بندر چابهار اسلحه هند در برابر چین
الجزیره ؛ 2 نوامبر
بندر چابهار واقع در جنوب شرق ایران بزرگ ترین بندر دریایی در ایران و یک گذرگاه حیاتی اساسی به سوی بازارهای آسیای میانه و افغانستان است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و سرشار بودن آنها از منابع انرژی و منابع طبیعی دو منطقه راهبردی برای هند به شمار می روند.
چابهار با توجه به نقش اساسی آن در راهبرد ” گردنبند الماس ” جهت تحقق یافتن اهداف اقتصادی و راهبردی هند در طرح های این کشور نقش محوری دارد.
با توجه به محدودیت های جغرافیایی و سیاسی تحمیل شده از سوی پاکستان ، بندر چابهار جایگزین مناسبی به جای دهلی نو جهت رسیدن به این بازارها به شمار می رود و در مقایسه با بندرعباس در جنوب ایران به کشتی های بزرگ اجازه می دهد تا سریع تر برسند.
بندر چابهار در نزدیکی سواحل هند واقع شده است و موقعیت راهبردی آن در دریای عمان حرکت کشتی های بزرگ را آسان می کند و به هند اجازه رسیدن به نفت و گاز ایران را می دهد به گونه ای که امنیت انرژی این کشور را افزایش می دهد.
دهلی نو در حال برنامه ریزی برای تبدیل بندر چابهار به یک مرکز لجستک اصلی در راستای گذرگاه حمل و نقل بین المللی میان شمال و جنوب (INSTC) است که طی آن هند توسط ایران به روسیه و آسیای میانه متصل می شود و همین امر فرصت های اقتصادی را افزایش می دهد و جایگزینی برای تجارت سنتی به شمار می رود که توسط تنگه هرمز یا کانال سوئز عبور می کند و باعث افزایش نفوذ این کشور در آن منطقه می شود.
دهلی نو در دهه نود رابطه خود با بندر چابهار را آغاز کرد و در همین راستا یادداشت تفاهم امضا شده در سال 2003 اولین گام جدی برای تحکیم همکاری میان ایران و هند در بندر چابهار به شمار می رود اما تحریم های بین المللی اعمال شده علیه ایران بخاطر برنامه هسته ای مانع از تحقق یافتن یک پیشرفت قابل توجه تا سال 2016 گردید.
تحریم ها مانع از پیشرفت بندر و توقف مذاکرات میان ایران و هند شد زیرا شرکت های هندی با توجه به تحریم های بین المللی و آمریکا در عمل دچار شک و تردید شدند و پس از امضای توافق هسته ای ایران در سال 2016 همکاری بر سر پیشبرد بندر چابهار از سرگرفته شد.
هند در ماه مه همان سال جهت پیشبرد بندر چابهار یک توافق سه جانبه با ایران و افغانستان به امضا رساند. بر همین اساس دهلی نو متعهد شد که 500 میلیون دلار در زمینه زیرساخت های بندر و پایانه شهید بهشتی سرمایه گذاری کند.
این توافقنامه همچنین شامل ایجاد یک کریدور حمل و نقل است که چابهار را از طریق شبکه جاده ای و راه آهن به افغانستان متصل می کند و به هند اجازه می دهد تا با دور زدن پاکستان کالا به افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی صادر کند.
علیرغم فشارها و تحریم های جدید آمریکا اعمال شده علیه ایران پس از خروج آمریکا در توافق هسته ای در سال 2018 ، همچنان هند به پیشبرد بندر چابهار ادامه داد.
ایران و هند در ماه مه 2024 توافقنامه جدیدی برای اداره و راه اندازی پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار به مدت 10 سال به امضا رساندند که شامل سرمایه گذاری بیش از 120 میلیون دلار جهت پیشبرد بندر و راه اندازی یک خط اعتباری به ارزش 250 میلیون دلار برای بهبود زیرساخت ها شد.
** بندر چابهار از نگاه ایران
تهران به بندر چابهار به عنوان ابزاری برای کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم های آمریکا و تقویت روابط اقتصادی منطقه ای و وسیله ای برای تنوع بخشیدن به مشارکت های اقتصادی خود و بخشی از راهبرد تقویت موقعیت خود به عنوان یک محور تجاری اساسی در منطقه می نگرد و همین امر به ایران نقش بیشتری در تجارت منطقه ای و بین المللی می بخشد.
علاوه بر آن بندر چابهار بخشی از راهبرد گسترده تر ایران جهت پیشبرد گذرگاه شمال جنوب است که توسط سرزمین ایران میان روسیه و هند پیوند ایجاد می کند و همین امر به ایران فرصت می دهد تا نقش خود را به عنوان کانال تجاری حیاتی میان آسیای میانه و اقیانوسیه تقویت نماید و توان ایران جهت مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی و سیاسی تحمیل شده از سوی آمریکا را افزایش می دهد.
مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی سابق ایران گفت : شهر چابهار می تواند به یک نقطه محوری در رشد و توسعه حمل و نقل کالا در منطقه تبدیل شود.
** آمریکا هشدار می دهد و هند اطمینان خاطر می دهد
طرح های پیشبرد بندر بخاطر تحریم های آمریکایی اعمال شده علیه ایران با چالش هایی روبرو است زیرا وزارت خارجه آمریکا نسبت به خطر احتمال اعمال تحریم علیه شرکت های هندی شرکت کننده در این طرح هشدار داد هر چند بندر چابهار بخاطر نقشی که در رشد و توسعه افغانستان دارد، از تحریم های آمریکا مستثنی شده بود.
در همین راستا ” سوبرامانیام جایشانکار” وزیر خارجه هند تصریح کرد : بندر چابهار نه تنها به منافع دوجانبه میان هند و ایران کمک می کند بلکه در ثبات تمام منطقه سهیم است و یک پایه اساسی در تجارت منطقه و تقویت همکاری های اقتصادی میان آسیای میانه و افغانستان به شمار می رود.
همچنین تحریم های آمریکا گاهی ممکن است نتایج معکوس به همراه داشته باشند و تلاش های هند در بندر چابهار می تواند در چارچوب طرح مشترک هند و آمریکا جهت مهار چین محسوب شود زیرا چین از نظر آمریکا در بردارنده تهدیدی بزرگ تر از تهدید ایران است.
** بندر چابهار از نگاه افغانستان
افغانستان به بندر چابهار به عنوان فرصتی برای تقویت تجارت خود با جهان به ویژه هند می نگرد زیرا امکان رسیدن افغانستان به بازارهای جهانی را فراهم می آورد و به کابل کمک می کند تا از انزوای اقتصادی خود خارج شود که در نتیجه به رسمیت شناخته نشدن دولت طالبان در سطح بین الملل شکل گرفته است.
افغانستان همچنین می تواند از بندر چابهار به عنوان یک گذرگاه اصلی برای صادرات و واردات کالا استفاده نماید و باعث تقویت توان افغانستان جهت پیشبرد اقتصادش و تسهیل بخشیدن به تجارت کابل با کشور هند و کشورهای آسیای میانه شود.
بندر چابهار به افغانستان امکان رسیدن به بازارهای بین المللی را می بخشد بدون آنکه نیازی به استفاده از بنادر پاکستان داشته باشد که بخاطر تنش های سیاسی میان دو کشور بسته می شد. اسلام آباد از سوی کابل به تلاش جهت کارشکنی در فرآیند صادرات و واردات توسط بندر کراچی متهم است.
بندر چابهار می تواند باعث تقویت طرح های زیربنایی و اقتصادی در افغانستان شود به ویژه با توجه به اینکه دهلی نو از طرح های مهم تجاری پیوند دهنده دو کشور و تقویت نقش بندر چابهار به عنوان گذرگاه اصلی تجارت میان هند و آسیای میانه حمایت می کند . به عنوان مثال هند از پیشبرد طرح راه آهن جدید حمایت می کند که بندر چابهار را به شهر زاهدان ایران واقع در نزدیکی مرزهای افغانستان پیوند می زند و باعث تقویت جاده های مواصلاتی میان افغانستان و ایران و هند و افزایش صادرات و واردات کالا میان آنها خواهد شد.
مصلحت هند اقتضا می کند امنیت و ثبات در افغانستان تقویت شود و همین امر باعث افزایش کمک ها به ویژه در زمینه تقویت ثبات اقتصادی افغانستان می شود.
از سوی دیگر دولت افغانستان نیز سعی دارد تا بندر چابهار را به گذرگاه واردات و صادرات کالا و راهیابی به بازارهای جهانی تبدیل نماید .
ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان توضیح داد: افزایش ظرفیت منابع جذب انرژی در چابهار و فعال شدن طرح راه آهن جدید میان ایران و افغانستان تا حد زیادی باعث حل و فصل مشکلات بازرگانان افغان می شود . این مشکلات نشات گرفته از بد رفتاری طرف های پاکستانی است زیر افغانستان فقط بر بنادر پاکستان متکی است و بدین ترتیب می توانیم میزان صادرات کالاهای خود را افزایش دهیم.
** چالش ها و تحریم ها
پیشبرد بندر چابهار با چالش های بزرگی به ویژه در ارتباط با تامین هزینه زیرساخت ها مواجه است که مهم ترین آنها تحریم های آمریکایی اعمال شده علیه ایران است و همین امر باعث شده تا شرکت های هند در صورت مشارکت در این طرح ها بیم آن دارند که مورد تحریم قرار بگیرند.
آمریکا در آوریل 2024 شرکت های هند را از مشارکت در پیشبرد بندر چابهار برحذر داشت زیرا پس از امضای توافق میان هند و ایران جهت پیشبرد بندر مورد تحریم قرار گیرند و همین امر موضوع سرمایه گذاری های هند در این طرح را تحت فشار قرار خواهد داد .
وی تاکید کرد : هر یک از کشورهای ذیربط در قراردادهای تجاری با ایران باید بدانند که با خطر احتمالی تحریم های آمریکایی مواجه هستند.
همچنین تحریم های مالی اعمال شده علیه نظام بانکی ایران تامین هزینه های رشد و توسعه بندر چابهار به طور مستمر و همچنین انجام مبادلات مالی میان هند و ایران را با مشکل مواجه کرده است و باعث افزایش هزینه های فرآیند لجستیک مربوط به رشد و توسعه زیرساخت ها در بندر شده است.
از سوی دیگر بندر چابهار همچنان نیازمند تقویت زیرساخت ها به ویژه در زمینه شبکه های جدید راه آهن است که این بندر را به درون ایران و آسیای میانه پیوند می زند و اجرای طرح خط راه آهن جدید چابهار زاهدان به تاخیر افتاده است.
از سوی دیگر چین و پاکستان با متصل کردن بندر گوادر با شبکه جاده ای و خط راه آهن چین در حال پیشبرد زیرساخت ها در سطح وسیعی است به گونه ای که باعث پیشرفت بندر گوادر خواهد شد و همچنین این بندر همانند بنادر ایران تحت تحریم های بین المللی قرار ندارد. (م.غ)