درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-4
مفهوم و مباني حفاظت یا پدافند غیر عامل
مفهوم لغوي حفاظت
مفهوم لغوي حفاظت در زبان فارسي در فرهنگ دكتر محمد معين و دكتر مهشيد مشيري به معني نگاه داشتن، نگهداري، مراقبت پاسباني، مواظبت، از بر كردن، حراست و… آمده است.
در عمل ميتوان گفت حفاظت اقدامي تدافعي، تهاجمي، بازدارنده و برحذر‌كننده، حايل‌كننده، تحريم‌كننده، استتار و اختفا‌كننده عليه تهديدات با ماهيت «برد و باخت» و «سلبي و ايجابي» است.
موضوعات حفاظتي داراي تنوع گسترده و وسيعي هستند كه دامنه آن از اشيا گرفته تا اسرار و از انسان تا ساختمان و حتي فکر کردن و اعتقادات و ايمان را نيز شامل ميشود.
اقدامات و شيوه هاي حفاظتي با سير تكاملي بشر پيشرفت چشم‌گيري داشته است به طوري كه در شقوق مختلف مانند حفاظت تأسیسات، اسناد، پرسنلي، ارتباطات، رايانه‌ها و غيره با استفاده از شيوه‌هاي علمي و ابزارهاي بسيار پيشرفته مورد بحث و طرح و اجرا ميباشد و متناسب با تحول در روشها و امكانات تغييرات مبنايي را در حيطه حفاظت شاهد هستيم.
مفهوم ماهوي حفاظت
با توجه به اينكه صاحب‌نظران حفاظت حوزه فعاليتهاي «حفاظت» را يكي از حوزههاي عملي ضداطلاعات ميدانند. لذا ضروريست در بحث هويت‌شناسي حفاظت، به اختصار اشارهاي هم به مفهوم ضداطلاعات و حوزه هاي آن داشته باشيم و با برخي تعاريف ارايه شده از سوي صاحب‌نظران در مورد كليات ضداطلاعات آشنا شويم:
ضداطلاعات
سرويسهاي «اطلاعاتي و امنيتي» جهان براي «دفع تهديد و شر» يعني دفع تهديدات حريف و سلب توانايي هاي تهديدزا بالقوه و بالفعل او و جلب امنيت و خير يعني حفاظت از منافع حياتي ملت خود كه ثمره فعاليتهاي ضداطلاعاتي ميباشد، موظف‌اند، درباره كشورهاي ديگر و حتي گروههاي داخلي كشور متبوعه خود، «اطلاعات» يعني ذي‌قيمت ترين عنصر تصميم‌سازي و برتري يابي را جمع‌آوري نمايند و در مقابل سرويسهاي اطلاعاتي امنيتي حريف هم سعي ميكند تا حد امكان از دسترسي سرويسهاي ديگر به اسرا ر خود كه داراي ارزش راه‌بردي و حياتي ميباشد ممانعت به عمل آورند. به اين تقابل و مبارزه كه در برابر تلاشهاي حريف به دو صورت تدافعي و تهاجمي انجام ميگردد اصطلاحاً ضداطلاعات ميگويند. بنابراين ميتوان گفت: ضداطلاعات عبارت است از فعاليت عليه تلاشهاي اطلاعاتي حريف و همچنين كشف و خنثي‌كردن و ممانعت از هرگونه فعاليت غيرمجاز كه به وسيله عوامل خارجي يا اتباع كشور خودي يا همكاري اين دو گروه به‌منظور لطمه زدن به مصالح مملكت و تحميل نظرات به دولت يا واژگوني رژيم قانوني يا هرگونه اقدامي كه به‌منظور جداكردن قسمتي از خاك كشور باشد و به تعبيري ضداطلاعات عبارت است از فرآيندي از اقدامات اطلاعاتي واحدهاي حفاظتي كه به دو صورت تهاجمي و تدافعي عمل مينمايد «آبرام شولسكي» در كتاب نبرد بي‌صدا (شولسكي، 1381) در يك تعريف كلي و مختصر ضداطلاعات را ممانعت از دستيابي حريف به اطلاعاتي كه به او برتري ميدهد تعريف ميكند.
انواع فعاليتهاي ضداطلاعاتي
صاحب‌نظران فعاليتهاي ضداطلاعاتي را از نظر «نوع فعاليت» به سه حوزهي ضدجاسوسي، ضدبراندازي و حفاظت تقسيم و از نظر ماهوي آن را به ضداطلاعات عامل و غيرعامل به شرح زير تقسيم و تبيين نمودهاند:
فعاليتهاي ضداطلاعاتي از نظر نوع فعاليت:
انواع فعاليتهاي ضداطلاعاتي به طور معمول عبارت است از:
ضدجاسوسي:
سلسله اقدامات سازمان‌يافته اي است كه براي خنثي‌كردن فعاليتهاي پنهاني و غيرقانوني حريف انجام ميگردد. معمولاً عمل خنثي‌سازي با كشف و شناسايي سازمانهاي حريف و نفوذ در آن‌ها انجام ميگرد. شولسكي معتقد است ضدجاسوسي «اقدامات عاملي است كه در صدد فهم نحوه كار سازمان اطلاعاتي حريف ميباشد تا اقدامات آن را مختل و عقيم بگذارد و نهايتاً از آن اقدامات به نفع خود استفاده نمايد» (همان)
ضدبراندازي:
به اقداماتي كه به‌منظور خنثي‌كردن فعاليتهاي كه هدف آن واژگون‌كردن رژيم و حكومت قانوني باشد گفته ميشود.
حفاظت :
صاحب‌نظران علم حفاظت در تعريف حفاظت گفته اند؛ حفاظت عبارت است از: «سلسله اقداماتي كه اهداف طبقه بندي شده را در مقابل تهديدات تامين نمايد و منجر به افزايش اطمينان گردد.» همانگونه كه در مفاهيم حفاظت ملاحظه ميشود كليات حفاظت در حوزه ضداطلاعات قرار دارد و نكته حائز اهميت اين است كه حفاظت تنها شامل محافظت از اشياي مادي نظير اسناد، اماكن و افراد نميباشد بلكه حفاظت از اطلاعات، عمليات و امنيت هم كه صرفاً وجة نرم‌افزاري دارد را شامل ميگردد. بنابراين حفاظت عبارت است از: اقداماتي تدافعي و تهاجمي كه با استفاده از امكانات و تجهيزات، مانع دسترسي حريف و افراد غيرمجاز اعم از خودي و بيگانه به اهداف حفاظتي ميگردد يا حداقل آن را دشوار مينمايد و در ضمن با تهديدات طبيعي و غيرطبيعي هم در حد مقدورات مقابله ميكند.
«عمليات فريب سلسله اقدامات سازمان‌يافته و پنهاني است كه توسط يك سازمان اطلاعاتي با ارايه اطلاعات گمراه‌كننده به‌منظور تغيير وضعيت ذهني حريف طراحي و اجرا ميشود و هدف اصلي آن وا‌داشتن حريف به انجام فعل يا ترك فعلي در جهت منافع سازمان خودي است»
فعاليتهاي ضداطلاعاتي از نظر ماهوي
فعاليتهاي ضداطلاعاتي از نظر ماهوي و كيفيت عملياتي یا تدافعي است؛ يا تهاجمي، عبارت است از:
ضداطلاعات غيرعامل:
بر اساس اقتباس از نوشته «دوپوبي ترورنويت»، مولف كتاب «اطلاعات نظامي» (1379) فعاليتهاي «ضداطلاعات غيرعامل» اقدامات امنيتي است كه در پي سد‌كردن دسترسي دشمن به اخبار و اطلاعات حساس ميباشد و شامل برنامه هاي امنيت پرسنل، جهت اطمينان از وفاداري و احتياط پرسنلي كه اجازه دسترسي به اخبار و اطلاعات را دارند، برنامه هاي امنيت فيزيكي، براي جلوگيري از دزديدن يا نابود کردن اسناد و اقدامات مربوط به امنيت ارتباطات (از جمله رمزگذاري) ميشود تا از دستيابي دشمن به اخبار و اطلاعات مفيد از طريق ارتباطات خودي جلوگيري شود. «آرتورزولكه» در كتاب «ضداطلاعات چيست» (1382) ضداطلاعات غيرعامل را اقداماتي ميداند كه بيشتر به مقابله با اقدامات پنهاني و مخفيانه حريفان بالقوه ميپردازد. به عبارت ديگر اين جنبه شامل تدابيري است براي مقابله با آنچه كه حريف ممكن است انجام دهد، در نظر گرفته ميشود و شيوه هاي آن كاملاً تدافعي و پيشگيرانه است و فعاليتهاي آن شامل:
ايجاد شبكه حفاظتی و حراست:
تدابير مقابله اي با مراقبت فني حريف؛ مثل تدابير كيس «مهر بزرگ» كه طي آن دستگاه شنود (ميكروفن هاي شوروي) در مُهر تزئيني ايالات متحده آمريكا در سفارت آمريكا در مسكو جاسازي شده بود كشف گرديد.
آموزش حفاظتي:
آموزش حفاظت به‌منظور بالابردن آگاهي حفاظتي پرسنل و هوشيار‌كردن آنان نسبت به تهديدات ضداطلاعاتي است.
برآورد آسيب پذيري فعاليتهاي حساس:
با هدف برآورد و ارزيابي ميزان آسيب پذيري تأسیسات و فعاليتهاي حساس در برابر تهديدات ضداطلاعاتي براي طراحي و اجراي تدابير حفاظتي.
«آرتور زولكه» معتقد است اگر چه فعاليتهاي ضداطلاعات غيرعامل كه با هدف خنثي‌سازي يا محدودكردن تاثير اقدامات بالقوه حريف انجام ميشود جهت گيري حفاظتي دارند و به تامين حفاظت كمك ميكند ولي خود اين فعاليتها را نبايد فعاليت حفاظتي تلقي شود زيرا اجراي آنان نيازمند داشتن آگاهي و اطلاعات پايه ضداطلاعاتي دارد. (1387)
ضداطلاعات عامل:
از نظر «آرتور زولكه» در كتاب «ضداطلاعات چيست» ضداطلاعات عامل از اين نظر با ضداطلاعات غيرعامل متفاوت است كه هدف اصلي آن، هدف‌گيري و مقابله با فعاليت تهديدآميز پيوسته و جاري نهاد حريف است. عملياتي كه توسط ضداطلاعات در راستاي تحقق اين هدف هدايت ميشود، بر دو نوع است: «فعاليت تحقيقاتي» و «فعاليت مقابله اي» هدف فعاليت تحقيقاتی كشف و شناسايي اقدامات جاري خود حريف و نيز عوامل استخدام شده او در اين زمينه ميباشد. فعاليت مقابلهاي ضداطلاعات عامل شامل ضدجاسوسي، ضدخراب‌كاري و ضدتروريسم ميگردد كه جنبه تهاجمي ضداطلاعات را شكل ميدهد، چرا كه عملياتي است كه با هدف مقابله با فعاليتهاي حريف طراحي و هدايت ميشود.
«زولكه» در اين كتاب معتقد است اولين مرحله و هدف اصلي ضداطلاعات عامل كشف و ردگيري يا شناسايي است در اين مرحله سعي برآن است كه فعاليت حريف و تمام افراد درگير در آن فعاليت از طريق انجام تحقيقات و به دست‌آوردن قرائن و شواهد اوليه شناسايي شوند و مرحله بعدي خنثي‌سازي و مختل‌كردن آن فعاليت است. (همان)