حماس تنها یکی از چهار جبهه ایران علیه اسرائیل است
حماس تنها یکی از چهار جبهه ایران علیه اسرائیل است
اندیشکده استیمسون؛ ۱۲ اکتبر
نویسنده: آرمان محمودیان
صرف نظر از نقش بالقوه جمهوری اسلامی ایران در حمله اخیرحماس ، خصومت جمهوری اسلامی ایران با اسرائیل و حمایت از گروههای ضد اسرائیلی به طور کامل ثابت شده است.
حمله غافلگیرانه حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر سوالات متعددی را برانگیخته است، از جمله اینکه چگونه جامعه اطلاعاتی اسرائیل نتوانسته چنین کارزار پیچیده و گسترده ای را پیش بینی کند. اما جنگ اخیر را نباید به طور کامل غیر منتظره تلقی کرد. برای سالها حماس یکی از اصلی ترین ابزارهای مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران در استراتژی مقابله آن (ایران) با اسرائیل در جبهه های مختلف بوده است و حداقل سه جبهه دیگر علیه اسراییل از دهه ۱۹۸۰ تأسیس شده است.
جدای از انگیزه های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی ایران یک هدف اصلی در پشت استراتژی جمهوری اسلامی ایران علیه اسرائیل وجود دارد افزایش و توسعه بیش از حد منابع نظامی و اطلاعاتی اسرائیل و منحرف کردن توجه آنها و در نهایت بازدارندگی اسرائیل از حمله به ایران در حالی که هنوز مشخص نیست که آیا جمهوری اسلامی ایران در تصمیم اخیر حماس برای انجام چنین حمله پیچیده و خونینی علیه اسراییل نقشی داشته است یا خیر خصومت جمهوری اسلامی ایران با اسرائیل کاملاً شناخته شده است. از نظر تهران، اسرائیل یا بهتر بگوییم رژیم صهیونیستی بر اساس جنگ، اشغال، تروریسم و نقض حقوق ملتها تأسیس شده است.
بذر مخالفت و دشمنی جمهوری اسلامی ایران با اسرائیل به قبل از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ برمی گردد. در دهه ۱۹۷۰، مصطفی چمران که به عنوان اولین وزیر دفاع جمهوری اسلامی منصوب شد در لبنان توسط سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) کنفدراسیونی از احزاب فلسطینی است که در سال ۱۹۶۴ میلادی تأسیس شده و در بیشتر کشورهای جهان به عنوان نماینده رسمی مردم فلسطین شناخته میشود آموزش دید و بعداً به مقاومت شیعیان لبنان پیوست که سازمان های امل جنبش امل یکی از دو حزب عمده شیعه در لبنان است این جنبش در سال ۱۹۷۴ توسط سید موسی صدر پایه گذاری شد و حزب الله را تاسیس کردند.
سایر انقلابیون جمهوری اسلامی ایران مانند رحیم صفوی و محمد باقر ذوالقدر در سوریه و لبنان توسط سازمان آزادیبخش فلسطین آموزش دیدند پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ جمهوری اسلامی ایران روابط خود را با حافظ اسد، حاکم سوریه تقویت کرد و اتحادی را ایجاد کرد که متشکل از بیزاری متقابل از صدام حسین دیکتاتور عراق و همچنین دشمنی مشترک با اسرائیل بود.
جبهه :اول لبنان و حزب الله
در سال ۱۹۸۲ پس از حمله اسرائیل به لبنان برای بیرون راندن سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) ، سوریه به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجازه داد ۵۰۰۰ سرباز به لبنان بفرستد و جمهوری اسلامی ایران را به یک بازیگر اصلی در شام تبدیل کرد. بیشتر این نیروها برای مبارزه با عراق که در سال ۱۹۸۰ به ایران حمله کرده بود فراخوانده شدند اما تعداد قابل توجهی در دره بقاع لبنان باقی ماندند و در آنجا جوانان شیعه لبنانی را آموزش دادند که به تشکیل حزب الله یکی از دشمنان اصلی اسرائیل در منطقه و اولین جبهه جمهوری اسلامی ایران در مقابل اسرائیل ادامه دادند.
جبهه دوم سرزمین های فلسطین و حماس
در سال ۱۹۸۷ با ایجاد جنبش مقاومت اسلامی موسوم به حماس، جبهه دوم در سرزمین های فلسطینی پدید آمد که با اولین انتفاضه (قیام) فلسطین آغاز شد اسرائیل ابتدا این گروه را تحمل کرده و با آن کنار آمد و دوباره به دنبال راهی برای تضعیف سازمان آزادیبخش فلسطین بود در اوایل دهه ۱۹۹۰ ، ساف از طریق توافقنامه اسلو با اسرائیل صلح کرده بود. جمهوری اسلامی ایران مستقیم یا از طریق حزب الله شروع به ارائه آموزش نظامی به نیروهای حماس با بودجه سالانه ۳۰ تا ۵۰ میلیون دلار کرد. جمهوری اسلامی ایران همچنین موشک هایی به حماس داد که از نظر توانایی و برد بهبود یافته است. در درگیری سال ۲۰۲۱ با اسرائیل، شبه نظامیان حماس، دامنه خود را تا تل آویو گسترش دادند در یک شب، آنها راکت هایی بیش از آن چیزی که در جریان درگیری ۵۰ روزه در سال ۲۰۱۴ به کل کشور (اسراییل) پرتاب کرده بودند به آن شهر (تلاویو) شلیک کردند.
در هفتم اکتبر، حماس آخرین حمله خود به اسرائیل را با شلیک حدود ۳۰۰۰ راکت در سراسر مرز با غزه آغاز کرد و چند روز بعد به حملات خود ادامه داد و اورشلیم و تل آویو را هدف قرار داد.
مقامات ایرانی در حالی که مسئولیت حمله حماس را انکار میکنند در مورد کمک های خود به زرادخانه حماس محتاطانه عمل نکرده اند و به طور آشکارا به کمک های خود به گروه حماس اذعان داشته است در پی درگیری سال ۲۰۲۱، [سردار] امیرعلی
حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران گفت: به جای اینکه به دوستان خود در محور مقاومت ماهی بدهیم یا ماهیگیری را به آنها آموزش دهیم ساخت ابزار و قلاب ماهیگیری را به آنها آموزش دادیم ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران حمله خونین بی سابقه ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را به ملت فلسطین و همه گروههای مقاومت تبریک گفت.
جبهه :سوم سوریه و لشکر امام حسین [ع]
جبهه سوم علیه اسرائیل پس از قیام سال ۲۰۱۱ علیه رژیم اسد در سوریه شکل گرفت قیام سوریه چالش بزرگی را فراروی سیاست خارجی ایران پدید آورد زیرا که تهدیدی واقعی و همه جانبه برای هسته اصلی پروژۀ ایران در منطقه به شمار می آمد. به همین دلیل از نگاه مقامات ایرانی میبایست متابعت دولت بشار اسد از جمهوری اسلامی ایران به تسلطی همه جانبه و به دست گرفتن مستقیم زمام امور و دخالت در پستهای سیاسی و نظامی آن کشور تغییر پیدا کند تا همسویی مواضع مقامات سوریه با منافع استراتژیک جمهوری اسلامی ایران تضمین شود از این رو جمهوری اسلامی ایران با هدف استقرار و حضور پایدار و فعال تر خود در سوریه شروع به استفاده از اهرم هایی از وضعیت موجود به نفع خود کرد با این حال، رویکرد جمهوری اسلامی ایران در سوریه با استراتژی های آن در سایر زمینه ها متفاوت بود. جمهوری اسلامی ایران علاوه بر پرورش نیروهای نیابتی یک تعهد نظامی مستقیم نیز داشته است به گفته منابع اسرائیلی، جمهوری اسلامی ایران بیش از ۱۳ پایگاه نظامی در سراسر سوریه ایجاد کرده و ۵ لشکر از نیروها در آنجا مستقر هستند پایگاه امام علی [ع] در ابوکمال نزدیک به مرز عراق به عنوان مجرای اصلی سپاه پاسداران برای جابجایی نیروها و تدارکات بین عراق و سوریه از اهمیت استراتژیک خاصی برخوردار است.
برای به حداقل رساندن خطر درگیری نظامی مستقیم با اسرائیل جمهوری اسلامی ایران همچنان بر بسیج و اعزام نیروهای نیابتی تاکید دارد این کشور به دنبال استقرار شبه نظامیان کتائب حزب الله عراق در سوریه و همچنین تشکیل یک گروه طرفدار شیعه جدید به نام لشکر امام حسین [ع] است. در سال ۲۰۱۶ ، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران [سردار شهید قاسم سلیمانی و بشار اسد رئیس جمهور سوریه با ایجاد گروه امام حسین (ع) که عمدتاً برای فعالیت در مناطق استراتژیک مانند پالمیرا و ابوکمال بسیج شده بود موافقت کردند این لشکر که به حزب الله سوریه و حزب الله ۲- نیز شهرت دارد، از نیروهای عمدتاً شیعه سوریه ، سودان لشکر فاطمیون افغانستان، زینبیون پاکستان، حشد الشعبی عراق و انصار الله یمن تشکیل شده است. این گروه که تحت نام مبارزه با داعش تشکیل شد، در عمل در جریان جنگ داخلی سوریه از دولت بشار اسد علیه همه مخالفانش حمایت کرده است این نیروها پس از سقوط دولت اسلامی ،داعش زیر پوشش نیروی قدس سپاه پاسدران باقی ماندند.
در سال ۲۰۲۰ پس از حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکا که منجر به کشته شدن سردار شهید قاسم سلیمانی در عراق شد رهبری لشکر به ذوالفقارحیناوی ، که با حزب الله مرتبط است، واگذار شد لشکر امام حسین [ع] دارای ۶۰۰۰ عضو از تعدادی از کشورها از جمله نیجریه، مالی، لبنان و افغانستان است. گروه لبنانی آن یکپارچه است و یگان ویژه ای متشکل از ۱۰۰۰ عضو مجهز به تسلیحات پیشرفته ایرانی را تشکیل میدهد.
لشکر امام حسین [ع] برخوردهای نظامی محدودی با اسرائیل داشته است و حملات موشکی پراکنده ای نیز در سال ۲۰۱۹ ثبت شده است. این لشکر نقش مهمی در قاچاق سلاح به شبه نظامیان فلسطینی در کرانه باختری با استفاده از پهپادها یا مسیرهایی که از اردن میگذرد ایفا می کند.
این لشکر از سال ۲۰۱۸ برای اعمال قدرت علیه اسرائیل در بلندی های جولان و مناطقی از سوریه مستقر شده بود.
اسفند ماه گذشته، «لشکر امام حسین[ع]» با راکت به یک پایگاه آمریکایی در میدان نفتی العمار و یک پایگاه آمریکایی دیگر در میدان نفتی کونیکو در دیرالزور حمله کرد.
جاه طلبی های جمهوری اسلامی ایران برای افزایش مشارکت در کرانه باختری در بیانیه سال ۲۰۲۰ حضرت آیت الله علی خامنه ای رهبر این کشور منعکس شد حضرت آیت الله علی خامنه ایگفت : کرانه باختری باید مانند غزه مسلح شود.
مقامات اسرائیلی اشاره کرده اند که جمهوری اسلامی ایران تلاش های خود را در کرانه باختری از سال ۲۰۱۸ با ارسال مواد منفجره و سایر تسلیحات از سوریه با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) آغاز کرده است.
مقامات ایرانی و اسرائیلی هر دو میگویند که جمهوری اسلامی ایران در ایجاد این جبهه جدید به موفقیت هایی دست یافته است. یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل افزایش حملات تیراندازی به شهرک نشینان یهودی در کرانه باختری را به نفوذ فزاینده جمهوری اسلامی ایران نسبت میدهد. سردار اسماعیل قاآنی که جانشین سردار شهید قاسم سلیمانی به عنوان فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد، با اذعان به توسعه جبهه ای جدید گفت اخیرا روزانه ۱۵ تا ۳۰ حمله در کرانه باختری توسط نیروهای مقاومت علیه رژیم صهیونیستی انجام میشود.
جبهه اولیه
علیرغم اقدامات دیگر جمهوری اسلامی ایران همواره بر لبنان متمرکز بوده است. از زمان تأسیس حزب الله در سال ۱۹۸۵، جمهوری اسلامی خیرخواه اصلی این سازمان بوده است تهران کمکهای مالی سالانه از ۱۰۰ میلیون دلار تا ۸۰۰ میلیون دلار، زرادخانه گسترده ای از تسلیحات – از موشک و راکت گرفته تا سلاحهای کوچک – و همچنین آموزش نظامی و اطلاعاتی را ارائه میکند در مقابل حزب الله فعالانه در هر درگیری منطقه ای که ایران به جانبداری از یک طرف آن دخیل است از سوریه گرفته تا یمن شرکت میکند.
افشای اخیر گالانت مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران و حزب الله به طور مشترک در حال ساخت فرودگاهی در جنوب لبنان در ۱۲ مایلی مرز اسرائیل هستند، اهمیت سیاست و رویکرد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران را در جبهه لبنان بیشتر گفته میشود که این مرکز برای قرار دادن هواپیماهای متوسط پهپادهای بزرگ هلیکوپترها و سایر پهپادها نشان میدهد. طراحی شده است و حزب الله را به اولین شبه نظامی شیعه تبدیل میکند که فرودگاه خاص خود را در اختیار دارد.
در بحران کنونی، تنها چند مورد شلیک موشک متقابل بین فلسطینی های مستقر در جنوب لبنان و اسرائیل صورت گرفته است اما اگر اسرائیل حمله زمینی به غزه را آغاز کند، ممکن است این وضعیت تغییر کند.
پیش بینی اینکه استراتژی جمهوری اسلامی ایران در برابر اسرائیل تا چه زمانی ادامه خواهد داشت سخت و مجهول است. تهران در حقیقت به دنبال در اختیار داشتن اهرم های رویارویی با اسرائیل است، تا از یک سو در سیاست تبلیغاتی خود از آن بهره برداری کند، و از سوی دیگر خود را به عنوان طرفی اثرگذار در معادلات امنیتی منطقه ای مطرح سازد. جمهوری اسلامی ایران در پرورش نیروهای نیابتی به ویژه در میان مسلمانان شیعه موفقیت بزرگی داشته است اما حتی گروه هایی که متحد نزدیک با جمهوری اسلامی ایران هستند، مانند حزب الله منافع خاص خود را دارند پس از جنایات آخر هفته گذشته، سوالاتی در مورد گام های بعدی جمهوری اسلامی ایران باقی مانده است ازجمله : جنگ با حماس چگونه پیش خواهد رفت؟ اگر عربستان اسراییل را به رسمیت بشناسد آیا جمهوری اسلامی ایران به حمایت از گروههای «مقاومت» ادامه خواهد داد؟ اگر حمله اخیر در جهت تلاش جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل بود، ممکن است در کوتاه مدت به این هدف دست یافته باشد.
آرمان محمودیان مدرس امور بین الملل و پژوهشگر در دانشگاه فلوریدا ،جنوبی مؤسسه امنیت ملی و جهانی است. او را در توئیتر به آدرس @MahmoudianArman دنبال کنید. (م.ر)