاسی مقیم تهران به نیوزویک گفت: جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری دکتر ابراهیم رئیسی در تلاش است تا به اتحادهای منطقه ای بپیوندد زیرا معتقد است که نظم جهانی جدیدی در حال ظهور است وی در ادامه افزود و بدین ترتیب چند قطبی گری وضعیتی در نظام بین الملل که در آن سه یا چند کشور چیرگی اقتصادی و نظامی دارند بر تک قطبی بودن ایالات متحده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مسلط است
در طول جنگ سرد که در آن ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای نفوذ جهانی به رقابت با یکدیگر می پرداختند جنبش عدم تعهد در سال ۱۹۶۱ به عنوان مجمعی برای کشورهایی که به دنبال ایجاد راه سوم بودند ظهور کرد جنبش غیرمتعهدها یا عدم تعهد یک سازمان بین المللی است که در سال ۱۹۶۱ میلادی در اوج جنگ سرد در بلگراد پایتخت یوگسلاوی تأسیس شد و شامل کشورهایی می شد که به هیچ یک از بلوکهای قدرت جهانی آمریکا یا شوروی سابق وابستگی و تعهدی نداشتند این جنبش در طول دهه ها به همراه انقلاب اسلامی موفقیت آمیز ایران در سال ۱۹۷۹ مورد توجه قرار گرفت با وجود اینکه این سازمان در دوران پس از جنگ سرد و به منظور حفظ وزن ژئوپلیتیک خود تلاشهای بسیار زیادی انجام داد هنوز هم جنبش عدم تعهد یکی از چندین سازمانی است که در آن کشورهای جنوبی در جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران به دنبال تثبیت حضور بین المللی خود هستند
سعید عظیمی معتقد است که دکتر ابراهیم رئیسی از طریق این اقدامات به دنبال ارسال پیامی به کشورهای غربی و مردم خود میباشد آن هم در زمانی که جمهوری اسلامی ایران با تهدیدات خارجی و داخلی دست و پنجه نرم می کند
سعید عظیمی با اشاره به توافق هسته ای برجام در سال ۲۰۱۵ گفت عضویت در سازمان همکاری شانگهای و احتمال عضویت در سازمان بریکس بریکس نام گروهی به رهبری قدرتهای اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو برزیل روسیه هند چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است پیامی سیاسی از سوی جمهوری اسلامی ایران به ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا خواهد بود پیامی مبنی بر اینکه این کشور میتواند بدون احیای برنامه جامع اقدام مشترک برجام از انزوای به وجود آمده توسط غرب خارج شود احتمال احیای توافق برجام به دلیل اعمال مجدد تحریمهای ایالات متحده آمریکا علیه ایران و تشدید غنی سازی اورانیوم توسط جمهوری اسلامی ایران پس از خروج واشنگتن از توافق در سال ۲۰۱۸ تا حد زیادی از بین رفته است
عظیمی در ادامه افزود حضور جمهوری اسلامی ایران در جنبش عدم تعهد بخشی از این قدرت نمایی و همچنین یک ترفند تبلیغاتی برای دکتر ابراهیم رئیسی در ایران برای آرام کردن مردمی است که از افزایش سرسام آور نرخ تورم خشمگین هستند
تهران در این تلاشهای خود در راستای قدرت نمایی و آرام کردن مردم تنها نیست تعدادی از شرکای ایالات متحده آمریکا مانند هند که در حال حاضر رئیس سازمان همکاری شانگهای و گروه ۲۰ است و عربستان سعودی که در ماه مارس روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران به عنوان بخشی از توافق با میانجیگری چین – از سر گرفت و همچنین برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس درخواست داده است بر تعهد خود به عدم وابستگی و استقلال استراتژیک در امور جهانی تاکید کردند در حالی که سعید عظیمی استدلال کرد که عدم وابستگی و استقلال استراتژیک انتخابی است که بسیاری از کشور انجام داده اند اینگونه اذعان کرد که ائتلاف های منطقه ای و بین المللی همچنان معتبر هستند و شما نه تنها نمیتوانید نفوذ ناتو در عرصه جهانی را انکار کنید بلکه باید بپذیرید که مسئله چند قطبی شدن قدرت به طور پویا در معرض تغییر است همانطور که این امر در جنگ روسیه و اوکراین كاملاً مشهود است
بدین ترتیب وی تاکید کرد که آخرین اجلاس سران جنبش عدم تعهد همچنین پیامی به ایالات متحده میفرستد مبنی بر اینکه جنبش عدم تعهد هنوز هم به ریشه های خود به اصول خود بسیار متعهد است اصولی که ریشه در کنفرانس باندونگ در اندونزی در سال ۱۹۵۵داشت و حول اعلامیه ارتقای صلح و همکاری جهانی می چرخید
محمد بدر العلم تحلیلگر امور استراتژیک مستقر در دهلی نو و تحلیلگر سیاست خارجی اینگونه استدلال میکند که برای کشورهایی مانند هند و عربستان سعودی که هر دو از اعضای جنبش عدم تعهد هستند دلیل تاکید بر عدم وابستگی و استقلال استراتژیک وجود ویژگیها و خصوصیات جدیدی است که دو جنبه دارند وی در ادامه بیان داشت که این دو جنبه نخست شامل مدیریت مؤثر سرمایه داری رقابتی با آرمانهای نوظهور و رو به رشد طبقه متوسط و ثانیاً شامل تنوع و پخش کردن تخم ها در چندین سبد و در عین حال حفظ منافع ملی اصلی _ از جمله حفظ شرکای استراتژیک است
محمد بدر العلم به نیوزویک :گفت این رویکرد دوگانه برای این کشورها مناسب است تا بتوانند معادله قدرت در حال تغییر را در جهان چند قطبی مدیریت کنند
وقتی صحبت از تعاملات جهانی اخیر تهران به میان می آید میتوان گفت که جمهوری اسلامی ایران با بهره گیری از فرصتهای بسیاری که از طریق عضویت در نهادهای چند جانبه مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس فراهم میشود بازی طولانی ای را انجام میدهد تا در موقعیتی که از نظر استراتژیک اهمیت بسیاری دارد قرار گیرد به این ترتیب محمد بدر العلم معتقد است که مزایای حاصل میتواند در هر دو شکل محسوس و نامحسوس جمهوری اسلامی ایران را در موقعیتی قرار دهد که به عنوان کشوری شناخته شود که دارای قدرتی پایدار در خاورمیانه و اوراسیا میباشد
این چشم انداز در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران که مدت هاست به دنبال ایجاد توازن میان شرق و غرب است لزوماً دیدگاه جدیدی نیست حتی اگر در غیاب روابط تجاری با کشورهای غربی به دلیل تحریم های ایالات متحده تقویت روابط با چین و روسیه اولویت این کشور باشد
با این حال همانطور که عباس اصلانی پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه مستقر در تهران خاطرنشان کرد سیاست همسایگی دکتر ابراهیم رئیسی تلاشی هماهنگ برای تعامل با دیگر کشورهای منطقه نه تنها با عربستان سعودی بلکه مصر ترکیه و سایر کشورهایی که روابط ایران با آنها تیره شده است ایجاد کرده است
اصلانی به نیوزویک گفت در دوره اخیر تهران تعاملات دوجانبه متعددی را در اولویت خود قرار داده است که میتواند با مشارکت در سازوکارهای منطقه ای یا سیاسی تسهیل شود
وی اینگونه استدلال میکند که این استراتژی همراه با خستگی غرب در مورد انتخاب نبردهای جدید در خاورمیانه به تهران اجازه داده است تا از تلاشهای واشنگتن برای محدود کردن جمهوری اسلامی ایران سبقت بگیرد
اصلانی گفت شرایط کنونی بین المللی نیز به جمهوری اسلامی ایران این امکان را میدهد تا گزینه های بیشتری _ نسبت به سیاستهای تحمیلی غرب داشته باشد با بحران هایی مانند جنگ در اوکراین هرگونه درگیری و بحران جدید در منطقه خاورمیانه و دیگر مناطق آخرین چیزی است که غرب میخواهد
وی در ادامه افزود بی ثباتی ساختارهای سیاسی و اقتصادی با محوریت ایالات متحده آمریکا متحدان آمریکایی را به سمت ساختارها و سازمانهای جدید سوق میدهد و یا اینکه موجب فعال شدن نهادهای مستقل موجود می شود این امر فرصتهایی را برای تعامل و همکاری سیاسی و اقتصادی بیشتر برای بازیگرانی مانند جمهوری اسلامی ایران ایجاد می کند
افزایش تعاملات جمهوری اسلامی ایران با سازمان همکاری شانگهای بریکس و جنبش عدم تعهد از این قبیل همکاریهای سیاسی و اقتصادی بود که اصلانی به آن اشاره کرد وی اذعان داشت تهران استفاده از ظرفیت سازمانهای منطقه ای و بین المللی را یکی از زمینه های مهم در پیشبرد سیاست خارجی خود میداند
در حالی که توانایی های سازمان همکاری شانگهای و بریکس برای تشکیل یک بلوک ژئوپلیتیکی جمعی با شک و تردیدهای بین المللی مواجه شده است به ویژه با توجه به حضور اعضایی که خصومت و دشمنی هایشان مشهود است تردیدهای بیشتری در مورد ظرفیت جنبش عدم تعهد برای عمل به عنوان یک جبهه متحد مطرح شده است آن هم نه فقط به دلیل عضویت گسترده آن که تقریباً همه کشورهای آفریقا بیشتر آسیا و بخش بزرگی از آمریکای لاتین را در بر میگیرد
نیکن سوپرا با دستیار مدیر برنامه مرکز همکاریهای فنی جنوب جنوب (CSSTC) جنبش عدم تعهد در جاکارتا به نیوزویک گفت ما وجود شک و تردیدها پیرامون ارتباط جنبش عدم تعهد در دوران پس از جنگ سرد با نگرانی در مورد از دست دادن هدف و چالشهای نهادینه سازی آن را تصدیق میکنیم
وی افزود: با این حال ایجاد مرکز همکاریهای فنی جنوب جنوب (CSSTC) جنبش عدم تعهد نشان دهنده یک تغییر تحول به سمت همکاری بیشتر با کشورهای توسعه یافته است که مکمل تلاشهای رسمی کمک به توسعه (ODA) میباشد جنبش عدم تعهد سازمانهای تازه تاسیس توسط کشورهای عضو را به عنوان شرکای بالقوه در نظر میگیرد که در برنامه های مشترک برای استفاده از منابع همکاری می کنند
او گفت که اساساً جنبش عدم تعهد با هدف متحد کردن کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهایی که برای استقلال و خوداتکایی تلاش میکنند برگزار شده و هدف اصلی آن ارائه فرصتهای برابر و نقش برابر در امور بین المللی است
مرکز همکاریهای فنی جنوب جنوب CSSTC- در سال ۱۹۹۵ در پی جنگ سرد به منظور تقویت بعد اقتصادی این ماموریت تاسیس شد از آن زمان دامنه خود را به تبادل دانش به اشتراک گذاری تخصص و کمکهای فنی از جمله از طریق برنامه های آموزشی اعزام متخصص و ایجاد مراکز تخصصی مانند مرکز S&T علم و فناوری سازمان عدم تعهد در هند که تلاشهای پژوهشی مشترک را تقویت میکند گسترش داده است
جمهوری اسلامی ایران نیز به نوبه خود میزبان مرکز حقوق بشر و تنوع فرهنگی سازمان عدم تعهد بود آن هم علیرغم اتهامات مطرح شده از سوی ایالات متحده به تخلفات گسترده توسط جمهوری اسلامی ایران چنین اتهاماتی را مانند سایر کشورهایی که به نقض حقوق بشر توسط کشورهای غربی از جمله در گردهمایی اخیر جنبش عدم تعهد متهم شده اند رد کرده است
آذربایجان میزبان این نشست بود و الهام علی اف رئیس جمهور آن روز چهارشنبه از فرصت استفاده کرد و فرانسه را به دلیل تعریف دروغین خود به عنوان مدافع حقوق بشر و حقوق بین الملل محکوم کرد در حالی که پاریس هنوز در امور داخلی سایر کشورها مداخله میکند
این اظهارات اشاره ای به میراث فرانسه برای ابراز نگرانیهای حقوق بشری در رابطه با نقش باکو در منطقه کوهستانی مورد مناقشه قره باغ محل سکونت یک کشور جدایی طلب ارمنی در سرزمینی بود که در سطح بین المللی به عنوان بخشی از آذربایجان شناخته شده است رهبر آذربایجان فرانسه را متهم کرد که در سیاست خارجی خود سیاست استعمار نو را دنبال می کند
علی اف در اظهاراتی که توسط خزر ابراهیم سفیر آذربایجان در ایالات متحده به نیوزویک ارجاع شده است گفت آذربایجان از افزایش گرایش به استعمار نو بسیار نگران است جنبش عدم تعهد که در نتیجه فرآیند استعمار زدایی ایجاد شد باید با شدت با این میراث شرم آور گذشته مبارزه کند و در از بین بردن کامل آن نقش داشته باشد
روابط بین همسایگان آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران از جمله در ماههای اخیر دچار تنشهای شدید شده است اما دیدار آقای حسین امیرعبداللهیان با علی اف یکی از چندین تعاملی بود که در راستای کاهش تنش در حاشیه اجلاس سران جنبش عدم تعهد صورت گرفت
دیپلمات ارشد ایران آقای حسین امیرعبداللهیان تنها چند هفته پس از دیدار با شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود همتای سعودی خود در اجلاس وزیران برجام در آفریقای جنوبی و اولین نشست دو جانبه از این نوع در تهران پس از سالها روز چهارشنبه با شیخ سالم الصباح وزیر امور خارجه کویت دیدار کرد بحث و گفتگو در مورد حل و فصل یک میدان گازی دریایی مورد مناقشه که سالها به تنش دامن زده است انجام شد
با این حال میزان موفقیت این امر در بلند مدت به ویژه در زمینه تجارت و منابع همچنان قابل مشاهده است نادر ایتیم ویراستار مستقر در دبی و متخصص در سیاست انرژی خاورمیانه در آرگوس مدیا به شدت لفاظی های کویت و عربستان سعودی در قبال ادعاهای جزئی ایران در مورد این میدان گازی واقع در یک منطقه بی طرف بین سه کشور در آستانه اجلاس را برجسته کرد وی گفت این گفتگوها نشان میدهد که حتی در این زمینه ها همکاری میتواند مشکل باشد
البته وی تا زمانی که تحریم های آمریکا پابرجاست نسبت به هرگونه سرمایه گذاری قابل توجه اعراب در ایران بدبین است او استدلال کرد که مشارکت مشترک در مجامعی مانند جنبش عدم تعهد تنها زمانی که نوبت به تقویت همکاریها بین ایران و همسایگان عربی در خلیج میانه میرسد کمک خواهد کرد
ایتیم به نیوزویک گفت: بهبود روابط با همسایگان عرب خود از روز اول اولویت دولت ایران بوده است و این امر نشان از این دارد که چرا این کشور در تعاملات خود در ۱۸ تا ۲۴ ماه گذشته تلاش زیادی کرده است این تنش زدایی در واقع تنها موفقیت سیاست خارجی است که میتواند به آن اشاره کند
او استدلال کرد که هسته اصلی این موفقیت یک جستجوی مشترک برای امنیت به ویژه برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی بود
ایتیم گفت اقتصاد امارات به شدت به گردشگری و جامعه مهاجران آن وابسته است کوچکترین ظاهری از خطر یا ناامنی می تواند آسیب جدی به وجهه و چشم انداز در حال رشد اقتصادی آن به ویژه دبی وارد کند و وقتی صحبت از عربستان سعودی به میان می آید تنها کاری که باید انجام شود این است که به چشم انداز ۲۰۳۰ این پادشاهی و تمام برنامه های این کشور برای سرمایه گذاری و انجام آن در سالهای آینده نگاه کنید
وی افزود دوباره برای ارائه و بهره مندی کامل از این طرح های جاه طلبانه امنیت حیاتی است تغییراتی که در سالهای اخیر در استراتژی سیاست خارجی عربستان سعودی دیده ایم بر این واقعیت تأکید دارد
ایتیم استدلال کرد که در زمانی که درگیریها و ناآرامیها همچنان گریبانگیر لیبی عراق سوریه سودان یمن و سایر بخشهای خاورمیانه و پیرامون آن بود و تنشها بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در خلیج فارس دوباره ظاهر شده است کشورها یک علاقه متقابل به دور زدن دشمنی ها برای کار به سمت یک محیط امنیتی قوی تر دارند
او گفت وجود یک منطقه امن تر به نفع کل منطقه خواهد بود این پیام اصلی در ۱۸ ماه گذشته بوده است بنابراین حتی اگر این کشورها در موضوعاتی هم به توافق نرسند علاقه آشکاری در میان آنها وجود دارد مبنی بر اینکه این نقاط حداقل در حال حاضر در میان نقاطی که در مذاکرات در مورد آنها پیشرفتی حاصل شده پخش کنند