درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-15

راه‌برد‏هاي حفاظت غیر عامل درحفاظت از تأسیسات

درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-15

فصل سوم

راه‌برد‏هاي حفاظت غیر عامل درحفاظت از تأسیسات

راه‌بردهاي مقابله با تهديدات طبيعي در حفاظت غيرعامل

زلزله

در فصول گذشته گفته شد تهديدات طبيعي پديده‏ هاي هستند كه عامل انساني در بروز و ظهور آن‌ها ‏‏دخيل نمي‏‏باشد و منشأ اصلي ايجاد آن را عوامل طبيعي تشكيل مي‏دهد و شامل سوانح طبيعي مانند سيل، زلزله، صاعقه، طوفان و هر پديده ناشي از طبيعت و عوارض جغرافيايی محيط پيراموني تأسیسات و اماكن طبقه ‏بندي ‏‏شده بوده و مقابله با عواقب آن در حوزه حفاظت تأسیسات و اماكن مي‏باشد.  اين تهديدات غالباً موجب فرو ريختن حصارها و موانع محيطي‏، قطع برق، قطع نورپردازي‏، تخريب سيستم‏هاي كشف تعدي و هشدار و خطوط ارتباطي و. . .  مي‏گردد كه درآن صورت براي مقابله با شرايط جديد و اثرات مخاطره‌آميز آن نياز به افزايش اقدامات حفاظتي خواهد بود.

همان‏گونه‏ كه در مباحث قبل آمده است، حفاظت تأسیسات غيرعامل يا فيزيكي عبارت است از: سلسله اقداماتي كه از تأسیسات هدف در مقابل تهديدات طبيعي و انساني با شيوه‏ هاي فيزيكي حفاظت مي‌كند و از ويژگي‏هاي آن اين است كه با مسائلي مانند استحكامات، حصار، ديوار، در، پنجره، قفل‏ها، گاوصندوق‏ها و سيستم‏هاي هشداردهنده‏، نگهبانان مسلح و غيرمسلح و. . .  در پي‌سد نمودن و محدودكردن دسترسي حريف است و از طريق پيش ‏بيني، پيش‌گيري، فريب و تحميل هزينه بيش‏تر براي حريف از تأسیسات مورد نظر محافظت مي‏نمايد.  بنابراين در ادامه اين بحث ابتدا راه‌بردهاي مقابله با تهديدات طبيعي و سپس راه‌بردهاي مقابله با تهديدات انساني در حوزه حفاظت تأسیسات فيزيكي تشريح و تبيين مي‏گردد.  گرچه تهديدات طبيعي قابل كنترل نيستند و به‏ صورت مستقيم نمي‏‏توان با تهديدات طبيعي مقابله كرد يا از بروز آن جلو‏گيري كرد اما مي‏توان قبل از وقوع با تهديد سنجي به ‏موقع و تجزيه وتحليل صحيح اقدام به مقاوم‌سازي و مقابله با عواقب آن كرد و خسارت‏هاي احتمالي را كاهش داد.  لذا به همين دليل است كه گفته مي‏شود شناخت تهديدات نصف حفاظت است.

با توجه به اين‏كه ‏‏بروز تهديدات طبيعي به طور مستقيم به شرايط جغرافيايي مربوط مي‏شود‏، براي مقابله با آن مي‏توان اماكن و تأسیسات را به گونه ‏اي احداث يا طراحي كرد كه كم‌تر تحت تاثير آثار تهديدات طبيعي قرار گيرند.  بنابراين در اين بخش مقابله با تهديدات طبيعي از قبيل زلزله، سيل، صاعقه‏، توفان، گردباد، برف و يخ‌بندان، مه و آتش‌سوزي تشريح و مورد واكاوي قرار مي‏گيرد.

نكته: بعضي از اوقات تهديدات طبيعي به صورت تلفيقي اتفاق مي‏افتد؛ به عبارتي، وقوع باران ‏هاي شديد به همراه صاعقه‏ هاي متوالي و سيل و توفان و. . .  موجب بروز خسارت‏هاي غيرقابل جبران مي‏گردد.

زلزله يا زمين لرزه

زلزله يا لرزش ناگهاني پوسته جامد زمين، از تهديدات بالقوه و طبيعي است كه در مناطق خاصي به وقوع مي‏پيوندد.  وقوع زلزله مي‏توانند موجب فرو ريختن ساختمان ‏ها‏، شكسته‌شدن لوله ‏هاي آب يا گاز و قطع برق و سيستم‏هاي نورپردازي و حفاظتي گردد.  ‏

زلزله مي‌تواند با صدمه‌زدن به خطوط برق يا گاز منجر به آتش‌سوزي شود.  در صورت صدمه به شبكه آبرساني و از دست‌دادن فشارآب، جلوگيري از گسترش آتش نيز ممكن است مشكل شود.  براي مثال، مرگ و مير در زلزله ۱۹۰۶ سان فرانسيسكو بيش‏تر توسط آتش‌سوزي بود تا از زلزله.

كشور ما ايران كه روي كمربند لرزه‏اي فعال آلپ – هيماليا قرار گرفته است از مناطق لرزه‌خيز دنيا محسوب مي‏‏شود و هر چند گاه يك‏بار زلزله ‏اي مخرب در بخش‏هاي مختلف آن روي مي‏‏‏‏دهد.   زلزله مي‌تواند با صدمه‌زدن به خطوط برق يا گاز منجر به آتش‌سوزي شود.

تعريف زلزله

لرزش ناگهاني پوسته جامد زمين را زلزله يا زمين لرزه مي‏گويند.  (http:asghari-afaspx) ‏دانش‌مندان معتقدند‏، علت ايجاد زلزله افزايش بيش از حد فشار داخل سنگ مي‏باشد، اين فشار در حدي است كه گسيختگي و شكستگي‏ هاي بزرگ و كوچكي در سنگ به وجود مي‏آورد.  وقتي كه سنگ مي‏شكند، موجب آزادشدن ناگهاني انرژي پتانسيل موجود در آن به صورت حركت امواج لرزه‏اي به اطراف مي‏گردد.  ‏برخورد اين امواج با ساختمان‏ها‏ و ديگر سازه‏ها موجب آسيب و تخريب آن‌ها مي‏گردد.  طبق اين تعريف، به هنگام زلزله، شكستگي‏ هاي بزرگي در سطح زمين به وجود مي‏آيد كه به اين شكستگي ‏ها، گسل مي‏گويند.

گسل‏ها نقاط ضعفي هستند كه در حركت‏هاي بعدي زمين سريعاً فعال مي‏شوند و موجب جا به ‏جايي زمين و در نتيجه آزادشدن انرژي ذخيره شده در سنگ‏ها مي‏گردد.  بديهي است در منطقه‏ اي كه قبلاً زلزله آمده است و گسل‏هايي در عمق و سطح زمين به وجود آورده است، امكان بروز زلزله بيش‏تر است.  بنابراين دوري يا نزديكي به گسل‏هاي مهم و فعال به هنگام زلزله در ميزان خطرات ناشي از آن تاثير مي‏گذارد.  هر چه محل ساختمان به گسل اصلي نزديك‏تر باشد، امكان خطر براي ساختمان بيش‏تر است.  ‏

محلي كه منشأ زلزله بوده و انرژي از آن‏جا ‏‏خارج مي‏شود را كانون زلزله و نقطه ‏ي بالاي كانون در سطح زمين را مركز زلزله گويند.  پيش از وقوع زمين‌ لرزه اصلي معمولاً زلزله‌هاي نسبتاً خفيف‌تري در منطقه روي مي‌دهد كه به پيش‌لرزه معروفند.  به لرزش‏ هاي بعدي زمين ‌لرزه نيز پس‌لرزه گويند كه با شدت كم‌تر و با فاصله زماني گوناگون ميان چند دقيقه تا چند ماه رخ مي‌دهند.  زلزله به سه صورت عمودي، افقي و موجي به ‏وقوع مي پیوندد که قسم آخر از شايع‏ ترين آن‌هاست.

مقياس زلزله

براي نمايش كمي و كيفي زلزله در سطح زمين، از دو مقياس «شدت» و «بزرگي» استفاده مي‏شود.   شدت زلزله، معرف انرژي است كه يك نقطه از زمين به هنگام وقوع زلزله دريافت مي‏كند شدت زلزله مقداري كيفي است.  مبتني بر نحوه تاثيرپذيري بشر و اشياي واقع در سطح زمين از زلزله است.   بزرگي زلزله، معرف كل انرژي آزاد شده از مركز زلزله (محل شروع زلزله از عمق) است و چون اين مفهوم اولين بار توسط دانش‌مندي به نام ريشتر ارايه گرديد.  واحد اندازه‌گيري بزرگي زلزله، «ريشتر» ناميده مي‏شود.

پيامدهاي زلزله ويران‌گر در شهرها

رويداد زلزله در شهرها موجب تخريب تأسیسات مهم و حياتي امدادرساني مانند بيمارستان‏ها، مراكز آتش‌نشاني، مراكز كمك‌رساني و پادگان‏ها و ادارات دولتي و زندان‏ها مي‏شود.  ‏آب ، برق و گاز شهر قطع شده و به سبب تخريب ساختمان‏ها‏ خيابانها و راه هاي شهر بسته خواهد شد و معلوم نيست چه كمكي و از‏ چه طريق و نقطه‏اي امكان امدادرساني وجود خواهد داشت.  مضافاً اين‏كه با تخريب بيمارستان‏ها و مراكز آتش‌نشاني امكانات امدادرساني به حداقل ممكن تقليل خواهد داد و اين در حالي است كه شكسته‌شدن لوله ‏هاي گاز خود موجب آتش‌سوزي خواهد شد.

پيامدهاي زلزله ويران‌گر در تأسیسات هدف

زمين لرزه علاوه بر اين‏كه ‏‏خود يك تهديد مي‏باشد زمينه‌ساز تهديدات ديگري هم چون سرقت و غارت و ورود پنهان و آشكار افراد به تأسیسات و اماكن مي‏گردد.

در صورت وقوع زلزله غالباً نگهبانان دچار هراس مي‏شوند و وظيفه خود را فراموش كرده و به‏ دنبال‏ جان‌پناه مي‏گردند و چه بسا تعدادي از آنان هم زخمي و كشته شوند يا به دنبال نجات جان خانواده خود محل نگهباني را ترك نمايند.  پس از زلزله نيز كنترل‏ هاي حفاظتي به‌دليل به هم خورن نظم منطقه كاهش يافته و افراد متفرقه براي امدادرساني به حادثه‌ديدگان وارد اماكن و تأسیسات نظامي و امنيتي مي‏شوند كه در نتيجه ضريب حفاظتي اين قبيل اماكن به‏شدت كاهش خواهد يافت.

گر چه زلزله به سادگي قابل پيش ‏بيني نيست لاكن مي‏توان با مكان يابي مناسب از ساخت تأسیسات در روي گسل‏ها و مناطق زلزله خيز اجتناب كرد و با‏ افزايش مقاومت سازه ‏ها، پيش‌گيري موثري در كاهش آسيب ‏پذيري ناشي از زلزله به عمل آورد.  ‏به طور كلي اگر ساختمان‏ها‏ي موجود در منطقه لرزه‌خيز، مقاوم باشند و از‏ مصالح مرغوب و نقشه مناسب برخوردار باشند امكان تخريب آن‌ها ‏‏به هنگام زلزله كم‌تراست.

دوري يا نزديكي به گسل

دوري يا نزديكي به گسل‏هاي مهم و فعال يكي از شرايط زمين‌شناسي در تعيين ميزان شدت خطرات ناشي از زلزله است به طوري‏كه هر چه محل ساختمان به گسل اصلي نزديك‌تر باشد، امكان خطر براي آن ساختمان بيش‏تر است.

نوع خاك در مكان‏ هایي كه خاك آن از ماسه وسيلت تشكيل شده است و سطح آب‏ هاي زيرزميني آن بالاست در زمان وقوع زلزله نيروهاي كه‏ به خاك وارد مي‏آيد، باعث افزايش فشار آب منفذي (آبي كه لابه لاي ذرات خاك را پر كرده است) خواهد شد و در اثر اين پديده (افزايش فشار آب منفذي)، اتصال دانه ‏هاي ماسه وسيلت از بين رفته و خاك نشست مي‏كند و به تبع آن ساختمان‏ها‏ي كه بروي اين‏گونه زمين‏ها ساخته شده است به داخل زمين نشست مي‏كند يا كج مي‏شود.  به اين پديده آب‌گونگي خاك مي‏گويند.

ماسه‏ هاي متراكم نسبت به ماسه‏ هاي كم تراكم احتمال آب‌گونگي كم‌تري دارند.  بنابراين در محل‏هاي كه خطر آب‌گونگي در منطقه زيرساختمان‏ها‏ وجود دارد، استفاده از پي ‏هاي عميق يا شمع‌كوبي توصيه مي‏شود تا از نشست نامطلوب يا شكست پي جلوگيري شود.  ‏‏ضمناً در مكان‏هايي كه جنس خاك غالباً ماسه‏ اي است بر اثر حركات افقي ناشي از زلزله در صورتي‏كه خاك‏ هاي زير ساختمان‏ها‏ متراكم و كوبيده نشده باشند متراكم مي‏شوند بدين‌ترتيب فضاهاي خالي بين ذرات خاك، كم مي‏شود و از حجم خاك كاسته مي‏گردد و در نتيجه خاك زير ساختمان نشست مي‏كند و به همراه نشست خاك، ساختمان نيز نشست كرده و احتمال فرو ريختن آن زياد مي‏گردد.  ‏پس به عنوان يك اصل كلي مي‏توان گفت كه خاك‏هاي زير ساختمان بايد متراكم باشد تا خسارات وارده به ساختمان هنگام زلزله به حداقل برسد.  ‏

وضعيت ساختمان‏ ها‏ي منطقه

بديهي است اگر ساختمان‏ها‏ي موجود در منطقه لرزه‌خيز مقاوم باشند و از‏ مصالح مرغوب و استاندارد در آن‌ها ‏‏به كار رفته باشد و از نقشه مناسب برخوردار باشند امكان تخريب آن‌ها ‏‏در هنگام وقوع زلزله كم‌تر است و از خود مقاومت بيش‏تري نشان خواهند داد. ‏

نزديكي به نواحي پر جمعيت

طبيعي است كه اگر زلزله در نواحي پرجمعيت به قوع به پيوندد به مراتب آسيب‏ هاي جاني و مالي و تبعات و خطرات سياسي امنيتي آن بيش‏تر خواهد بود.  ‏

توصيه‏ هايي براي كاهش تلفات و خسارات ناشي از زلزله

تحقيقات

ابتدايي‏ ترين ‏‏اقدام براي كاهش تلفات و خسارات در تأسیسات طبقه ‏بندي ‏‏شده در هنگام وقوع زلزله تشكيل كار گروهي براي انجام بررسي ‏هاي لرزه‌خيزي زمين و مهندسي زلزله، به‌منظور آگاهي از لرزه‌خيزي محل‏هاي كه تأسیسات مورد نظر در آن وجود دارد و تعيين كد مناسب براي آن است.  براي اين منظور مي‏توان از موسسه بين المللي زلزله كه به تازگي در تهران تاسيس شده است مدد گرفت.

استاندارد و ايمن‌سازي تأسیسات

دومين مرحله اجباري‌كردن به كارگيري كد زلزله در طراحي و احداث اماكن در تأسیسات داراي طبقه ‏بندي ‏‏به‌منظور افزايش مقاومت در برابر زلزله و ايمن‌سازي آن است.  افزايش مقاومت ايمني ساختمان‏ها‏ و كليه بناهاي داخل تأسیسات از اولويت و اهميت بسيار زيادي برخوردار است.  زيرا بناها به هنگام وقوع زلزله ‏هاي شديد در صورت عدم استحكام و مقاومت لازم آسيب مي‏‏‏‏بينند و به افراد و اموال داخل آن‌ها ‏‏صدمه جاني و مالي وارد مي‏‏شود كه گاهي جبران‌ناپذير است.  به همين دليل تعيين محل مناسب براي ساخت بنا (دور از گسل‏هاي فعال و روي زميني كه مقاومت خاك آن مناسب است).  طراحي صحيح و مقاوم در برابر زلزله توسط مهندسان با صلاحيت، استفاده از مصالح مناسب ساختماني، ساخت ساختمان با به‌کارگیری كارگران آموزش ديده و نهايتاً نظارت بر ساخت و كنترل كيفيت توسط سازمان‏هاي مسئول و مهندسان ناظر براي ساختمان‏ها‏ي جديد، تعمير و مقاوم‌سازي ساختمان‏ها‏ي موجود از اقدامات اصولي و بسياري ضروري براي ساخت بناهاي مقاوم در برابر زلزله هستند.  در ضمن رعايت اصول ايمني در داخل ساختمان‏ها‏ نيز بسيار با اهميت است.  زيرا ممكن است در برخي از زلزله ‏هاي نه چندان شديد ساختمان ويران نشود ولي سقوط پرتاب و شكستن وسايل داخلي براي ساكنين ايجاد خطر كند.  لذا ايمن‌سازي داخل ساختمان‏ها‏ نيز از اصول ايمني محسوب مي‏‏شود كه در عين حال بسيار كم هزينه و آسان است و تأثير به سزايي در پيش‌گيري‏ از آسيب‏ ها دارد.  ايمن‌سازي محيط در مقابل خطرات ناشي از زلزله از مهم‏ترين اقداماتي است كه قبل از وقوع زلزله بايد انجام شود.  در بسياري از موارد مي‏توان پنجره و درب‌هاي شيشه ‏اي بزرگ با تور يا در صورت امكان، با سلفون‏ هاي چسبي به نوعي تقويت گردند تا بعد از شكسته‌شدن به اطراف پرتاب نشوند.

گاهي اوقات گذشته از سقوط‌آوار، خرابي قفل‏ها (قفل درب‌ها)، باعث مي‏‏شود تا افراد در بخش‏هايي از ساختمان زنداني شوند.  بنابراين بايد قفل تمام درب‌هاي خروجي، دستشويي، اتاق‏ها و. . .  بررسي شوند و نقش آن‌ها ‏‏رفع شود يا در صورت لزوم تعويض گردند.  خطر سقوط پرتاب بسياري از اجسام و وسائل را بايد با تغيير مكان يا محكم‌كردن آن‌ها ‏‏در جاي خود از بين برد، براي مثال بايد: اتصال وسائل سنگين و آويزان (مانند چراغ آويز، تخته سياه، يخچال، آبگرمكن و. . . ) را به ديوار محكم كرد.  در صورت امكان و حتي المقدور بايد محل نشستن و استراحت افراد زير يا نزديك اين وسايل نباشد.

سيم‌كشي ‏هاي برق يا‏ لوله‌كشي‏ هاي گاز و آب، كليد و شيرهاي اصلي آن‌ها ‏‏بررسي و نقايص احتمالي توسط متخصصين در اين امور برطرف شود تا احتمال قطع آب و بروز خطر آتش‌سوزي كه معمولاً بعد از زلزله رخ مي‏‏‏‏دهد از بين برود.  مواد شيميايي را كه احتمالاً شايد سمي يا قابل احتراق هم باشند به داخل قفسه ‏هايي انتقال داده شوند كه در دارند و قفل مي‏‏‏‏شوند.  در صورت امكان توصيه مي‏‏شود ظروف شيشه ‏اي مخصوص نگهداري اين مواد با ظروف پلاستيكي يا نشكن تعويض شوند و با قراردادن ميله يا نرده محافظي جلو قفسه‏ هاي كتابخانه از سقوط كتاب‏ها در هنگام وقوع زلزله جلوگيري كنيد.

امدادرساني و تجهيز تأسیسات

سومين مرحله تهيه طرح جامع امدادرساني و تجهيز تأسیسات است.  با توجه به اين‏كه در صورت وقوع زلزله غالباً نگهبانان دچار هراس مي‏شوند و وظيفه خود را فراموش كرده و به‏ دنبال‏ جان‌پناه مي‏گردند و چه بسا تعدادي از آنان هم زخمي‏ و كشته شوند يا به ‏دنبال نجات جان خانواده خود محل نگهباني را ترك مي‏نمايند.  كنترل‏ هاي حفاظتي به‌دليل به هم خوردن نظم موجود كاهش خواهد يافت براي تأسیسات داخل هر شهر يا استان، نزديك‏ترين شهر يا استان مجاور به ‏عنوان شهر و استان معين، گروه ‏هاي امداد تشكيل گردد و با همكاري هلال احمر تمرين ‏هاي ادواري به‌منظور كمك‌رساني در زمان رويداد زلزله انجام گردد و براي تجهيز تأسیسات به نيازهاي ضروري پس از وقوع زلزله ، بايد تصور كنيم كه در صورت مقاوم نبودن ساختمان‏ها‏ي داخل تأسیسات ، احتمال دارد با چه مسايلي روبه ‏رو شويم:

  • عده ‏اي ‏زير آوار يا اجسام و وسائل سقوط كرده گرفتار شده ‏اند؛
  • تعدادي در محل‏ هايي زنداني شده و احتياج به كمك دارند؛
  • برق قطع شده و امكان كمك‌رساني در محل‏ هاي تاريك كاهش يافته است برخي از افراد مجروح شده و نياز به كمك‏ هاي اوليه دارند تعدادي از افراد دچار وحشت شده و نياز به راهنمايي و آموزش دارند
  • از محل تعدادي از افراد اطلاعي در دست نيست آب قطع شده يا به علت احتمال برق گرفتگي بر اثر سقوط سيم برق در محلي كه آب جمع‌شده بايد جريان برق را قطع كرد. در جايي آتش‌سوزي به ‏وجود آمده است. هم‏چنين ممكن است در نتيجه قطع تلفن و وسايل مخابراتي امكان تماس با بيرون و ارسال تسريع پيام امدادخواهي وجود نداشته باشد.  ممكن است پس از وقوع زلزله به علت بسته‌شدن راه‏ ها تا رسيدن نيروهاي امدادي مدتي طول بكشد.  براي مقابله با مشكلات فوق بهتر است، نيازهاي احتمالي پس از وقوع زلزله را پيش بيني نمود و در تهيه آن‌ها ‏‏كوشيد.  اين وسايل عبارتند از: وسايل نجات شامل بيل، كلنگ، طناب، شيلنگ آب.  ‏‏جعبه ابزار آچار، پيچ گوشتي، آچار فرانسه و انبردست.  كپسول و آتش خاموش كن چراغ قوه و باطري يدك.  جعبه كمك‏ هاي اوليه، شمع و كبريت، بيسكويت و مواد قندي، ذخيره آب، دستمال كاغذي صابون و مايع ظرفشويي.
  • سپس لازم است تعداد و اسامي كامل مشخصات افرادي كه در ساختمان‏ ها‏ي مختلف يك تأسیسات مشغول فعاليت هستند در دفتر مخصوص نوشته شده باشد و در مورد افرادي كه به بيماري خاصي مانند بيماري قلبي، قند، غدد و داخلي. . . مبتلا هستند و نياز به مراقبت و داروي ويژه‏اي دارند اين موضوع ذكر شود و نام، نحوه و مقدار استفاده از دارو و نيز در كنار نام وي اضافه شود.
  • بايد توجه كرد كه ذخيره آب بايد دو هفته يكبار تعويض شود. زيرا آب مانده ممكن است آلوده شود و ايجاد بيماري كند. توصيه مي‏‏شود آب در ظرف پلاستيكي نگهداري شود.  داروهاي جعبه كمك ‏هاي اوليه قبل از اتمام زمان اعتبار خود تجديد شوند.  نوع دارو، مورد مصرف، مقدار و نحوه استفاده آن به‏ دقت نوشته شده و همراه آن باشد.  كپسول آتش‌نشاني هر يكسال يكبار مورد بازديد قرار گرفته و در صورت لزوم پر و آماده استفاده گردد.  سپس از تهيه اين وسايل، آن‌ها ‏‏را در ساك يا جعبه ‏هاي بزرگ قرار داده و در جاي مشخص و قابل دسترسي قرار دهيد.  بهتر است اين محل طوري انتخاب شود كه از نظر احتمالي خرابي ساختمان پس از وقوع زلزله، ايمن‌تر از ساير نقاط باشد و راه‏ هاي دسترسي به آن در اثر سقوط وسايل مختلف يا آوار مسدود نشود.  اين محل بايد با علامت نشانه‌گذاري شود تا در صورت نياز، همه بتوانند براحتي آن را پيدا كنند.

بازنگري و مقاوم‌سازي

چهارمين مرحله تهيه و اجراي طرح بازنگري و مقاوم‌سازي به معني تقويت ساختمان ‏ها‏ و اماكن ضعيف است.  ‏

تحقيقات نشان داده است كه چنانچه ساختمان ‏ها‏ي واقع در مناطق زلزله خيز از كيفيت بهتر و مقاومت بيش‏تري برخوردار باشند، اين امكان وجود دارد كه خسارات و آسيب‏ هاي وارده به ميزان قابل توجهي كاهش پيدا كند.  به‌منظور دست‏يابي به اين هدف، در بهمن ماه 1366، گروهي از كارشناسان فني و استادان دانشگاهاي كشور و متخصصان موسسات و مراكز علمي و فني ايران، اقدام به تهيه آيين‌نامه زلزله كردند كه به‏ عنوان استاندارد 2800 ايران شناخته شده است.  ‏در اين آيين نامه كليه قانون‏ها و مقررات لازم الاجرا براي احداث بناها مورد توجه قرار گرفته است.  ‏با رعايت اصول و مقررات اين آيين‌نامه، انتظار مي‏رود ساختمان‏ ها‏ در برابر زلزله‏ هاي با شدت كم و متوسط (تا درجه 7 مقياس مركالي تصحيح شده) بدون واردشدن آسيب سازه‏اي و در برابر زلزله ‏هاي شديدتر (تا درجه 9 مركالي تصحيح شده) بدون فرو ريختن، قادر به مقاومت باشند.  ‏در اين‏جا فقط به بخشي از اين آيين‌نامه اكتفا شده و علاقه مندان مي‏توانند به كتاب راهنماي تصويري آيين‌نامه طرح ساختمان‏ها‏ در برابر زلزله (استاندارد 2800 ايران) مراجعه نمايند.

يكي از روش ‏هاي تقويت ساختمان به اين ترتيب است كه در هر دو طرف ديوار‏، شبكه ‏اي آهني قرار مي‏دهند و قشر ضخيمي ‏از ملات سيمان روي آن مي‏كشند.  ‏بدين‌ترتيب دو ديوار بتن آرمه در دو طرف ديوار آجري براي كمك به ديوار در مقابل زلزله احتمالي ساخته مي‏شود.  ‏

براي تقويت ستون‏ هاي بتن آرمه، نبشي‏ هاي فلزي با مقياس ‏هاي مناسب انتخاب و در چهار گوشه ستون قرار مي‏دهند و تسمه‏ هاي فلزي را به شكل افقي روي اين نبشي ‏ها جوش مي‏دهند آن‌گاه شكاف‏ هایي را كه در محل تقاطع ستون ايجاد شده است را با عناصر فولادي ترميم و تقويت مي‏كنند.

در ضمن در مرحله بازنگري صورتي‏كه لوله‏ هاي عبور فرآورده‏ هاي نفتي و گازي يا دكل ‏هاي برق فشار قوي از داخل تأسیسات طبقه‏ بندي ‏‏شده عبور مي‏كند بايد آن‌ها ‏‏را به خارج از تأسیسات منتقل نمود.

آموزش

پنجمين مرحله، آموزش براي واكنش صحيح و سريع در زمان وقوع زلزله، به نيروهاي حفاظتي و پرسنل شاغل در تأسیسات مورد نظر است تا با ارايه آموزش لازم آمادگي كافي براي حوادث ناگوار ناشي از زلزله را داشته باشند.  دستورالعمل‏ هاي ايمني به‏طور كلي به سه نوع تقسيم‌بندي مي‏‏‏‏شوند:

بخشي از آيين‌نامه زلزله ايران

در اين‏جا بنابر ضرورت امر، بخشي از آيين نام زلزله ايران كه جنبه كاربردي دارد آورده شده است:

  1. طبق قانون، احداث ساختمان در زمين‏ه اي ناپايدار، لغزنده يا در مجاورت گسل‏ ها ممنوع است.
  • به طور كلي بايد از احداث ساختمان در مجاورت گسل‏ها اجتناب كرد و در مواردي كه احداث بنا اجتناب‌ناپذير باشد، بايد علاوه بر رعايت ضوابط آيين‌نامه زلزله، آثار مخرب نزديك‌بودن به گسل نيز مورد بررسي قرار گيرد.
  • احداث ساختمان در زمين‏ هاي ناپايدار مجاز نيست. ‏منظور از زمين ناپايدار زميني است كه بر اثر زلزله، احتمال فرو ريختن، لغزش يا آب‌گونگي (روزنامه رسالت، 6454) در آن وجود دارد.  ‏

2.  ساختمان بايد از مواد ساختماني مقاوم كه بر اساس استاندارد‏هاي شناخته شده‏ي فني مكانيكي تامين مي‏شود و مطابق دستورالعمل‏ هاي اجرايي تحت نظارت ساخته شود

3.  كليه عناصر باربر ساختمان ‏ها (عناصري كه بار را تحمل مي‏كنند مثل تير آهن ‏ها و آجرها و. . . ) بايد به نحو مناسبي به هم پيوسته باشند تا در هنگام وقوع زلزله‏، عناصر مختلف از يك‏ديگر ‏جدا نشوند و ساختمان به طور يك پارچه عمل كند.  ‏

4.  براي جلوگيري از خسارت و خرابي‏ هاي ناشي از ضربه ساختمان‏ ها‏ي مجاور به يك‏ديگر‏، ساختمان‏ ها‏یي كه داراي ارتفاع بيش از 12 متر يا داراي 4 طبقه هستند بايد به  وسيله درز انقطاع از ساختمان‏ ها‏ي مجاور جدا شوند.

5.  نقشه ساختمان بايد در شكل ساده و متقارن، در هر دو امتداد بدون پيشآمدگي و پس‌رفتگي زياد باشد.  

.6  ساختمان بايد به نحوي طراحي گردد كه داراي شكل‌پذيري زياد باشد منظور از شكل پذيري ساختمان، قابليت تغيير شكل عناصر ساختمان قبل از رسيدن به حد گسيختگي است يا بايد داراي عناصر با پلاستيسيته (شكل‌پذيري) بالا باشد.  

7.  بايد با بكاربردن مصالح سازه‏اي سبك وزن ساختمان به حداقل برسد.

8.  سازه‏ ها بايد از نظر شكل ظاهري مناسب با الگوي لرزه‏اي شناخته شده در منطقه طراحي و اجرا گردد.

اقدامات مناسب در زمان وقوع زلزله در اماكن مختلف

در صورت احساس وقوع زلزله بايد بلافاصله چه كارهايي انجام داد و تا از صدمات و آسيب‏ هاي احتمالي در امان بود؟ براي پاسخ به اين سؤال ابتدا بايد دانست در زلزله ‏هاي شديد امكان دارد چه اتفاقاتي رخ دهد.

داخل ساختمان

در داخل ساختمان احتمال دارد حوادثي از اين قبيل اتفاق افتد: ريزش سقف‏ ها و مصالح ساختماني، شكستن و پرتاب خرده شيشه، سقوط وسايل آويزان مانند چراغ، پنكه سقفي و. . .  سقوط اجسام سنگين و وسايلي كه روي آن‌ها ‏‏قرار دارند مانند قفسه‏ هاي كتابخانه و. . .

اقدامات مناسب داخل ساختمان

به محض احساس وقوع زلزله، در صورت امكان، مثلاً اگر ساختمان يك طبقه است و نزديك در خروجي هستيد، از آن خارج شويد و به فضاي باز برويد.  ‏اگر هنگام وقوع زلزله در ساختمان چند طبقه‏ اي ‏هستيد سعي نكنيد با استفاده از پله و آسانسور خود را به خارج از آن برسانيد.  هم‏چنين از آن‏جايي كه در اماكن عمومي همه افراد نمي‏توانند در يك زماني و با هم از درب‌هاي خروجي بيرون روند، حتي هجوم آن‌ها ‏‏به طرف درب‌ها مي‏‏‏‏تواند خود عامل آسيب‌رساندن افراد به يك‏ديگر باشد.  بنابراين محل امني در داخل ساختمان انتخاب كرده و تا پايان لرزه ‏ها آن‏جا ‏‏پناه بگيريد.  در داخل ساختمان از پنجره و درب‌هاي شيشه ‏اي فاصله بگيريد.  از كنار وسايلي كه امكان سقوط يا پرتاب دارند دور شويد.  زير ميز يا محل مناسبي پناه بگيريد.  ميان چهارچوب در محل محكمي ‏براي پناه گرفتن است.  چهارچوب در را با يك دست محكم گرفته و با دست ديگر مراقب بسته‌شدن در باشيد.

اگر به ميز يا چهارچوب در دسترسي نداريد و در جايي مانند راهرو هستيد از اجسام قابل سقوط دور شويد.  ‏به كنار ديواري برويد و به آن بچسبيد يا رو به ديوار نشسته، سر را به طرف زانوها خم نموده آن را با بازوها بپوشانيد و كف دست‏ها را پشت سر به هم قلاب كنيد.

خارج از ساختمان

در خارج ساختمان ممكن است پديده ‏هاي زير اتفاق افتد:

خرابي و ريزش قسمت‏هايي از ساختمان.  ‏

سقوط و پرتاب خرده شيشه ناشي از شكستن پنجره ‏ها و درب‌هاي شيشه ‏اي، شكستن درختان و سقوط تيرهاي چراغ برق.  بسته‌شدن خيابان‏ ها‏ بر اثر خرابي ساختمان ‏ها‏ يا احتمالاً از ريزش پل‏ هاي هوايي.  قبل از هر چيز آرامش خود را حفظ كنيد.  ترس و وحشت، سرعت عمل و صحت رفتار شما را كاهش مي‏‏‏‏دهد.  پس با اعتماد به نفس به سرعت نكات ايمني را انجام دهيد.  ديگران را نيز دعوت به آرامش و انجام آن‌ها ‏‏كنيد.

اقدامات مناسب خارج از ساختمان

در خيابان‏ ها‏ي پهن از ساختمان‏ ها، پله‏ هاي زودگذر و عابر، درخت‏ها و تيرهاي چراغ برق دور شويد.

در خيابان‏ها‏ يا كوچه ‏هاي باريك كنار اتومبيل ‏هاي پارك شده و ديوارهاي كاملاً كوتاه پناه بگيريد و دست‏ها را روي سر و گردن خود قرار دهيد.  اگر در محوطه تأسیسات هستيد از ساختمان‏ ها‏ و اماكن، ديوار، تيرك ‏هاي محوطه تأسیسات فاصله بگيريد.  اگر در اتوبوس هستيد از راننده بخواهيد خودرو را در محلي دور از ساختمان، پل روگذر يا پل عابر پياده، درخت و تير چراغ برق متوقف كند.  همه در خودرو بمانيد.  روي صندلي محكم بنشينيد.  سر را به طرف زانوها خم كنيد و با دست و بازوها از سر خود محافظت كنيد و اگر در خودرو شخصي خود هستيد همين اقدامات را انجام دهيد توجه داشته باشيد كه به‏ طور كلي خطر سقوط آوار ساختماني از خطر سقوط درختان و تيرك‏ ها بيش‏تر مي‏‏‏‏باشد.  پس از پايان لرزه‏ ها (در صورتي كه در داخل ساختمان هستيد) چند دقيقه در پناهگاه خود بمانيد و سپس با احتياط از آن‏جا ‏‏خارج شويد.  در صورت امكان به ديگران كه با مشكل  براي خروج از ساختمان مواجه شده اند كمك كنيد.  سپس ساختمان را به آرامي ترك كنيد.  پس از خروج در فضايي دور از ساختمان‏ ها‏ و موانع قابل سقوط بمانيد تا كسب اطمينان كامل از عدم وجود خطر يا بنابر ضرورت به داخل ساختمان وارد نشويد چرا كه احتمال وقوع پس لرزه‏ هايي وجود دارد كه برخي از آن‌ها ميتوانند شديد باشند.

بهتر است قبل از وقوع زلزله، نسبت به چگونگي عكس العمل، حداقل در مورد مكان‏ هايي كه معمولاً در آن‌ها ‏‏هستيد، تصميم بگيريد و در هنگام زلزله تصميم خود را بلافاصله انجام دهيد.  توجه داشته باشيد كه در برخي اوقات مانند زلزله سال 1375 بجنورد، ممكن است قبل از زلزله اصلي لرزه ‏هايي به ‏وقوع بپيوندد.  لذا توصيه مي‏‏شود به محض احساس لرزه ‏ها با توجه به محلي كه در آن‏جا ‏‏هستيد عكس العمل مناسب انجام دهيد.  پس از پايان لرزه ‏ها اگر داخل ساختمان هستيد از ساختمان خارج و دور شويد تا كسب اطمينان از ايمني از طريق پيام ‏هاي راديويي يا شفاهي مسئولان باز نگرديد.  چنان‏كه در زلزله بجنورد مردم به پيش لرزه‏ ها توجه كردند و خوشبختانه در هنگام زلزله اصلي در خارج ساختمان ‏ها‏ بودند و آسيبي به آن‌ها ‏‏نرسيد.  توجه داشته باشيد كه انجام عكس العمل ‏هاي سريع در كوتاه‏ترين زمان ممكن است يكي از مهم‏ترين اصول ايمني در هنگام وقوع زلزله باشد.  بنابراين سعي كنيد كه در هر بار تمرين ضمن بهتر انجام‌دادن نكات ذكر شده، زمان عمليات را كاهش دهيد.  انجام بحث گروهي و بررسي نقاط ضعف و قوت تمرين بسيار مفيد است.  به خاطر داشته باشيد تكرار اين تمرين اشتباهات را كاهش و مهارت و سرعت عمل را افزايش مي‏‏‏‏دهد.  ‏

تشكيل گروه ‏هاي امدادي

تجربه نشان مي‏‏‏‏دهد كه بيش‏ترين اقدامات نجات و كمك‌رساني قبل از رسيدن نيروهاي امدادي، توسط افرادي كه در محل حادثه حضور دارند انجام مي‏‏‏‏گيرد.  البته در برخي از موارد هم به علت بي‌اطلاعي و ناآگاهي افراد حوادث نامطلوبي رخ مي‏‏‏‏دهد.  به همين دليل لازم است كه قبل از وقوع زلزله كليه افراد از نكات ضروري اطلاع حاصل كنند و با تمرين كافي، مهارت لازم را به‏دست آورند؛ اما براي جلوگيري از بي‌نظمي بايد گروه ‏هاي خاصي، متشكل از تعداد مشخصي از پرسنل شاغل در تأسیسات با وظايف تعيين شده، از سوي شوراي ايمني زلزله زير نظر مسئولين حفاظت انتخاب و تعليم داده شوند تا بتوانند در صورت نياز اقدامات ضروري را انجام دهند.  فعاليت گروه ‏هاي امدادي بعد از زلزله نيز همانند گروه تداركات و گروه ايمن‌سازي تحت نظر شوراي ايمني زلزله مي‏‏‏‏باشد.

اقدامات پس از زلزله

بررسي تمام ساختمان ‏ها‏ و بخش ‏هاي آن به‌منظور يافتن مجروحين يا زنداني شده ها (گاهي براي يافتن افراد بايد محل را ساكت كرد گاهي فرياد كشيد و منتظر جواب ماند، برخي اوقات هم مي‏‏‏‏توان از بر هم زدن دست‏ها استفاده كرد).

پس از بررسي و جستوجوي هر قسمت از ساختمان و اطمينان از اين‏كه كسي در آن‏جا ‏‏نيست مي‏‏‏‏توان علامت ضربدر بزرگي بر در آن گذاشت تا ديگر اعضاي گروه به آن‏جا ‏‏مراجعه نكنند.

اگر مجروحي در جايي پيدا شد بايد به ‏دقت تمام و با رعايت اصول مربوطه به روش كمك مجروحين او را به خارج از ساختمان.  ‏جايي كه افراد گروه در كمك ‏هاي اوليه مستقر شده‏ اند منتقل كرد.  كساني‏كه آسيب زياد و جدي ديده ‏اند نبايد از جاي خود تكان بخورند فقط در صورت امكان خطر ويراني ساختمان يا آتش‌سوزي در آن محل بايد به نقطه ايمن‌تري منتقل شوند.

اگر فردي زير آوار مانده باشد بايد با دقت در آهستگي تكه‏ هاي آوار را جابه جا نموده و از ايستادن روي آن منطقه پرهيز كرد تا صدمه بيش‏تر به مصدوم وارد نشود.

چند نفر از نيروها بايد امكان بروز خطر آتش‌سوزي را بر اثر نشت گاز يا شكست لوله‏ هاي آن، واژگون‌شدن وسايل حرارتي و اتصال سيم‏ هاي برق بررسي كنند.  در صورت وجود چنين امكاني بايد هر چه سريع‏تر شير گاز بسته و جريان برق قطع شود.  پس بهتر است كه قبل از محل قرار گرفتن شير آب، گاز و كنتور برق و چگونگي باز و بسته‌كردن آن‌ها ‏‏به‏ خوبي فرا گرفته شود.

هم‏چنين بايد مراقب بود در نقطه ‏اي كه لوله ‏هاي آب شكسته در آب جمع‌شده و سيم برق سقوط كرده است، خطر برق گرفتگي در آن منطقه بسيار است.  بهتر است از رفتن به آن‏جا ‏‏اكيداً اجتناب كرد.  هر محلي پس از بازرسي و حصول اطمينان از ايمن‌بودن آن بايد با ضربدر سفيد علامت‏گذاري يا‏ برعكس مناطقي كه احتمال وقوع خطر در آن مي‏‏‏‏رود با ضربدر قرمز مشخص شود تا كسي به آن‏جا ‏‏نرود.

با وقوع هر زلزله احتمال دارد عده ‏اي مجروح شوند بنابراين اعضاي اين گروه بايد از قبل به ‏خوبي كمك‏هاي اوليه را آموخته و در اين كار مهارت داشته باشند.  قبل از وقوع بهتر است محل امني در فضاي باز و دور از ساختمان و اجسام قابل سقوط (مثل تيرك‏ هاي زمين بازي، درختها، چراغ‏هاي برق و. . . ) براي استقرار گروه كمك‏هاي اوليه و انتقال مجروحين به آن‏جا ‏‏تعيين شود.  افراد گروه كمك ‏هاي اوليه بايد بهترين كمك‏هاي اوليه مانند تنفس مصنوعي، بستن زخم‏ها و شكستگي‏ها و. . .  را به مجروحين برسانند.  در مورد جراحات سطحي مي‏‏‏‏توان تقسيم عمل كرد ولي براي جراحت ‏هاي جدي و خطرناك بايد فقط اقدامات اوليه را انجام داد و منتظر نيروهاي امداد شد.

بايد سعي شود ضمن مداوا با صحبت‌كردن با شخص مجروح به وي آرامش و اطمينان خاطر داده شود.  اين كار سبب مي‏‏شود كه مجروح بر وضعيت موجود غلبه كند و اين امر كمك بزرگي براي امدادگران خواهد بود.

با توجه به احتمال وقوع آتش‌سوزي پس از زلزله نيروهاي حفاظتي بايد از قبل نكات لازم جهت خاموش‌كردن آتش را به‏ خوبي ‏فرا گرفته باشد و با تمرين، مهارت لازم را كسب كند تا بتواند در صورت نياز از مهارت و آگاهي خود استفاده كند.

پس از شناسايي اماكني كه آتش گرفته يا‏ احتمال آتش‌سوزي در آن‌ها وجود دارد، با استفاده از كپسول آتش خاموش كن، آب و ماسه سعي شود آتش را مهار نموده و مانع از سرايت آن به مناطق ديگر شوند.  در صورتي كه آتش غيرقابل مهار باشد بايد به سرعت از آن‏جا ‏‏خارج شده و تمام اطراف آن منطقه نيز تخليه گردد.

توجه: نيروهاي حفاظت بايد با حفظ آرامش، نظم و دقت وظايف خود را انجام دهند و دقت نمايند كه يك امدادگر نبايد خود قرباني شود.

مانور آموزشي زلزله

با توجه به اين‏كه اجراي مانور و فرآيندي است كه از طريق آن مي‏‏توان اطلاعات مفيد و سودمندي در خصوص چگونگي عمل‏كرد‏‏ نيروها و بهره وري از دانش و امكانات موجود و انجام موثر كارها به دست آورد و آزموني براي درستي اقدامات و طرح ‏هاي اجرا شده مي‏باشد در اين قسمت مطالبي در مورد مانور آموزشي زلزله ارائه مي‏‏شود مانور آموزشي زلزله بايد طبق برنامه‏ اي دقيقاً پيش‏ بيني و زمان‌بندي شده و در دو مرحله انجام شود:

هنگام وقوع زلزله فرضي

اين مرحله با علامتي كه از قبل تعيين شده مثل صداي سوت يا زنگ شروع مي‏‏شود، بايد وانمود شود كه مثل ساير روزها پرسنل تأسیسات و نيروهاي حفاظتي در محل ‏هايي هستند كه اغلب روزهاي معمولي خود را سپري مي‏‏‏‏كنند.  در اين مرحله چگونگي عكس ‏العمل مناسب در اماكن مختلف تمرين مي‏‏شود.  صداي سوت يا زنگ به منزله وقوع زلزله فرضي است.  افراد بايد در هر محلي كه هستند به نحو صحيح و طبق نكاتي كه آموخته ‏اند عكس‏ العمل مناسب را انجام دهند تا از آسيب در امان باشند.  ‏مدت زمان اين مرحله كوتاه است، چرا كه زلزله حقيقي نيز مدت زيادي طول نميكشد، اين وضعيت ادامه خواهد داشت تا زماني كه سوت يا زنگ دوم را نشانه اتمام لرزه‏ هاست به گوش برسد.

پس از زلزله فرضي

اين مرحله شامل دو قسمت است:

تخليه و شروع عمليات امداد؛

تخليه: پس از شنيدن صداي زنگ دوم همه افرادي كه در داخل ساختمان پناه گرفته ‏اند بايد خود را به خارج از ساختمان برسانند؛ اما بايد توجه داشته باشيد كه به ‏طور دسته جمعي به طرف درب‌هاي خروجي هجوم نبريد، زيرا ممكن است حادثه‏ اي ‏به‏ وجود آورد.

شروع عمليات امداد: پس از آن‏كه ‏همه خود را به محل امني در خارج از ساختمان رساندند عمليات امداد آغاز مي‏‏شود.  گروه‏ هاي كاري پشتيباني، تجسس، كمك‏هاي اوليه و آتش‌نشان بلافاصله سرپرست يا سرپرستان خود را يافته و با دستور و توصيه‏ هاي او وظايف خود را انجام مي‏‏‏‏دهند.  وقوع پس لرزه‏ هاي احتمالي را فراموش نكنيد.

مهران ایزدی

درس قبل                                                              درس بعد

پدافندزلزلهعاملغیر عامل
Comments (0)
Add Comment