آیا ایران روابط خود با قاره آفریقا را دوباره از سر میگیرد؟
آیا ایران روابط خود با قاره آفریقا را دوباره از سر میگیرد؟
سندیکای خبری یهود؛ ۲۳ جولای
نویسنده: جیکو نریا
علی رغم بیانات سال نو حضرت آیت الله خامنه ای تلاشهای ایران برای تقویت موقعیت خود در آفریقا پیشرفت چشمگیری نداشته است.
جمهوری اسلامی ایران پس از آشتی با پادشاهی عربستان سعودی و تجدید روابط دیپلماتیک با کشورهای حاشیه خلیج فارس، تلاش دیپلماتیک خود را که این بار شمال آفریقا سودان و شرق آفریقا را هدف قرار داده است، افزایش میدهد.
این مناطق شاهد تأثیرات براندازی نظامی و تروریستی ایران بوده اند اما در مقاطعی نیز بخشی از همکاریهای شدید دیپلماتیک ، سیاسی اقتصادی و نظامی با جمهوری اسلامی را داشته اند برای اولین بار پس از سفر محمود احمدی نژاد به قاره آفریقا در ۱۱ سال پیش دکتر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در ۱۲ تا ۱۳ ژوئیه از سه کشور آفریقایی در شاخ آفریقا – اوگاندا، کنیا و زیمبابوه – بازدید کرد . این سه کشور همیشه کانون توجه تهران بوده اند.
در واقع ایران برای کشورهای شرق آفریقا اهمیت خاصی قائل است در این منطقه میدانی وسیع و حاصلخیز برای فعالیتهای ، سیاسی نظامی و اقتصادی به ویژه کشورهای همسایه سواحل دریای سرخ میبیند با این ، حال جمهوری اسلامی ایران تا کنون هنوز مشارکت قوی در سراسر آفریقا ایجاد نکرده است.
علیرغم تمایل مقامات ایرانی مانند) مدیرکل امور آفریقا در وزارت امور خارجه (ایران برای معرفی روابط به ظاهر قوی ایران با کشورهای آفریقایی به عنوان جایگزینی برای روابط تقریباً ناموجود این کشور با اتحادیه اروپا و عدم وجود روابط دیپلماتیک با ایالات متحده حضور و نفوذ تهران در منطقه در مقایسه با همسایگانش کمرنگ است. با کمتر از ۲۰ سفارت در آفریقا، حضور محدود دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران بر فقدان چشم اندازی برای توسعه روابط فراگیر آفریقایی برای جبران انزوای این کشور در سایر نقاط تاکید میکند.
در مقابل ترکیه در ۴۴ کشور آفریقایی سفارت دارد در حالی که شرکت هواپیمایی ترکیش ایر به ۵۵ مقصد در آفریقا خدمات رسانی میکند – اینها یعنی وجود سفارت و پرواز هوایی دو دارایی ترکیه برای توسعه نفوذ استراتژیک و دیپلماتیک در سراسر قاره آفریقاست.
غیبت دیپلماتیک تهران تنها دلیل سقوط این کشور به عنوان یک بازیکن جوان در دومین قاره بزرگ جهان نیست جمهوری اسلامی ایران همچنین توسط بسیاری از دولتهای آفریقا به عنوان بازیگری بدخواه تلقی میشود – عمدتاً به دلیل تلاش هایش برای صدور نسخه مورد علاقه اش از اسلام سیاسی – که آنها را نسبت به نیات ایران مشکوک و بدبین میکند و تمایلی به پذیرش آن به عنوان یک شریک مورد اعتماد ندارند.
مقابله با نفوذ مجدد اسرائیل به قاره آفریقا جمهوری اسلامی ایران با نگرانی شدید تلاش اسرائیل برای گسترش و توسعه روابط خود در آفریقا را دنبال میکند که با برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با کشورهای آفریقایی پس از سفرهای دولتی نخست وزیر و وزیر دارایی اسرائیل و نمایندگان رسمی وزارت امور خارجه اسرائیل به اوج خود رسید.
تقویت و اشاعه تشیع از طریق تبلیغ دینی و فساد تشیع در بسیاری از کشورهای آفریقایی نیجریه، کومور، کشورهای شاخ آفریقا، سنگال و تانزانیا از طریق سازمان فرهنگ و روابط اسلامی جمهوری اسلامی ایران یکی از سازمانهای پیشرو ایرانی در شرق آفریقا، عرضه میشود.
جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۴ چندین مرکز شیعی را در جیبوتی به ریاست مرکز فرهنگی اهل البیت افتتاح کرد فعالیت شیعیان ایرانی اخیراً در جیبوتی گسترش یافته است و پس از عملکرد مخفیانه از طریق فعالیتهای مراکز شیعه در آنجا این مرکز به یک پدیده عمومی تبدیل شده است در سال ۲۰۱۴، دولتهای سودان و سومالی مراکز ایرانی را در این دو کشور تعطیل کردند و کارمندان این مراکز را نیز اخراج کردند پس از حمله ایران به کنسولگری عربستان سعودی در ایران در پی اعدام روحانی شیعه عربستانی نمر باقر النمر در ژانویه سال ۲۰۱۶ توسط دولت عربستان سومالی و سودان روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری اسلامی ایران قطع کردند سودان سپس به ائتلاف عملیات طوفان قاطعیت حمله نظامی در ، یمن در ۲۵ مارس ۲۰۱۵ میلادی برابر با ۶ فروردین ۱۳۹۴ با حمله هوایی ائتلافی از کشورهای منطقه به رهبری عربستان سعودی به یمن با نام عملیات طوفان قاطعیت و به درخواست رئیس جمهور مستعفی یمن شروع شد . هواپیماهای پنج کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس عربستان سعودی امارات متحده عربی ، قطر، کویت و بحرین به همراه مراکش مصر، اردن و سودان در این حمله مشارکت دارند و سومالی نیز اجازه استفاده از پایگاههای نظامی خود برای حمله را داده بود به رهبری عربستان سعودی برای مبارزه با حوثیها و بازگرداندن حکومت قانونی در یمن پیوست.
گسترش حضور نظامی و سیاسی خود در دریای سرخ و به ویژه در مجاورت خلیج عدن و تنگه باب المندب که این گذرگاه دریایی از اقیانوس هند به مدیترانه را از طریق سواحل شاخ آفریقا و یمن هدایت و فرمان دهی میکند. همچنین لازم به یادآوری است که سردار اسماعیل قاآنی، فرمانده فعلی نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان جانشین سلف خود سردار شهید قاسمسلیمانی ،که تجربه زیادی در آفریقا داشت و در دوره احمدی نژاد سفرهای متعددی به چندین کشور آفریقایی داشت.
به جستجوی خود برای تامین کنندگان اورانیوم در آفریقا ادامه میدهد جست وجوی اورانیوم غنی سازی نشده یکی از حیاتی ترین و فعال ترین کاتالیزورهای جمهوری اسلامی ایران برای هموار ساختن و تحکیم روابط خود با کشورهای شرق آفریقا است.
با این حال در حال حاضر ، جمهوری اسلامی ایران در صدد تقویت مشارکت سیاسی خود با الجزایر متحد کلیدی و شریک پیشرو جمهوری اسلامی ایران در شمال آفریقا است. تهران با بهره گیری از دشمنی الجزایر و مراکش و مخالفت الجزایر با مشارکت اسرائیل در هر مجمعآفریقایی ، برای مقابله با حضور جدید اسرائیل در مراکش پس از توافق ابراهیم و به رسمیت شناختن حاکمیت مراکش بر صحرای غربی توسط دولت ترامپ پیشنهاد خود را برای حمایت از گروههای اپوزیسیون و عمدتاً از جبهه پولیساریو ارائه داد.
آیا ما در آستانه رسیدن به یک نقطه عطف به سمت قاره آفریقا توسط تصمیم گیرندگان ایران هستیم؟
در واقع زمینه ژئوپلیتیکی به شدت تغییر کرده بود دولت دونالد ترامپ با امضای توافقنامه ابراهیم در عادی سازی روابط بین اسرائیل، مراکش و کشورهای پیشرو خلیج فارس موفق شد در حالی که پیش از این به سودان نزدیک شده بود و آمادگی خود را برای پیوستن به این توافقنامه ابراز کرده بود شایعاتی نیز تقریباً هر روز در مورد نزدیکی احتمالی بین اسرائیل و عربستان سعودی پخش میشود در حالی که این کشور برای اولین بار میزبان یک تیم بازی اسرائیل است که سرود اسرائیل را در ابتدای مسابقات پخش میکند
میدان بازی استراتژیک پیچیده تر است؛ زیرا رقبای منطقه ای ایران – ترکیه عربستان ،سعودی ،امارات مصر و اسرائیل – هر کدام روابط اقتصادی و امنیتی گسترده ای را در سراسر آفریقا ایجاد کرده اند
با این پیشینه به نظر میرسد که سفر دکتر سید ابراهیم رئیسی به شاخ آفریقا همراه با یک تلاش مجدد برای نزدیک شدن به شرکای بالقوه ،آفریقایی نشان دهنده تلاش جمهوری اسلامی ایران برای بازسازی و بهبود روابط جمهوری اسلامی ایران با قاره آفریقاست قاره ای که دکتر حسن روحانی ۲۰۱۳- ۲۰۲۱ سلف دکتر سید ابراهیم رئیسی در طول هشت سال ریاست جمهوری خود از آن غفلت کرد. در عوض او حسن روحانی تنش زدایی و نزدیکی با ایالات متحده آمریکا، اروپای غربی چین و روسیه را در اولویت کار خود قرار داد که با امضای برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ و لغو بخشی از تحریمهای همراه با آن در سال ۲۰۱۶ به اوج خود رسید.
نگرش روحانی در قبال آفریقا در فهرست سفرهای رسمی وی به خارج از ایران منعکس شد تا سال ۲۰۲۰، روحانی از بیش از ۵۵ کشور در قاره اروپا آسیا و آمریکا بازدید کرده بود روحانی هرگز به آفریقا سفر نکرد تنها رؤسای جمهور غنا، آفریقای جنوبی و زیمبابوه از ایران بازدید کردند آنهم صرفا پس از امضای برجام و لغو بخشی از تحریمها در سالهای ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷. روحانی برخلاف روسای جمهور قبلی جمهوری اسلامی ایران سیاست عدم سفر به آفریقا را برگزید و سطوح پایین تجارت با این قاره آفریقا نیز بازتاب بی توجهی و بی اعتنایی او به این قاره است.
به نظر میرسد که صعود دکتر سید ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری مصادف با طلیعه تغییراتی است که از سمت تهران ظهور میکند و این موضوع قبلاً بر سیاست و تصمیم گیری آن کشور تأثیر گذاشته بود حضرت آیت الله خامنه ای در سخنرانی سالانه خود به مناسبت عید نوروز که مصادف با ۲۱ مارس بود تصریح کرد که ایجاد روابط مستحکم با آفریقا و آمریکای لاتین جزو دستور کار قطعی ماست و انشالله این طرح را دنبال خواهیم کرد
جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با تغییر ساختار منطقه و وضعیت کنونی آن سیاستی را در پیش گرفته است که به شرح زیر است:
پراکنده کردن تلاشهای هماهنگ اسرائیل و ایالات متحده آمریکا برای مقابله با هلال شیعی آن ایران با در پیش گرفتن سیاست حمله با لبخند با تمرکز بر شرکای مستقیم اسرائیل در توافقنامه ابراهیم ،تا جایی که ایجاد روابط دیپلماتیک بالقوه با شرکای جدید توافقنامه مانند) عربستان (سعودی که قبلا دشمنان قسم خورده ایران به حساب آمدند از سر گرفته می شود.
پولیساریو ،گروهی چریکی و یک سازمان شبه نظامی دست نشانده در خدمت الجزایر است که چندین دهه برای جدا کردن صحرای غربی از مراکش مبارزه میکند و از حمایت مستمر الجزایر، رقیب منطقه ای مراکش برخوردار است که بدین سبب تهدیدی برای منطقه مغرب و ساحل و همچنین برای اروپا به شمار میرود در واقع مراکش چندین بار در این مورد صحبت کرده و از جمهوری اسلامی ایران خواسته است که حمایت خود از گروه تروریستی صحراوی را متوقف کند و هشدار داده است که ارسال پهپاد به پولیساریو باعث بی ثباتی منطقه می شود.
به باور این نوشتار جمهوری اسلامی ایران با حمایتهای فزاینده خود از مخالفان دولتی و غیردولتی مراکش از طریق در اختیار گذاشتن سخت افزارها و آموزشهای نظامی ، به دنبال تضعیف یکی از متحدان سرسخت غرب مراکش است؛ بستر ثبات در همسایگی منطقه ای بی ثبات است.
عمر هلاله، بیشترین نگرانی مراکش، تامین پهپادهای تهاجمی از سوی جمهوری اسلامی ایران برای جبهه پولیساریو است. نماینده دائم مراکش در سازمان ملل متحد بارها نسبت به انتقال پهپادها از طریق الجزایر هشدار داده و گفته است که مراکش به شیوهای مناسب واکنش نشان خواهد داد.
مراکش یک بازیگر کلیدی در جهان اسلام و ششمین اقتصاد بزرگآفریقا ، به طور مداوم توسط جمهوری اسلامی ایران مورد خصومت قرار گرفته است و روابط دو کشور برای سالها تحت تأثیر قرار گرفته است در سال ۲۰۰۹ رباط روابط خود را با تهران قطع کرد در حالی که جمهوری اسلامی ایران را به گسترش تشیع در سراسر مراکش با اکثریت سنی متهم کرد. پس از احیای روابط، مراکش مجددا در سال ۲۰۱۸ روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری اسلامی ایران به اتهام استفاده از حزب الله برای حمایت از پولیساریو قطع کرد و از سویی دیگر مدعی شد تهران پا را از این هم فراتر گذشته و اخیراً واحدهایی از سپاه پاسداران خود را در الجزایر مستقر کرده است تا بر آموزش جنگجویان پولیساریو شدت بخشد.
در واقع، الجزایر به جمهوری اسلامی ایران اجازه داد تا از سفارت خود در الجزایر به عنوان مجرای انتقال تسلیحات، تأمین مالی و آموزش نیروهای پولیساریو استفاده کند.
به گفته مقامات مراکش ،شواهد و اطلاعاتی وجود دارد که نشان میدهد چگونه الجزایر باندهای هوایی کم استفاده خود در مناطق خالی از سکنه در نزدیکی مرز مراکش را برای عملیات پهپادها بهینه کرده است.
مقامات مراکشی همچنین ارسال محموله های سخت افزار نظامی از طریق جمهوری اسلامی ایران به کشورهای نامعلومی در شمال آفریقا را ردیابی کرده اند. این محموله ها که از طریق الجزایر به جنگجویان پولیساریو تحویل داده شده اند، شامل هواپیماهای بدون سرنشین پهپادهاتجهیزات راداری و سامانه های موشکی بالستیک بوده است.
به نظر میرسید که الجزایری ها به طور ناگهانی با ادعای این که اسرائیل و یک کشور شمال آفریقا به جنبش بربر زبان در شمال الجزایر موسوم به کابیلیا (Kabylia) بربرهایی که در کابیلیا در شمال شرقی الجزایر زندگی میکند کمک میکردند که خواستار تعیین سرنوشت مردم خود است و عملاً آن را از الجزایر جدا می کند متقابلاً تقابل و تلافی کردند.
نتیجه گیری
علیرغم بیانات حضرت آیت الله علی خامنه ای رهبر عالی جمهوری اسلامی ایران در سال نو، تلاشهای ایران برای تقویت روابط خارجی خود در مناطق حساس از جمله آفریقا پیشرفت چشمگیری نداشته است تعهد جمهوری اسلامی ایران به آفریقا موفقیت های مشخصی را به همراه نداشته است و نباید انتظار پیشرفتی برای دستور کار ایران در خارج از کشور داشت.
با این حال برخلاف سلف خود ، سیاست دکتر سید ابراهیم رئیسی در قبال آفریقا را میتوان به عنوان تلاشی برای بازگرداندن روابط با قاره ای تفسیر کرد که در دهه گذشته روابط و مناسبات سیاسی و اقتصادی با آن نادیده گرفته شده است.
بدون شک جمهوری اسلامی ایران به تشویق گسترش تشیع در آفریقا ادامه خواهد داد و در عین حال از بی ثباتی حاکم بر بسیاری از مناطق این قاره برای نفوذ به آن رژیمهای متزلزل و ناپایدار استفاده کند، بنابراین با نفوذ غرب مبارزه کند و تلاشهای اسرائیل برای تحکیم و تثبیت مواضع خود در آفریقا را به ورطه نابودی می کشاند.
باید دید دکترسید ابراهیم رئیسی با تقویت روابط با این کشورها فراتر از لفاظی در عمل چگونه از سیاستهای روحانی فاصله خواهد گرفت.