فشار حداکثری بر ایران در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ می تواند یک بحران هسته ای ایجاد کند
فشار حداکثری بر ایران در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ می تواند یک بحران هسته ای ایجاد کند
ریسپانسیبل استیت کرفت؛ 29 نوامبر
نویسنده: محمد سهیمی
به نظر می رسد ایرانی ها مایل به انجام توافق هستند. اگر دونالد ترامپ بازی را درست پیش ببرد ، ممکن است این توافق به سرانجام برسد.
کمتر از دو ماه دیگر ، دولت دوم دونالد ترامپ کار خود را آغاز خواهد کرد و مانند سایر دولت‌ها در چهار دهه گذشته ، یکی از مهم‌ترین مسائل سیاست خارجی که با آن مواجه خواهد شد ، ایران، برنامه هسته‌ای این کشور و روابط آن ها با متحدان خود موسوم به “محور مقاومت” خواهد بود، محوری که متشکل از حزب الله لبنان، حوثی ها در یمن، گروه های مسلح شیعه در عراق و بقایای نیروهای مقاومت فلسطین می باشد .
تیم امنیت ملی که رئیس جمهور منتخب آن ها را انتخاب کرده است عمدتاً از جنگ طلبان و تندروهای ضد ایرانی تشکیل شده تشکیل شده است. بسیاری از آنها در گذشته در مورد امکان یا ضرورت بمباران ایران برای توقف برنامه هسته ای این کشور _ اگر نخواهیم اعتراف کنیم که برای سرنگونی جمهوری اسلامی قصد انجام این کار را دارند _ صحبت کرده اند .
به عنوان مثال، سناتور مارکو روبیو ، نامزد تصدی وزارت امور خارجه، و نماینده مایکل والتز عضو مجلس نمایندگان ایالات متحده از فلوریدا فرد منتخب ترامپ برای تصدی سمت مشاور امنیت ملی، هر دو گفته اند که اسرائیل [رژیم صهیونیستی] نباید از توسط واشنگتن از انجام حملات مستقیم به تاسیسات و زیرساخت های هسته ای ایران دلسرد شود . والتز همچنین در گذشته پیشنهاد داده بود که ایالات متحده می تواند تحت شرایطی حملاتی را علیه جمهوری اسلامی ایران انجام دهد. در سال 2020، پیت هگزت، نامزد تصدی وزارت دفاع، از واشنگتن خواست در تلافی حملات شبه نظامیان متحد ایران به پایگاه های آمریکا در عراق، به اهدافی در ایران حمله کنند .
فشارها بر ایران در 21 نوامبر زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را با حمایت آمریکا، بریتانیا، آلمان و فرانسه تصویب کرد ، به شدت افزایش یافت _ قطعنامه ای که ایران را به دلیل همکاری ناکافی با آژانس محکوم می کرد و به رافائل گروسی مدیرکل خود دستور داد ، تا بهار آینده گزارشی جامع _ با قدمت بیش از دو دهه _ در مورد تمام مسائل حل نشده بین ایران و آژانس تهیه کند .
به نظر می رسد هدف از این اقدام ساختن زمینه ای برای بازگرداندن پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل تا تابستان سال آینده است ، در صورتی که پیش از آن هیچ پیشرفتی در روابط بین دو طرف حاصل نشود .
جمهوری اسلامی ایران نسبت به تصویب قطعنامه واکنش نسبتا ملایمی نشان داد و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق که اکنون به عنوان معاون راهبردی رئیس جمهور فعالیت می کند، اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران برخی از سانتریفیوژهای پیشرفته ای را که برای غنی سازی اورانیوم استفاده می شود، فعال خواهد کرد.
بسیاری از ناظران انتظار داشتند جمهوری اسلامی ایران اقدامات قوی تری مانند اخراج بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام دهد ، به ویژه اینکه دولت این کشور تنها چند روز قبل پیشنهاد توقف تولید اورانیوم غنی شده 60 درصد و اعمال محدودیت های سخت بر ذخایر آن را داده بود و خود گروسی نیز پیشرفت خوبی را در گفتگوهای خود با مقامات ایرانی از جمله رئیس جمهور دکتر مسعود پزشکیان گزارش کرده بود. اما پیشنهاد ایران برای محدود کردن یکجانبه برنامه هسته‌ای خود توسط سه قدرت اروپایی به عنوان پیشنهادی «ناکافی» رد شد.
آقای دکتر مسعود پزشکیان در طول مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری خود بارها اعلام کرده بود که در صورت انتخاب شدن ، مذاکرات مستقیم با غرب و آمریکا را دنبال خواهد کرد ، موضعی که از زمان انتخابش بارها تکرار کرده است . در این زمینه، به نظر می رسد که او از حمایت حضرت آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی برخوردار باشد _ حضرت آیت الله علی خامنه ای پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای با ایران موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در سال 2018 و دستور ترور سرلشکر [شهید] قاسم سلیمانی، رهبر ارشد نظامی ایران دو سال پس از خروج از برجام، هرگونه مذاکره مستقیم با واشنگتن را رد کرده بود.
یکی از نشانه های تغییر موضع ظاهری حضرت آیت الله علی خامنه ای ، حضور مجدد علی لاریجانی، مذاکره‌کننده ارشد سابق هسته‌ای ایران در عرصه سیاسی می باشد ، فردی که همچنین به عنوان رئیس مجلس ایران و مشاور دیرینه حضرت آیت الله علی خامنه ای در عرصه‌های سیاسی و سیاست خارجی خدمت کرده است . مقامات تندرو و افراطی ایران قبلاً او را منزوی کرده بودند و از نامزدی او برای ریاست جمهوری جلوگیری کرده و به اتهام فساد مالی به او و خانواده اش حمله می کردند.
اما از زمان درگذشت شهید دکتر سید ابراهیم رئیسی _ رئیس جمهور محافظه‌کار ایران پیش از دکتر پزشکیان _ در اردیبهشت ماه گذشته در سانحه سقوط هلیکوپتر ، دکتر لاریجانی دوباره به کانون توجه عموم بازگشته است. او در اواسط نوامبر برای ارزیابی وضعیت در حال تحول جنگ میان اسرائیل [رژیم صهیونیستی] و حزب الله و مشورت با رهبران این کشور به لبنان سفر کرد. او همچنین ممکن است در توصیه به حزب الله برای پذیرش پیشنهاد آتش بس مورد حمایت ایالات متحده نقش داشته باشد.
آقای لاریجانی در مصاحبه اخیر خود اعلام کرد که ایران آماده مذاکره با آمریکا است. گفته می شود که دولت آینده ایالات متحده [ترامپ] برجام را رد می کند و قبول ندارد. بسیار خوب، بیایید بر سر یک موضوع جدید مذاکره کنیم.» ایالات متحده می گوید برنامه هسته ای ایران را می پذیرد، مشروط بر اینکه ما سلاح هسته ای تولید نکنیم. قبول است بیایید مذاکره کنیم ما به سمت ساخت بمب حرکت نمی کنیم، اما شما نیز باید شرایط ما را بپذیرید.» در واقع، مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی از جمعه 29 نوامبر آغاز خواهد شد. *[ اشاره به مصاحبه علی لاریجانی با سایت آیت الله خامنه ای KHAMENEI.IRو خطاب به آمریکا گفت: با تجربه‌ای که برای منصرف کردن ایران دارید و دیدید که نمی‌شود، پس دو تا راه بیشتر پیش رویتان ندارید؛ یکی برگردید به همان برجامی که تصویب شده _ خب ایران همیشه به شما گفته بیایید برگردید اشتباهتان را حل کنید البته خسارتهای ما را هم باید یکجوری تأمین کنید ؛ یک راه دیگرش هم این است که خیلی خب، قبول ندارید؟ -چون شنیدم دولت جدید ایالات متحده گفته «ما آن برجام را اصلاً قبول نداریم چون ایرانی‌ها سر ما را کلاه گذاشتند!»- آن وحی منزل نیست، خب بیایید سر موضوع جدید: شما می گویید «ایران هسته‌ای را ما قبول داریم. به سمت بمب نرود عیب ندارد!»؛ ما غنی‌سازی در این حد داریم، خب بیایید توافق کنید _ که ایران یک شروطی دارد برای این امر با توجه به تجربه‌ی گذشته _ ما به سمت بمب نمی‌رویم، شما هم شروط ما را بپذیرید. توافق بعدی بکنید. بنابراین ما توصیه نمی کنیم شما رفتار غلط قبلی‌تان را دنبال کنید. ولی به‌هرحال این هم یک راه‌حل است. بیایید از این راه‌حل استفاده کنید.] (م.ک)
مشاوران ترامپ درباره اعمال مجدد «سیاست فشار حداکثری» علیه ایران صحبت کرده اند سیاستی که ترامپ پس از خروج از برجام به اجرا در آورد. اگرچه دولت بایدن عمدتاً همان سیاست را حفظ کرد و حتی تحریم‌های جدیدی را علیه ایران، وضع کرده است، اما اکنون صحبت از این است که دولت دوم ترامپ فشار اقتصادی بر ایران را حتی بیشتر از دوره اول خود افزایش دهد.
در حالی که سیاست فشار حداکثری بین سال‌های 2018 تا 2021 به شدت به اقتصاد ایران و زندگی مردم عادی آسیب زد، اما در وادار کردن ایران به کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای یا قطع حمایت از متحدانش در منطقه، به طور چشمگیری شکست خورد.
در واقع، ایران یک سال کامل پس از خروج ترامپ از برجام در دوره ای که آن را «صبر استراتژیک» نامید، سپری کرد و در این مدت به تعهدات خود در برجام پایبند بود، اما پس از آن شروع به فاصله گیری از این توافق کرد، که طبق ماده 35 آن مجاز بود.
ایران برنامه هسته‌ای خود را با نصب سانتریفیوژهای پیشرفته جدید تسریع کرد و سطح غنی سازی اورانیوم را به 60 درصد افزایش داد و تاسیسات هسته‌ای فردو ، که در اعماق زمین مدفون شده بود و بر اساس برجام به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل شده بود را دوباره فعال کرد.
در نتیجه، اکنون حدود 183 کیلوگرم اورانیوم با غنای 60 درصد در اختیار دارد. این نشان می‌دهد که در بهترین شرایط، زمان لازم برای ایران تا به اندازه کافی اورانیوم با غنای بالا برای تولید بمب هسته ای داشته باشد، به کمتر از یک ماه کاهش یافته است (در مقایسه با حداقل یک سال کامل تحت محدودیت‌های اعمال‌شده توسط برجام در سال 2015).
اگر دولت دوم ترامپ به سیاست فشار حداکثری خود بازگردد یا نسخه سخت گیرانه تری را اعمال کند و اگر واشنگتن و متحدان اروپایی اش هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را تحت فشار قرار دهند تا پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد و تحریم های چند جانبه ای را علیه تهران مجدداً اعمال کند، این احتمال وجود دارد که ایران از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای(NPT) به طور کامل خارج شود، بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را اخراج کند و به سمت ساخت بمب حرکت کند.
افراطی های ایران از مدت ها پیش بر چنین مسیری تاکید داشتند. سعید جلیلی، مذاکره کننده سابق هسته‌ای ایران در نامه ای به مقام معظم رهبری در سال 2022 پیشنهاد کرد که ایران از برجام خارج شود، اورانیوم را تا درجه 90 درصد غنی سازی کند – که درجه مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای است – و سپس و تنها پس از آن، برای مذاکره مستقیم با آمریکا اقدام کند.
درخواست ها برای کنار گذاشتن توافقات هسته ای دیگر محدود به افراطی هایی مانند جلیلی نیست. کمال خرازی که در دوران ریاست جمهوری اصلاح طلب محمد خاتمی به عنوان وزیر امور خارجه خدمت کرده و مشاور سیاست خارجی حضرت آیت الله خامنه ای بوده، در تاریخ 1 نوامبر هشدار داد: «در صورت بروز تهدید وجودی، ایران دکترین هسته ای خود را تغییر خواهد داد.ما توانایی ساخت سلاح را داریم و در این زمینه هیچ مشکلی نداریم.»
دکترین مورد اشاره خرازی بر اساس فتوای حضرت آیت الله خامنه ای است که تولید، ذخیره سازی و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را ممنوع کرده است.بسیاری دیگر از طیف سیاسی نیز درباره عقلانیت ماندن در برجام و پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) در صورت افزایش فشار غرب بر ایران ابراز نگرانی کرده اند.
برای اولین بار در سال های اخیر، تشکیلات سیاسی ایران آماده است تا به طور مستقیم با آمریکا در خصوص برنامه هسته‌ای خود و احتمالاً سایر مسائل، از جمله آینده «محور مقاومت» مذاکره کند.
اما به نظر می رسد که همین تشکیلات سیاسی در حال حرکت به سمت توافقی است که اگر آمریکا و متحدانش سیاست فشار حداکثری سخت تری را اعمال کنند، ایران باید از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود و برنامه هسته‌ای خود را به سمت جهتی تسریع کند که غرب مدت هاست از آن می ترسد.
محمد سهیمی استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لس آنجلس است. او در دو دهه گذشته به طور گسترده ای در مورد تحولات سیاسی ایران و برنامه هسته ای آن منتشر کرده است. او یکی از بنیانگذاران اصلی تحلیل گر سیاسی برای وب‌سایت PBS/Frontline: Tehran Bureau بوده و همچنین مطالب زیادی در وب سایت‌های بزرگ و رسانه‌های چاپی منتشر کرده است.(م.رجبی)