پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
الاهرام ؛ 28 مه
(شهید) ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در حالی کشته شد که ایران در شرایط سختی بسر می برد و بحران های داخلی در سطح سیاسی و اجتماعی در این کشور شدت گرفته و رو به وخامت گذاشته است در حالی که با توجه به تحولات حاصل از عملیات طوفان الاقصی و به دنبال آن جنگ اسرائیل علیه غزه و شکل گیری تنش در جبهه های متعدد خاورمیانه، تنش در سطح منطقه در حال گسترش یافتن است.
از این رو می‌توان شدت گرفتن بحث و گفت وگو‌ها بر سر اینکه آیا این سانحه چه از سوی طرف‌های داخلی یا خارجی برنامه‌ریزی شده بود یا واقعاً در نتیجه شرایط بد آب‌وهوایی و فرسودگی ناوگان هواپیماهای غیرنظامی بوده است به ویژه با توجه به این سانحه در هنگام بازگشت (شهید) رئیسی از سفر خود به منطقه مرزی با جمهوری آذربایجان برای افتتاح سدی در منطقه و پس از دیدار وی با الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان به وقوع پیوسته است آن هم در حالی که اسرائیل و جمهوری آذربایجان دارای روابط نزدیکی با یکدیگر هستند.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
چه این حادثه بر اساس یک نقشه طراحی شده شکل گرفته و یا صرفا سانحه ای بیش نیست احتمالا در صحنه داخلی و خارجی به ویژه با توجه به نزدیک بودن زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 28 ژوئن پیامدهای بسیاری با خود به همراه خواهد داشت و نهادهای اجرایی نظام می بایست با توجه به شرایط دشوار جاری در کشور در اسرع وقت این امر را به سرانجام برسانند. چه بسا این امر بار دیگر در موازنه جریان های سیاسی تغییر ایجاد کند به ویژه با توجه به اینکه نظام پس از کنار گذاشتن جریان اصلاح طلب از نقشه معادلات سیاسی به سوی یک قطب بندی جدید سیاسی پیش می رود.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
موضوع در همین حد خلاصه نمی شود زیرا این پیامدها ممکن است به سوی ازسرگیری اختلافات بر سر انتخاب رهبر جدید جمهوری (اسلامی) ایران پیش برود با توجه به اینکه رئیس جمهور فقید قوی ترین نامزد تصدی این پست به شمار می رفت .
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
سناريوهای احتمالی
حادثه کشته شدن (شهید) ابراهیم رئیسی با خود پیش بینی های زیادی در مورد آینده حاکمیت در ایران به همراه آورد و اینکه چه کسی در آینده زمام اداره امور کشور را در اختیار خواهد گرفت هر چند نظام تاکید داشت تا با ارسال پیام هایی به ملت اطمینان خاطر ببخشد که ” اداره کشور تحت تاثیر قرار نخواهد گرفت و دولت بی هیچ اختلالی به کارهای خود ادامه خواهد داد .”
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
بدیهی است سیاست خارجی و داخلی نظام ایران فقط در اختیار قوه مجریه نیست بلکه نهادهای بسیاری با توجه به اختیارات در نظر گرفته شده در قانون اساسی در این امر دخالت دارند. مهم ترین پرونده های مطرح در مرحله آتی را می توان به ترتیب ذیل برشمرد:
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
نخست : پست ریاست جمهوری : در ماده 131 قانون اساسی آمده است : « در صورت درگذشت رئیس جمهور و یا برکناری و یا استعفا و یا عدم حضور و یا بیماری وی به مدت بیش از دو ماه و یا پایان یافتن دوران ریاست جمهوری و عدم انتخاب رئیس جمهور جدید بخاطر وجود برخی از موانع و غیره و ذلک ، معاون اول رئیس جمهور با موافقت رهبری و اختیارات و مسئولیت وی عهده دار این امر خواهد شد و شورایی شامل رئیس مجلس نمایندگان و رئیس قوه قضائیه و معاون اول رئیس جمهور اقدامات لازم جهت انتخاب رئیس جمهور جدید ظرف مدت حداکثر 50 روز را اتخاذ خواهند کرد و در صورت درگذشت معاون اول و یا سایر امور که مانع از ادامه وظایف وی شود و همچنین اگر رئیس جمهور معاون اول نداشته باشد در آن صورت رهبری شخص دیگری را جایگزین وی خواهد کرد. » بر اساس این بند رهبر ایران رسما “محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور فقید را عهده دار این مسئولیت کرد.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
در همین راستا پارلمان با تصحیح قانون انتخابات ریاست جمهوری موافقت کرد آن هم پس از آنکه قوای سه گانه تصمیم گرفتند تا انتخابات را زودهنگام در 28 ژوئن برگزار کنند و افراد داوطلب کاندیداتوری درخواست خود را طی مدت 30 ماه مه تا سوم ژوئن ارائه دهند و مبارزه انتخاباتی از 12 تا 27 ژوئن شکل خواهد گرفت.
بدیهی است انتخابات ریاست جمهوری در ایران هر چهار سال یک بار همزمان با انتخابات شهر و روستا برگزار می شود و قرار بود سال آینده برگزار شود و بر همین اساس برخی ها پیش بینی کردند که رئیس جمهور منتخب به مدت یک سال زمام امور را در اختیار خواهد گرفت اما نظام اعلام کرد که مدت ریاست جمهوری آتی چهار ساله خواهد بود.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
می توان گفت نظام ایران با توجه به شکل گیری چنین مواردی در گذشته در مواجه شدن با چنین اوضاع و شرایطی از تجربه برخوردار است . این اولین بار نیست که نظام در پست ریاست جمهوری با خلاء مواجه می شود. برخی از رؤسای جمهور در گذشته حتی اولین دوره ریاست جمهوری خود را به پایان نرساندند . در همین رابطه ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور پیشین به اتهام خیانت به ارزش های انقلاب ایران در سال 1981 از پست ریاست جمهوری کنار گذاشته شد و پس از آن به پاریس گریخت تا آنکه در سال 2021 در این شهر درگذشت. همچنین محمد علی رجائی پس از کمتر از یک ماه از انتخاب شدن به عنوان جانشین بنی صدر در اثر انفجار نسبت داده شده به سازمان مجاهدین (منافقین) خلق در سال 1981 کشته شد و در همان سال (آیت الله) علی خامنه ای به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد و به ریاست جمهوری خود تا سال 1989 ادامه داد تا آنکه به عنوان رهبر ارشد نظام جمهوری (اسلامی) ایران و جانشین (امام) خمینی برگزیده شد.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
مشکل فراروی نظام در حال حاضر آن است که بتواند در مورد شخص خاصی جهت تصدی چنین پستی اتفاق نظر به دست آورد. این امر ممکن است تحت تاثیر تغییر و تحولات دیگری قرار گیرد که مهم ترین آنها نحوه نگرش رهبر ارشد نظام است زیرا نقطه نظرات وی بر ایجاد موازنه در میان جریان های سیاسی داخلی و نحوه تعامل با تحولات منطقه ای به ویژه در ارتباط با اسرائیل تاثیرگذار است. بر همین اساس نام های بسیاری به عنوان کاندیداهای احتمالی در حال نمایان شدن هستند که عبارتند از :
1 – محمد باقر قالیباف : رئیس پارلمان ایران که بارها سعی کرد تا به پست ریاست جمهوری برسد و در انتخابات سال 2005 شکست خورد زیرا پس از محمود احمدی نژاد و اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور پیشین و مهدی کروبی رهبر اصلاح طلب در رتبه چهارم قرار گرفت و در دور اول از گردونه رقابت خارج شد در حالی که بر اساس نظرسنجی به عمل آمده بر سایر نامزدهای محافظه کار پیش افتاده بود.
قالیباف در انتخابات ریاست جمهوری سال 2013 بار دیگر شرکت کرد و این بار با شش میلیون رای رتبه سوم را به دست آورد اما با اختلاف بسیار در رقابت با روحانی شکست خورد . قالیباف یک کاندید مطرح برای تصدی پست ریاست جمهوری در مرحله آتی به شمار می رود اما پافشاری وی بر رقابت در انتخابات ریاست جمهوری ممکن است رقبای سیاسی وی را وادار نماید تا با مطرح کردن پرونده های فساد مرتبط با خانواده اش فرصت پیروزی وی در انتخابات را کاهش دهند.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
2 – علی لاریجانی : سیاستمدار محافظه کار میانه رو است که مدت زمان زیادی عهده دار پست ریاست مجلس شورای ایران بود و در سال 2021 از کاندیداتوری ریاست جمهوری کنار گذاشته شد. لاریجانی متعلق به یک خانواده با نفوذ است و با بیت رهبری و سپاه پاسداران انقلاب و حوزه های علمیه ارتباط قوی دارد.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
3 – علی شمخانی : رهبر ارشد نظام پس از پایان یافتن جنگ ایران و عراق او را به عنوان فرمانده نیروی دریایی ارتش منصوب کرد و سپس در دولت محمد خاتمی در سال 1997 به عنوان وزیر دفاع برگزیده شد و در سال 1999 به رتبه دریادار نائل آمد و بار دیگر در دومین دوره ریاست جمهوری خاتمی به عنوان وزیر دفاع تعیین شد و تا پایان دوران ریاست جمهوری خاتمی در سال 2005 در این پست باقی ماند.
شمخانی در راس هیات مذاکره کننده با مقامات سعودی در پکن جهت ازسرگیری روابط سیاسی قرار داشت و به مدت ده سال دبیر شورای عالی امنیت ملی بود اما در سال 2023 در دوران ریاست جمهوری (شهید) رئیسی استعفا داد. گفته شد که با رویکرد محافظه کاران در دو سطح سیاست داخلی و خارجی اتفاق نظر نداشت.
پس از درگذشت شهید ابراهیم رئیسی ریاست جمهوری در ایران چه خواهد شد؟
4 – محمد جواد ظریف : حیات دیپلماتیک خود را از آمریکا به عنوان مسئول دفتر نمایندگی ایران در نیویورک و سپس نماینده دائمی ایران در سازمان ملل آغاز کرد و در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی عهده دار پست وزارت خارجه گردید و نام وی به عنوان یک مذاکره کننده کارآزموده نمایان شد که در نهایت منجر به امضای توافق هسته ای میان ایران و قدرت های غربی گردید. البته قبل از پایان یافتن دوران وزارت خارجه وی نوار ضبط شده مصاحبه مطبوعاتی وی فاش شد که طی آن به پرونده های مهم و حساسی پرداخت و طی آن میزان دخالت سپاه پاسداران انقلاب در سیاست خارجه ایران را فاش کرد . هر چند وی پس از آن به صحنه سیاسی کشور بازگشت تا آنجا که در ارتباط با درگذشت (شهید) رئیسی اولین کسی بود که آمریکا را متهم کرد زیرا با اعمال تحریم مانع از دستیابی ایران به قطعات یدکی موردنیاز برای هواپیماهای خود می شود اما محافظه کاران همچنان نسبت به وی حساسیت خاصی دارند.
حسن روحانی و احمدی نژاد نیز ممکن است مایل به شرکت در انتخابات ریاست جمهوری باشند اما بعید به نظر می رسد که نظام با تصدی این پست توسط یکی از رؤسای جمهور پیشین در این شرایط سخت و دشوار موافقت نماید.
دوم : پست رهبری : نکته قابل توجه آنکه اعضای مجلس خبرگان رهبری پیروز میدان انتخابات در ماه مارس گذشته در اولین جلسه خود در مجلس جدید در 21 ماه مه جاری محمد علی موحدی کرمانی 92 ساله را به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری انتخاب کردند. اهمیت این امر در دشواری های فراروی مجلس در آینده نهفته است زیرا ممکن است مجبور به انتخاب رهبری جدیدی برای کشور شود.
نظام یک بار در گذشته در سال 1989 پس از درگذشت (امام) خمینی با این امر مواجه شد در حالی که (آیت الله) خامنه ای از ویژگی های مشابه بنیانگذار انقلاب ایران برخوردار نبود و همچون وی کاریزمای انقلابی نداشت و حتی از درجه فقهی بالایی برخوردار نبود تا آنجا که بسیاری از روحانیون در آن زمان بعید دانستند که (آیت الله) خامنه ای جانشین رهبر فقید ایران شود اما هواداران وی گزینه جدیدی تحت عنوان ” مبارزه سیاسی ” مطرح کردند و همین گزینه باعث شد تا وی در نهایت امر به عنوان جانشین (امام) خمینی برگزیده شود.
در مورد اینکه چه کسی جانشین (آیت الله) خامنه ای در پست رهبری خواهد شد، سخنان بسیاری به میان آمده است. پیروزی (شهید) ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری در سال 2021 نقطه آغازی برای تصدی این پست توسط وی به وجود آورد . جریان های بسیاری قبل از درگذشت وی اعتقاد داشتند برای تصدی پست جانشینی (آیت الله) فقط دو کاندیدای اصلی وجود دارند که عبارتند از رئیس جمهوری فقید و مجتبی خامنه ای فرزند دوم رهبری . البته با توجه به شرایط موجود احتمال تصدی پست رهبری توسط (شهید) رئیسی بیشتر از فرزند رهبری بود زیرا تصدی این پست از سوی مجتبی حکایت از آن دارد که ایران به دوران حاکمیت موروثی بازگشته است آن هم در کشوری که انقلاب ایران در سال 1979 نظام پادشاهی مورد حمایت آمریکا را سرنگون کرد.
اما درگذشت رئیس جمهور در این شرایط بغرنج امکان موروثی شدن ولایت فقیه را افزایش داده است اما علیرغم همه اینها کاندیداهای دیگری نیز جهت رقابت بر سر تصدی پست رهبری در کنار مجتبی خامنه ای نیز در میان است که عبارتند از:
1 – احمد علم الهدی : علم الهدی یار (آیت الله) خامنه ای قبل از انقلاب بود . هر دو در ارتباط با تهاجم فرهنگی غرب و دشمنی با ارزش های رژیم های لیبرال دمکرات دیدگاه مشترکی دارند. (شهید) ابراهیم رئیسی رئیس جمهور فقید داماد وی به شمار می رود . وی نماینده رهبر در خراسان رضوی و امام جمعه شهر مشهد است.
2 – علی رضا اعرافی : عضو شورای نگهبان قانون اساسی و همچنین عضو مجلس خبرگان رهبری است . وی در گذشته رئیس دانشگاه بین المللی المصطفی و امام جمعه و رئیس حوزه علیمه قم بود .
3 – احمد خاتمی : عضو مجلس خبرگان و امام جمعه تهران است . وی یکی از روحانیونی است که نسبت به مسائل اساسی مطرح در صحنه داخلی و خارجی رویکرد و مواضع تندی دارد.
در نهایت می توان گفت حادثه درگذشت غیرمنتظره رئیس جمهور ایران بر موازنه قوا در داخل حکومت تاثیر مستقیمی دارد . انتخابات ریاست جمهوری در 28 ژوئن و شرایط سیاسی احتمالا دشوار در ایران از این امر پرده برخواهد داشت . (م.غ)