هفت دلیل که ایران برای حماس نمی جنگد
فارن پالسی
نگاهی دقیق به تفکر تهران در مورد تشدید جنگ در غزه
از زمان شروع جنگ غزه این درگیری به عنوان پیش بینی کننده درگیری مستقیم بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل تصور میشد این در حالیست که حزب الله همچنان تهدید به گشودن جبهه جدیدی در جنگ میکند و تندروهای ایرانی از مداخله مستقیم کشورشان استقبال کرده اند. ماه گذشته جواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین ایران به نامه ای که توسط مقامات تندرو خطاب به رهبر عالی ایران نوشته شده بود اشاره کرد که در آن تلاش شده بود وی را متقاعد کنند که به نفع حماس در جنگ با اسرائیل درگیر شود.
با این حال، احتمال یک جنگ منطقه ای گسترده کم است علیرغم شعارهایی که تندروهای ایرانی منعکس میکنند واقعیت تفکر استراتژیک ایران دقیق تر است حداقل هفت دلیل وجود دارد که تهران احتمالاً از شروع جنگ با اسرائیل به نمایندگی از حماس اجتناب می کند.
هفت دلیل که ایران برای حماس نمی جنگد
اولاً، جمهوری اسلامی ایران نمیتواند مانند جنگ با عراق در دهه ۱۹۸۰ جامعه را برای درگیر شدن در یک جنگ جدید جمع کند. آن زمان بسیج بی امان امواج انسانی، در کنار عوامل دیگر بود که در برابر ارتش عراق مقاومت کرد و بغداد را مجبور به عقب نشینی از خاک ایران کرد. با این حال پس از گذشت چندین دهه حمایت جامعه از نظام سیاسی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است پس از اعتراضات سال گذشته، همینطور بحران اقتصادی ناشی از تحریمهای آمریکا نارضایتی در میان جوانان و طبقه متوسط شهری جامعه ایران افزایش یافته است.
دوم، جناح میانه رو در دولت ایران نسبت به مداخله مستقیم جمهوری اسلامی در جنگ هشدار داده است در واقع جنگ در غزه شکافهای سیاسی در تهران را عمیق تر کرده است. در ارزیابی تهدید تندروهای ایرانی، نابودی حماس به طور خودکار با فروپاشی بعدی حزب الله و در نهایت حمله نظامی به ایران همراه است به همین دلیل است که آنها از هدف قرار دادن پایگاه های آمریکایی در عراق و سوریه توسط نیروهای نیابتی شیعه ایران حمایت میکنند این دیدگاه کاملاً در تضاد با دیدگاه مقامات میانه رو به ویژه محمد جواد ظریف است که پیوسته درباره پیامدهای مخرب دخالت احتمالی ایران در جنگ با آمریکا هشدار داده است. به گفته محمدجواد ظریف اگر ایران موضع رادیکال تری در قبال غزه اتخاذ کند ممکن است موجب شود یک درگیری مرگبار با ایالات متحده داشته باشد، درگیری که اسرائیل از آن استقبال خواهد کرد ظریف علیرغم به حاشیه رانده شدن توسط دولت دکتر سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران، همچنان نفوذ قابل توجهی در میان نخبگان سیاسی جمهوری اسلامی و حتى جامعه این کشور دارد.
سوم؛ شکست آشکار اسرائیل در جلوگیری از حمله حماس در ۷ اکتبر محاسبات راهبردی تهران در قبال اسرائیل را تغییر نمی دهد. علیرغم اتکای اسرائیل به فناوری دفاعی پیشرفته مانند سامانه دفاع موشکی گنبد آهنین حماس ضربه نظامی و اطلاعاتی قابل توجهی را علیه آن وارد کرد و در نتیجه سیاست بازدارندگی آن را در هم شکست اما این دیدگاه ایران را در مورد اسرائیل یا پویایی قدرت در منطقه تغییر نمیدهد اگرچه عملیات حماس راهبرد بازدارندگی معتبر دیرینه اسرائیل را تحت تأثیر قرار داد اما این فرصت را برای ایران فراهم نمیکند تا با استفاده از قدرت موشکی اسرائیل را به چالش بکشد. در مقابل، جمهوری اسلامی ایران ممکن است بر این باور باشد که اسرائیل احساس میکند که برقراری مجدد بازدارندگی یک اولویت وجودی است که ارزش آن را دارد که ریسکهای نظامی یا سیاسی خارق العاده ای را انجام دهد.
چهارم، بر خلاف خرد متعارف، نه حماس و نه حتی حزب الله نیروی نیابتی ایران نیستند. درست تر است که آنها را متحدان غیردولتی ایران بدانیم هیچ رابطه ای از بالا به پایین بین تهران و حماس وجود ندارد حتی زمانی که حماس اقدامات خود را با ایران همسو می کند، رویکردهایش ممکن است متفاوت باشد به ویژه در طول جنگ داخلی سوریه که حماس از شورشیان سنی ضد اسد حمایت کرد سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل گفته اند که مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران از عملیات حماس اطلاعی نداشتند در اواسط نوامبر، رویترز مدعی شد که رهبر ایران، حضرت آیت الله علی خامنه ای، به اسماعیل هنیه، رئيس حماس گفته است که چون به دولت ایران در مورد حمله به اسرائیل هشداری داده نشده است، وارد جنگ با به نفع گروه فلسطینی نخواهد شد.
پنجم، شرکای استراتژیک ایران در مسکو و پکن حمایت کامل خود را از حماس اعلام نکرده اند. ایران بر اساس سیاست نگاه به شرق خود به دنبال همسویی با چین و روسیه بوده و از برهم زدن روابط خود با این کشورها بیزار است. تهران در واقع از سیاست مشابهی در غزه پیروی میکند که پس از مشاهده رویکرد انتظار و دیدگاه چین و روسیه برای تصرف کابل توسط طالبان دو سال پیش اتخاذ کرد هدف جمهوری اسلامی ایران اجتناب از انزوا در بحرانهای بزرگ بین المللی است.
ششم، این باور عمیق در میان تصمیم گیران با نفوذ در ایران وجود دارد که شیخ نشینهای عرب خلیج فارس از جنگ گسترده بین ایران و اسرائیل استقبال خواهند کرد ایران ممکن است امیدوار باشد که کشورهای عربی روابط خود را با اسرائیل و در نتیجه یک جنگ گسترده تر قطع کنند اما این بعید است افکار عمومی اعراب بر سیاست خارجی کشورهایشان تأثیر کمی دارد. رهبران عرب مدتهاست که حماس را به عنوان نماینده اخلالگر ایران میدانند که از دیدن نابودی اسرائیل یک بار برای همیشه خوشحال خواهند شد.
هفتم، آخرین و مهمترین عامل مؤثر بر عدم تمایل آشکار ایران به جنگ دیدگاه خاص حضرت آیت الله خامنه ای نسبت به درگیری های منطقه ای است. بر خلاف دیدگاه جریان اصلی در غرب، رهبر ایران پاسخ به درگیریهای منطقه ای را از دیدگاه واقع گرایانه و نه ایدئولوژیک میبیند وی که در دوران جنگ ویرانگر با عراق به عنوان رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران خدمت کرده است به شدت از پیامدهای جنگ به ویژه با آمریکا آگاه است و همین آگاهی ایران را بر آن داشت تا واکنش نسبتاً سنجیده ای را پس از ترور ژنرال سردار شهید قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط ایالات متحده انتخاب کند. چنین رفتاری با استراتژی کلی او در مدیریت بحرانهای منطقه ای همسو است. بیش از دو دهه قبل، زمانی که دیپلماتهای ایرانی در شمال افغانستان توسط اولین امارت طالبان کشته شدند و احساسات عمومی در ایران به شدت به سمت یک مداخله بزرگ متمایل شد، حضرت آیت الله خامنه ای و حسن روحانی رئیس شورای عالی امنیت ملی در آن زمان به جلوگیری از تشدید تنش کمک کردند.
هفت دلیل که ایران برای حماس نمی جنگد
این هفت دلیل به هم پیوسته بی میلی جمهوری اسلامی از درگیر شدن خود در جنگ از جانب حماس را توضیح میدهد. با این حال جنگ غزه ممکن است برنامه هسته ای ایران را تسریع کند. اظهارنظرهای قاطع در ایران عمدتاً در جناح تندروها وجود دارد که استدلال میکنند مهمترین ابزار این کشور برای جلوگیری از نابودی حماس به تصمیم آن برای پیگیری کامل قابلیتهای هسته ای بستگی دارد آنها بر این باورند که برگ برنده ایران در تهدید این کشور برای تولید تسلیحات هسته ای نهفته است و حمایت حیاتی از متحدانش را نشان میدهد – مشابه حمایتهای گذشته اش از دولت اسد در سوریه این استدلال زمانی شتاب قابل توجهی پیدا کرد که آمیچای الیاهو، وزیر میراث ملی گرای اسراییل از انداختن نوعی بمب اتمی بر روی نوارغزه برای کشتن همه به عنوان یک گزینه دفاع کرد. آمیچای الیاهو وزیر میراث اسرائیل با حضور در یک برنامه رادیویی اعلام کرد که پرتاب بمب هسته ای به غزه از جمله گزینه های این کشور بوده و فلسطینیان مقیم غزه باید به ایرلند یا دشت بروند. الياهو تاکید کرد که به هیچ وجه نباید به ارسال کمکهای بشر دوستانه به نوار غزه اجازه داده شود. وزیر راست افراطی اسرائیل خواستار اشغال مجدد غزه و ساخت شهرک های یهودی نشین در این منطقه شد. الیاهو در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برای فلسطینیان مقیم غزه چه اتفاقی خواهد افت؟ گفت: میتوانند به ایرلند یا دشتها بروند هیولاها در غزه باید برای خود راه حل پیدا کنند وی به پرسش مجری برنامه درباره احتمال پرتاب بمب هسته ای به غزه چنین جواب داد: این یکی از احتمالات است.
هیچ یک از اینها به این معنی نیست که ایران مایل به ترک حماس، دارایی استراتژیک خود در غزه است. تهران به جای بیکار ماندن، احتمالاً به اعمال فشار بر اسرائیل و ایالات متحده – از طریق حزب الله و دستیاران شیعی آن در عراق و سوریه – ادامه خواهد داد بدون اینکه درگیری را به یک جنگ منطقه ای تمام عیار تبدیل کند.