درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-25
بیوتروریسم و تروریسم
بيوتروريسم
يكي ديگر از اشكال اقدامات تروريستي كه تأسیسات حفاظت شده و كل منطقه و حتي كشور را ميتواند مورد تهديد قرار دهد پديده نو ظهور «بيوتروريسم» است. بيوتروريسم به معني انجام عمليات تروريستي به وسيله عوامل بيولوژيكي ميباشد. اين عوامل شامل عاملهاي، ميكروبي، ويروسي، انگلي يا فرآوردههاي آن‌ها ميباشد كه به منظور ايجاد وحشت يا نابودي انسانها و دامها يا گياهان مورد سوءاستفاده تروريستها قرار ميگيرد. معمولاً عواملي كه مورد استفاده در بيوتروريسم قرار ميگيرد در طبيعت يافت ميشوند كه البته براي استفاده از آن‌ها گاهي لازم است تا ميزان بيماري‌زائي آن‌ها افزايش داده شود يا در برابر داروها و سموم مقاوم‌سازي شوند. تا بهراحتي در محيط غيرفعال نشوند و حداكثر زيان را وارد نمايند. زيانهاي وارده از اين طريق به تأسیسات ميتواند موجب از كار افتادن و حتي حذف كارشناسان و كاركنان تأسیسات گردد. البته حمله بيوتروريستي صرفاً اختصاص به تأسیسات ندارد و يك اقدام تروريستي عام و منطقهاي است ولي امكان به‌کارگیری آن در تأسیسات تروريستها هم متصور ميباشد
تعريف بيوتروريسم
دكتر محمود محمدي در مقاله «بيماريهاي مشترك و بيوتروريسم»، بيوتروريسم را سوءاستفاده از عوامل ميكروبي ، ويروسي، انگلي يا فرآوردههاي آن‌ها به منظور ارعاب يا هلاكت انسانها و نابودي دامها يا گياهان تعريف نموده و توضيح داده است كه عوامل ايجاد كننده بيوتروريسم معمولا از جمله عوامل ايجاد كننده بيماريهاي مهم و خطرناك در انسان هستند و اغلب اين عوامل مشترك بين انسان و دام هستند. در حملات بيوتروريستي از عوامل ويروسي، باكتريايي و انگلي استفاده ميگردد. معمولا عوامل مورد استفاده در بيوتروريسم در طبيعت يافت ميشوند كه البته براي استفاده از آن‌ها گاهاً لازم است تا ميزان بيماريزايي آن‌ها افزايش يابد. در بعضي از موارد عوامل بيماريزا بايد در برابر داروها و سموم مقاوم‌سازي شوند تا بهراحتي در محيط مورد نظر غيرفعال نشوند و حداكثر زيان را وارد نمايند
. (http://behdasht-brasil.blogfa.com)
اشكال بيوتروريسم
بيوتروريسم بسته به اهدافي كه از سوي تروريستها دنبال ميكند ميتواند در اشكال زيرتقسيم‌بندي و نامگذاري گردد:
بيوتروريسم با اهداف نظامي
با هدف تضعيف قواي نظامي حريف توسط نيروهاي دشمن در اشكال گوناگون به كار ميرود.
بيوتروريسم با اهداف اقتصادي
اين روش بر عليه حيوانات و گياهان به منظور نابودي محصولات دامي و كشاورزي براي ضربه زدن به اقتصاد كشور حريف به كار ميرود. در اين نوع بيوتروريسم هدف، نابود كردن پايه هاي اقتصادي كشور يا منطقه اي ميباشد. در بعضي از كشورهاي در حال توسعه كه غذاي اصلي مردم را محصول كشاورزي نظير برنج تشكيل ميدهد ممكن است با ايده هاي تروريستي، به آسيب بيولوژيك غلات و از بين بردن آن‌ها بپردازند و مسبب قحطي، سوءتغذيه، كاهش ايمني و عفونتهاي مكرر گردند. در كشوري مانند ايران مزارع گندم و برنج به عنوان اساس تغذيه مردم ميتواند مورد حملات بيوتروريستي قرار گيرد. چنانكه در سالهاي 2000 الي 2007 انگلستان مورد حمله قرار گرفت و ميلياردها دلار خسارت مالي ديد. در اين سالها انگلستان براي جلوگيري از انتشار بيماري مجبور شد بيش از يك ميليون راس گاو را معدوم نمايد.
بيوتروريسم با اهداف سياسي
حذف فيزيكي يا ناكارآمد كردن افراد موثر سياسي كشور به وسيله عوامل بيولوژيكي، بيمار‌شدن يا مرگ تعمدي آنان به شكل طبيعي، بيوتروريسم گفته ميشود.
با توجه به اينكه توليد مواد بيولوژيك و استفاده و انتشار آن براي تروريستها به نسبت ارزان است و به همين منظور به آن «بمب اتمي فقرا» هم گفته شده است و گاهاً با حرف اختصاري (PMAB) كه برگرفته از جمله Man، Atom The Poors ميباشد ناميده ميشود. در ضمن استفاده از سلاحهاي بيولوژيك تا حدودي براي تروريستها بيخطر ميباشد و همچنين مقابله بر عليه آن‌ها بسيار مشكل است. به عنوان مثال در صورت انتشار عامل اسهال در آب يك منطقه تا دوره كمون سپري شود و علائم بيماري ظاهر شود چند روز طول ميكشد كه فرصت مناسبي براي فرار تروريستها و رسيدن به منطقه امن است ضمن اينكه انتقال پنهاني عوامل بيولوژيك هم از كشوري به كشور ديگر به وسيله مسافرهاي معمولي آسان به نظر ميرسد. به عنوان مثال قرار‌دادن پودر ميكروب سياه زخم در داخل كپسول به عنوان دارو و حمل آن به مناطق مورد نظر كار مشكلي نميباشد.
تروريستها عوامل بيماريزا را از راه هاي مختلفي ميتوانند در مناطق هدف مورد استفاده قرار بدهند كه شامل انتشار عوامل بيماريزا در هوا، آب، مواد غذائي، انواع مواد كنسرو شده، اسباب بازي، پاكت نامه، هدايا پستي، حشرات ناقل، خون و… ميباشد.
استفاده از نوع عامل بيوتروريسم بر اساس اهداف تروريستها تعيين ميگردد. در صورتي كه تروريستها قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشند از عواملي نظير آبله انساني استفاده ميكند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل ميشود و باعث آلودگي وسيع ميشود و در صورتي كه قصد آن مورد هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده ميكند.
ميزان ناتوانى و مرگ ناشى از بيوتروريسم
طبق نظر كارشناسان سازمان بهداشت جهاني W.H.O در حال حاضر 17 كشور جهان قابليت توليد چنين موادي را دارند و سازمان بهداشت جهاني تخمين زده است كه پراكنده كردن 50 كيلوگرم اسپور سياه زخم در طول يك مسير 2 كيلومتري در يك منطقه با جمعيت 500000 نفر موجب 125000 مورد عفونت و 950 مورد مرگ ميشود كه در مقايسه با ساير جنگ افزارها تلفات بيشتري دارد. اين سازمان، تخمين زده است كه در تعقيب آزادسازي 100 كيلوگرم افشانه حاوي اسپور سياه زخم بر فراز شهر واشنگتن، حدود 130 هزار تا 3 ميليون نفر به هلاكت خواهند رسيد كه قابل مقايسه با قدرت تخريبي يك بمب هيدروژني ميباشد (pezeshkan.org). نگاهي به حادثه همهگيري سياه زخم تنفسي در سال 1979 در روسيه كه طي آن 66 نفر، جان خود را از دست‌دادند هم نشان دهنده قدرت تخريبي اسپور سياه زخم، به عنوان يك سلاح بيولوژيك است و هم دليل واضحي بر اين مدعا كه سلاحهاي بيولوژيك را از سالها قبل ساخته و به مقادير فراواني انبار كردهاند.
مهمترين عواملي كه تاكنون در بيوتروريسم استفاده شده:
دكتر سيد رضا حسيني دوست، (همان) معتقد است مهمترين عواملي كه تاكنون در بيوتروريسم از آن‌ها استفاده شده است به شرح زير ميباشد:
- .شاربن يا سياه زخم ؛
- .بوتوليسم ؛
- .طاعون ريوي ؛
- .آبله ؛
- .تولارمي ؛
- .تب خون‌ريزي دهنده كريمه كنگو ؛
تاريخچه بيوتروريسم
در اينجا هدف از بيان و طرح تاريخچه جنگ بيولوژيك اين است كه با تكيه بر شواهد تاريخي، حساسيت پيگيري موضوع مورد توجه قرار گيرد، به نظر ميرسد سوءاستفاده از عوامل بيولوژيكي توسط انسانها در جنگها و اقدامات تروريستي بدون اينكه شناخت دقيقي نسبت به علل بيولوژيكي و چگونگي عملكرد ميكروبي آن داشته باشند سابقه ديرينه داشته است و بديهي است كه در گذشته به دليل عدم وجود داروهاي موثر براي كنترل بيماريها و مخاطره آميز‌بودن آن موجب محدود شدن استفاده از عوامل بيماري زا ميشده است. چرا كه در صورت انتشار بيماري در نيروهاي دشمن نيروهاي خودي نيز درگير همان بيماري ميشدند. با اين وجود موارد زير در مورد سوءاستفاده عوامل ميكروبي در تاريخ بياد مانده است. (محمد حسن شاه‌حسيني)
1..مردم آتن در 600 سال قبل از ميلاد منبع آب شهر kirrha را با سم مشتق شده از گياه خربق (hellbore) از خانواده آلاله آلوده كردند.
2..يونانيها در 300 سال قبل از ميلاد چاه هاي آب دشمن را با لاشه حيوانات تلف شده از بيماري انباشتند.
3..در قرن 14 ميلادي تاتارها پس از محاصره شهر kaffa در اوكراين از سلاح بيولوژيك استفاده كردند. آن‌ها جنازه سربازان تلف شده از طاعون را با منجنيق به داخل شهر پرتاب كرده و باعث ابتلا تعداد زيادي از ساكنين و قتل عده كثيري از آن‌ها شدند.
4..بين سالهاي 1754 و 1769 فرمانده نيروهاي انگليسي در آمريكاي شمالي از سلاح بيولوژيك براي از بين بردن و كاهش جمعيت در دره رود ohio استفاده كرد. وي از حيله اسب تروا تقليد نموده و با اهداي پتو «ملافه» دستمال و پارچه هاي بيماران آبله اي به سرخپوستان عده زيادي از آنان را به كام بيماري و مرگ كشاند.
5..بين سالهاي 1932 و 1945 ژاپنيها با استفاده از زندانيان در واحد 731 ارتش سلاح هاي بيولوژيك را مورد آزمايش قرار دادند. حداقل 10000 زنداني در نتيجه اين آزمايشها جان سپردند.
6..آزمايشگاه هاي ژاپن كك هاي تغذيه شده از خون رات هاي آلوده به طاعون را پرورش دادند و هواپيماهاي ژاپني در هر مرحله 15 ميليون كك را بر روي 11 شهر چين اسپري نموده و اپيدمي طاعون به وقوع پيوست كه بين سالهاي 1937 و 1947 با بيش از 2000 حمله، مرگ 94000 نفر بهوقوع پيوست.
7..در سال 1941 ارتش ژاپن به درد مشابهي با 10000 مورد ابتلا و 1700 مورد مرگ در نتيجه سلاح بيولوژيك وبا كه توليد شده خود ژاپنيها بود دچار شدند.
8..در سال 1945 ارتش آلمان مخازن آب شمال غربي بوهميا را به فاضلاب آلوده نمود. همچنين ارتش آلمان از زندانيان جنگي در بررسيهاي تجربي جهت واكسن و دارو به حد وسيعي استفاده كردند.
9..در سال 1942 ايالات متحده امريكا توليد سلاحهاي بيولوژيك در سطح وسيع را آغاز كرد. بيش از 5000 بمب با عوامل باكتريائي من جمله بروسلا سوئيس «توكسينها» ويروس ها و قارچ ها پر شدند.
10..در اواخر دهه 1960 ارتش آمريكا باكتريهاي بروسلا، باسيلوس، آنتراسيس و… را به مقادير زياد توليد و ذخيره نمود.
11..در سال 1993 گمرك كانادا فردي از آمريكا را با سلاح گرم و توكسين ريسين براي كشتن 30 ميليون نفر دستگير كرد. مورد مشابهي از فردي نژادپرست با توكسين بوتولين و ريسين در 1995 به دست آمد.
12..در سال 1997 اعلام شد كه بعد از 30 سال تروريسم رسمي امروزه با بيوتروريسم روبه رو هستيم.
13..در سال 1979 در شوروي سابق اپيدمي سياه زخم با ابتلا 77 نفر و مرگ 66 نفر و تعداد زيادي از حيوانات اتفاق افتاد. در آن زمان علت اپيدمي مصرف گوشت آلوده ذكر شد؛ اما در سال 1992 مشخص شد كه اشكال در فيلترهاي هواي مركز توليد سلاح هاي بيولوژيك ارتش به پخش‌شدن اسپورهاي باسيلوس آنتراسيس منجر شده است.
سلاح هاي بيولوژيك
جنگ‌افزار بيولوژيك (همان) عبارتست از وسيله اي كه به منظور انتشار عمدي ارگانيسم هاي مولد بيماري يا فرآورده هاي آن‌ها توسط غذا، آب، حشرات ناقل يا به صورت افشانه به كار برده ميشود.
سلاح هاي بيولوژيك داراي ويژگي هاي منحصر به فرد ميباشند. توليد اين‌گونه سلاح ها نسبتاً ساده و همان گونه كه ذكر شد ارزان قيمت بوده و وقتي كه در فضا پراكنده شوند قادرند به طور خودكار تكثير شده و به سرعت وسعت منطقه آلوده شده را گسترش دهند. بنابراين انسانها، حيوانات و گياهان همه ميتوانند در معرض حملات بيولوژيك قرار گيرند. بر خلاف حملات با سلاحهاي انفجاري متعارف و حتي سلاحهاي غيرمتعارفي چون سلاحهاي شيميايي و هسته اي كه ابعاد خسارات و تلفات پس از مدتي قابل محاسبه ميباشد در حملات بيولوژيك وسعت خسارات غيرقابل پيشبيني بوده و هر روز كه ميگذرد لايه هاي جديدي از فاجعه هويدا و ابعاد آن گسترش مييابد.
بايد توجه داشته باشيم كه در حملات بيولوژيك با موجودات زنده ميكروسكپي مواجه هستيم. ميكرو ارگانيسمهاي بيماري زا به صورت طبيعي نيز باعث همه گيريهاي عمدهاي ميشوند و بلاياي طبيعي ايجاد شده توسط اين همه گيريها كه گاه چند قاره جهان را فرا ميگيرند همه ساله قربانيان بي‌شماري را از ابنا بشر ميگيرند. در بيوتروريسم ممكن است از يك يا چند عامل بيولوژيك عليه سكنه يك منطقه محدود استفاده شود.
به دلايلي كه توضيح داده خواهد شد معمولاً استفاده از سلاحهاي ميكروبي تا حدودي براي تروريست ها بيخطر ميباشد و همين طور مقابله با آن‌ها بسيار مشكل است چرا كه به عنوان مثال در صورت آلوده كردن آب يك منطقه و انتشار عامل سياه زخم يا اسهال توسط تروريستها تا دوره كمون سپري شود و علائم بيماري ظاهر شود چند روز طول ميكشد و اين فرصت مناسبي براي فرار و دور‌شدن تروريستها از منطقه ميباشد تا از سرايت بيماري به آنان مصون بمانند و هم چنين خطر شناسايي و دستگيري آنان غيرممكن يا مشكل شود. ضمناً انتقال عوامل بيماري زا هم از كشوري به كشور ديگر به وسيله مسافرهاي معمولي آسان ميباشد. به عنوان مثال قرار‌دادن پودر ميكروب عامل سياه زخم در داخل كپسول و حمل آن به عنوان دارو يا به اشكال مختلف مانند ارسال مواد آلوده توسط پاكت نامه و هدايا پستي يا حمل انواع مواد كنسرو شده، اسباب‌بازي، آب و مواد غذائي همراه، يا حشرات ناقل بيماري و خون آلوده كار چندان مشكلي به نظر نمي رسد. در صورتي كه تروريستها قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشند از عواملي نظير آبله انساني استفاده ميكند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل ميشود و باعث آلودگي وسيع ميشود و در صورتي كه قصد آنان هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده ميكنند.
با اين وجود برخي گروه هاي تروريستي آرمان گرا يا متظاهر به مرامهاي انساني و بشردوستانه از دست‌زدن به چنين اقداماتي اجتناب ميكنند و از طرفي ديگر بعضي از گروه هاي تروريستي هم فاقد مهارت هاي تكنيكي لازم براي به کارگیری سلاحهاي بيولوژيك در عمليات تروريستي ميباشند. ولي خرد حفاظتي حكم ميكند كه از تهديدات بيوتروريسيم غفلت نگردد. خصوصاً در مواردي كه تهديد از سوي تروريستهاي دولتي وجود دارد.
تفاوت تروريسم انفجاري با تروريسم بيولوژيك
حمله بيوتروريسم پس از وقوع به صورت يك عمل محدود باقي نمانده و در اندك زماني ممكن است به يك بحران بيولوژيك تبديل گردد. پس حمله بيوتروريسم و وقوع بحران بيولوژيك دو روي يك سكه بوده و اين تفاوت اصلي تروريسم انفجاري با تروريسم بيولوژيك است.
مزيتهاي سلاح هاي بيولوژيك
مزيتهاي سلاح هاي بيولوژيك نسبت به ديگر سلاحهاي كشتار جمعي در عمليات تروريستي نسبت به سلاحهاي ديگر عبارت است: (همان)
1..عوامل بيولوژيك در مقادير بسيار كم، در حد بالايي كشنده ميباشند؛
2..به راحتي ميتوان آن‌ها را آماده نمود و به وسيله افرادي كه آموزش مختصري ديدهاند به كار برد؛
3..به راحتي ميتوان آن‌ها را پنهان كرد و به سادگي منتقل نمود. مثلاً برخي از عوامل بيماريزا و قابل انتقال به وسيله غذا و آب مانند سالمونلا، شيگلا و استافيلوكوك آرئوس هر روزه در آزمايشگاه هاي تشخيص طبي جدا ميگردند. بنابراين كشت اين عوامل براي يك تكنسين آزمايشگاهي در آزمايشگاه تشخيص ميكروبيولوژي كار مشكلي نيست و انتقال و انتشار اين عوامل در مخازن آب امري ساده و عملي است.
4..تشخيص و شناسايي عوامل بيولوژيك به آساني مقدور نيست و با حواس پنج‌گانه قابل دريافت نيستند. بررسي و شناخت آن‌ها نياز به تجهيزات و امكانات پيشرفته دارد كه اين شناسايي نيز مدتي طول ميكشد و در طي اين مدت عامل، اثر خود را كه همان بيماري است به وجود خواهد آورد.
5..از آنجايي كه عوامل بيولوژيك خود تكثير حاصل كرده و زياد ميشوند، لذا براي انجام عمليات بيولوژيكي لازم نيست كه مقادير زيادي از عوامل استفاده شود. به عبارت ديگر مقدار بسيار اندكي از آن‌ها براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده كفايت ميكند.
6..پخش عوامل بيولوژيك توسط نيروهاي نفوذي در عمليات تروريستي بهراحتي امكان پذير ميباشد.
7..دفاع در برابر عوامل بيولوژيك بسيار مشكل است. اين مشكل در كشورهايي كه از نظر سازمان‌دهي و سرويسهاي بهداشتي درماني در درجه هاي پايين قرار دارند مانند كشورهاي در حال توسعه بسيار حادتر است. چگونه ميتوان ميليونها نفر را براي واكسيناسيون سريع و ضربتي يا درمان، سازمان‌دهي كرد.
8..سلاحهاي بيولوژيك و تا حدودي سلاحهاي شيميايي خسارات چنداني به موارد غيربيولوژيك وارد نميسازند.
9..براي ساخت، توليد، انبار و ذخيره‌سازي سلاحهاي اتمي و حتي سلاحهاي شيميايي نياز به وجود تأسیسات بزرگ ميباشد و عملاً ساخت و آزمايش اين‌گونه سلاحها در خفا و پنهاني ممكن نيست، اما سلاحهاي بيولوژيك در خفا و تحت پوشش تحقيقات آزمايشگاهي، بيولوژيكي، ميكروبشناسي و غيره انجام ميشود.
10..اثر عوامل بيولوژيك آني و فوري نميباشد. اين دوره كمون يك برتري را براي اين سلاحها به وجود آورده از اين نظر كه هدفهاي مورد اصابت تا مدتها بعد از حمله مشخص نخواهند شد.
11..استفاده از عوامل بيولوژيك در داخل مناطق دشمن به آساني مقدور بوده، اما مشكل بتوان ثابت كرد از عوامل بيولوژيك استفاده شده است. لذا اين امتياز باعث شده است كه از اين سلاحها در زمان صلح ظاهري در عمليات تروريستي بهره‌برداري شود.
12..سلاحهاي بيولوژيك ميتوانند اثرات ثانويهاي را به دنبال داشته باشند. مثلاً يك عمليات كوچك بر عليه يك هدف موضعي و محلي ميتواند يك بيماري اپيدميك گسترده ببار آورد.
13..سهولت و ارزاني توليد مقادير كم آن‌ها به سرعت و با امكانات بسيار ناچيزي امكان‌پذير ميباشد.
14..توليد مقادير زياد فرآورده هاي بيولوژيك از پيچيدگي تكنيكي بيشتري برخوردار است؛ اما با توجه به اينكه امروزه در تمام جهان طرحهاي بزرگي براي توليد انبوه باكتريها ، ويروسها و قارچهاي مورد نياز صنايع داروسازي، واكسن و… در حال اجرا ميباشد. به نظر ميرسد كه توليد انبوه نيز براي همه كشورها و برخي گروه ها امكان‌پذير باشد.
راه هاي انتشارعوامل بيوتروريسم
عوامل بيماريزا از راه هاي مختلفي در جوامع هدف از سوي تروريستها ميتواند مورد استفاده قرار گيرند. كه از آنجمله ميتوان به انتشار عوامل بيماريزا در هوا، آب، مواد غذائي، انواع مواد كنسرو شده، اسباب‌بازي، پاكت‌نامه، هدايا پستي، حشرات ناقل، خون و… ميتوان اشاره كرد. البته استفاده از عامل بيوتروريسم بر اساس اهداف تروريستها تعيين ميگردد. يعني در صورتي كه تروريسم قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشد از عواملي نظير آبله انساني استفاده ميكند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل ميشود و باعث آلودگي وسيع ميشود. در صورتي كه قصد آن مورد هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده ميكند
(http://behdasht-brasil.blogfa.com)
برنامهريزي مقابله با بيوتروريسم
نظر به اينكه عوامل بيولوژيك زئونوز مورد استفاده احتمالي در بيوتروريسم بسيار متنوع بوده، آمادگي در حل سريع بحرانهاي محتمل بسيار ضروري ميباشد. كشف سريع اين‌گونه حملات، مستلزم آگاهي همه جانبه در زمينه اين بيماريها و روش هاي مبارزه با آن‌ها است.
برنامهريزي در جهت مقابله با بيوتروريسم سبب به وجود آمدن واژه هاي جديدي نظير دفاع زيستي شده است. دفاع زيستي شامل مجموعه اقدامات لازم و آموزشهاي مورد نياز مردم براي مقابله و پيش‌گيري از بيوتروريسم است. مجموعه دستورات براي هر بيماري تعريف شده است. هر شهر و منطقهاي برنامه خاص خود را براي دفاع در برابر هر كدام از اين عوامل بيماريزا طلب ميكند. مشخصترين برنامه براي مقابله با حملات بيوتروريسمي طراحي سيستمهاي مراقبت از انواع بيماريها و راه‌اندازي سامانه الكترونيكي اطلاع‌رساني سريع، دقيق و هوشيار است. سيستم مراقبت بر ضد بيماريهاي مختلف اهداف زير را دنبال ميكند:
1..مطالعه تغييرات در وضعيت سلامت جمعيت حيوانات و انسانها؛
2..تعيين سطح مورد انتظار بيماريها در مناطق مختلف و بررسي وقوع بيماريهاي جديد؛
3..پيشبيني وقوع بيماري در مناطق مختلف و آمادگي جهت مقابله با آن‌ها؛
4..تخمين وضعيت آينده بيماري و تعيين نحوه انتشار و پيشرفت بيماري بر اساس شرايط منطقه؛
5..ارزيابي برنامه هاي جاري پيش‌گيري، مبارزه و ريشه‌كني بيماري و ارائه راه‌كارهاي مناسب.
6..انجام اقدامات فوري براي جلوگيري از انتشار و گسترش يك بيماري اعم از اندميك يا اگزوتيك.
– به همراه استفاده از سيستمهاي مراقبت غيرفعال و مراقبت فعال ارائه آموزشهاي لازم به خانواده ها و رعايت اقدامات امنيتي بسيار مهم است. در هر كشوري بايد نهاد خاصي متشكل از سازمان دامپزشكي، وزارت بهداشت، تشكيلات كشاورزي، محيط زيست، شهرداريها، فرمانداريها و… به صورت خاص امور مربوط به سيستم مراقبت از بيماريها و دفاع زيستي را مديريت نمايند. تمام اطلاعات بيماريها بايد ثبت شود و مورد آناليز قرار گيرد. به عنوان مثال در صورتي كه بيماري خاصي به طور مرتب در كشور اتفاق ميافتد كه هر بار در شهري به صورت بروز ناگهاني در افراد ظاهر شده و بعد ناپديد ميشود مانند برخي از انواع اسهالها در كودكان و بعد در شهر ديگر بدون ارتباط مستقيم رخ ميدهد. بايد سيستمي باشد تا اطلاعات را آناليز كند و براي آن برنامهريزي نمايد. در آمريكا مركز كنترل بيماريها CDC مسئول ميباشد. اين نهاد مستقل است و هر پزشك، دامپزشك يا فرد شاغل در امور بهداشتي و درماني چه در بخش دولتي يا خصوصي لازم است در هنگام مشاهده بيماريهاي ليست شده و اعلام شده قبل از هر عملي اقدام به ارسال اطلاعات به اين مركز نمايد. مسلما گزارشهاي رسيده از بخشهاي مختلف در اين مركز هر روز داده كاوي شده و جهت برنامهريزيهاي بعدي مورد استفاده قرار ميگيرند. (در ارتباط با فرگیری کرونا نیاز به اینگونه سیستم ها مشاهده شد)
راه‌برد مبارزه با بيوتروريسم
- .سيستم مراقبت فعال بيماريهاي مهم و غيرفعال عوامل قابل استفاده در بيوتروريست؛
- .آماده‌باش و پيش‌گيري؛
- .كشف و نظارت؛
- .تشخيص و تعيين ماهيت عامل بيماريزا؛
- .پاسخ مناسب؛
- .سيستمهاي ارتباطي؛
- .آموزشهاي مهارتهاي بيوسكيوريتي به اقشار مختلف؛
- .افزايش آگاهي مردم در خصوص چگونگي گسترش بيماريها.
راه‌برد مقابله با بيوتروريسم
با توجه به اينكه راه‌برد مقابله با بيوتروريسم اقدام كاملاً تخصصي و پزشكي ميباشد. لذا برای کسب اطلاعات لازم ، می توان به کتاب های تخصصی موجود در مراجع پزشکی و یا به کتاب رایانه ای «اپيدميولوژي باليني و كنترل بيماريهاي مرتبط با بيوتروريسم» ويرايش سال 1384 كتاب دوّم / گفتار پنجم مقابله با بيوتروريسم (مديريت بحران) دكتر سيد رضا حسيني دوست دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(ع مراجعه کرد.
محور پيش‌گيري از تأثير سلاحهاي بيولوژي و بيوتروريسم
ركن مهم كنترل بيوتروريسم و پيش‌گيري از آن جلب همكاري هوش‌مندانه مردم ميباشد و اين مهم بدون آموزشهاي موثر و مفيد امكان‌پذير نميباشد. آموزش موثر و مفيد به نوبه خود نيازمند برنامهريزي صحيح است. آموزشهاي عمومي و توجيه مردم نسبت به سلامتي بدن و باور آن‌ها نسبت به دستورالعملهاي بهداشتي (فردي و عمومي) نقش مهم و تعيينكنندهاي در پيش‌گيري دارند. هر كدام از وسائل ارتباط جمعي (مثل روزنامه ها، مجلات، صدا و سيما) در زمينه آموزشهاي عمومي دفاع بيوتروريسم نقش ويژه خود را خواهند داشت. آگاهي عمومي مردم نسبت به اصول اوليه بهداشتي، مؤثرترين و در عين حال كم خرجترين وسيله محافظت عمومي بر عليه سلاحهاي بيولوژيك است. بايد بگونهاي برنامهريزي شود كه اين آموزشها در سطح جامعه حساسيت‌زا و نگران كننده نباشند. در همين راستا ميتوان طراحي و اجرای مانورهاي شهري را براي ارتقا دفاع غيرنظامي در مقابل بيوتروريسم مد نظر قرار داد. ضمناً توصيه ميگردد برنامه دفاع بيولوژيك جزء لاينفك رزمايشهاي نظامي محسوب شوند.
١– پيش‌بينى وسايل حفاظت فيزيكى در مقابل عوامل بيولوژيك
فراهم بودن وسايل پيش‌گيري فيزيكي مثل ماسكهاي تنفسي (ضدبيولوژي)، لباسهاي محافظت كننده و غيره به خصوص زماني كه پرسنل نظامي هدف سلاحهاي بيولوژيك هستند بسيار حياتي است. اين‌گونه تجهيزات بايد اقلا در حد نياز نيروهاي عمل كننده پيشاپيش فراهم شوند. اگر قرار است اين‌گونه وسايل و تجهيزات ازخارج خريداري شوند يا در داخل توليد گردند بايستي به چنان تجهيزات و نيروي انساني متخصصی مجهز باشيم كه بتوانيم به سرعت و با دقت اين تجهيزات را آزمايش كرده و شرايط موثر‌بودن آن‌ها را مشخص كنيم. بسيار اتفاق افتاده كه به هنگام استفاده پرسنل از يك وسيله (مثلاً ماسك)، متوجه خرابي و بي‌تاثير‌بودن آن ميشويم. علاوه بر اين وسائل فوق بايد قبلاً چندين بار توسط پرسنل استفاده شده و افراد دقيقاً نحوه استفاده از آن‌ها را بدانند.
٢– توسعه برنامه هاى واكسيناسيون
بيشتر عوامل بيولوژيك شناخته شده خوشبختانه بهوسيله واكسن قابل پيش‌گيري هستند. اگر چه بيشتر اين واكسنها را در اختيار نداريم. در ممالك پيشرفته واكسنهاي مخصوص عوامل بيولوژيك را به صورت محرمانه در ارتشهاي خود ساخته و در حد مصرف اورژانسي در دسترس مراكز نظامي قرار دادهاند. بايد برنامه ها و پروژه هاي واكسن‌سازي را در سراسر مملكت مورد تشويق و حمايت قرار دهيم تا در صورتي كه روزي به يك نوع واكسن (مثلاً آبله) نيازمند شديم و در صورت عدم وجود آن تا بهخود بجنبيم و از خارج خريداري كنيم بسيار دير شده است. بنابراين بايد در اين موضوعات، به منابع و استعدادهاي داخلي تكيه داشته باشيم. اين امر تنها با برنامهريزي طولاني مدت ميسر است. بخش بيولوژي بايد مراكز و مؤسسات و افرادي را كه در زمينه واكسن‌سازي فعال هستند شناسايي كرده و به تدريج در صدد ايجاد ارتباط و ارايه پروژه هاي واكسن‌سازي باشند. اين كار نيز نيازمند زمان و حمايت مؤثر از مراكز تحقيقاتي است. (در فراگیری کرونا این وضعیت تجربه شد)
٣– كموپروفيلاكسى (پيشگيرى دارويى)
يكي از وسايل مهمي كه در پيش‌گيري از حملات بيولوژيك بسيار ضروري است در دست داشتن برنامه هاي ويژه پروفيلاكسي (قبل از تماس، بعد از تماس) ميباشد. براي اينكار بايد عناصر دارويي موجود در رژيمهاي مختلف پروفيلاكسي مربوط به هر كدام از عوامل بيولوژيك مشهور به صورت ليست تهيه شوند. اقلام دارويي مربوط به پروفيلاكسي بايد بنحوي تهيه و ذخيره شوند كه اولاً تاريخ مصرف آن‌ها سپري نشود و ثانيًا حداقل جواب گويي نياز يك جمعيت (مثلاً) يك ميليوني باشند. پرسنل عملياتي نظامي و نيروهاي انتظامي به خصوص آن‌هايي كه به ماموريتهاي ويژه گسيل ميشوند و احتمال داده ميشود كه هدف جنگافزارهاي بيولوژيك قرارگيرند بايد با توجه نوع تهديد محتمل از برنامه هاي ويژه پروفيلاكسي دارويي استفاده كنند. از طرفي عوامل بيولوژيك به طور روزانه نسبت به داروهاي آنتي‌بيوتيك مقاوم ميشوند و حساسيت دارويي آن‌ها بايد دائما كنترل شود. اينكار نيازمند پروژه هاي تحقيقاتي است. تأثير عملياتي هر كدام از پروتكلهاي پروفيلاكسي كه در كتب طبي قيد شدهاند بايد با توجه به شرايط كشور مجددا مورد تحقيق قرار گرفته با آزمايشهاي خودمان نيز به صحت و سقم آن پي بريم و اين نيازمند تحقيقات است؛ تحقيقات، نيازمند حمايت است و حمايت، محتاج برنامه.
٤– مراقبت از منابع آب
منابع و مخازن آب شرب و غيرشرب يكي از اهداف بسيار مهم سلاحهاي بيولوژيك و بيوتروريسم ميباشند. نبايد اجازه دهيم تروريستها يا عناصر دشمن به منابع آب ما دسترسي پيدا كرده آن را آلوده كنند و بعد از اينكه كار از كار گذشت، در صدد درمان بيماران برآييم. بايد از منابع آب در شهرها و روستاها بنحو هوشيارانه مراقبت كنيم. يك بعد بسيار مهم اين مراقبت، كنترل روزانه نمونه هاي آب نسبت به آلودگيهاي عمدي با عوامل بيولوژيك و فعاليتهاي بيوتروريسمي است. آزمايشهاي روتين آب متأسفانه پوشش لازم را براي تشخيص عوامل بيولوژيك ندارند و از اين نظر ناقص هستند. بايد آزمايشگاه هاي مجهز زنجيرهاي بهوجود آمده و پرسنل آن‌ها به نحوي آموزش ببينند كه هرگونه تغيير در كيفيت ميكروبي شيميايي آب به صورت روزانه ضبط و ثبت و به يك سيستم هوش‌مند مركزي ارسال گردند. بدين‌ترتيب ميتوانيم از وقوع يك حمله بيولوژيك و بيوتروريسم آگاهي يابيم. اين كار در وهله اول نيازمند توجيه تصميم‌سازان و تصميم گيران بالا دست است و تنها راه آن برقراري سمينارهاي دورهاي است كه ابعاد مختلف سلاحهاي بيولوژيك و بيوتروريسم را براي گروه هاي متفاوت تشريح كند.
٥– نظارت بر تهيه كنندگان و توزيع‌كنندگان مواد غذايى و مراقبت از ذخائر غذايى
مواد غذايي ممكن است به عنوان حاملهاي عوامل بيماري زا بر عليه افراد بيگناه به كار روند. همه روزه داستان شير خشكها و گوشتهاي آلوده را كه به راحتي به كشورهاي مصرف‌كننده ارسال ميشوند، ميشنويم. جنون گاوي يا تب برفكي نيز بر سر زبانها است. براي كليه كاركنان اداره ها و سازمانهاي ناظر بر مراكز توليد و توزيع مواد غذايي كه بنظر ميرسد آموزشهاي مناسب با حرفه خود را (از بعد بيوتروريسم) ندارند، بايد كلاسهاي آموزشي ويژه برگزار شود. برنامه هاي بازآموزي و نوآموزي كاركنان شاغل بايد مورد توجه قرار گرفته و حمايتهاي لازم از آن‌ها به عمل آيد. چنان چه كارمندان اداره مراقبت از مواد غذايي تحت آموزشهاي ويژه قرارگيرند و بدانند كه كار با اهميتي بر عهده آنان است و حتي توسط ارگانهاي ديگر نيز نظارت ميشوند، احتمالاً وظايف خود را با دقت و حساسيت بيشتري انجام خواهند داد؛ ورود محموله هاي غذايي (به صورت تر و خشك) به داخل كشور بايد با حساسيت تلقي گردد. آزمايشگاه هاي گمركي مواد غذايي بايد از حالت سمبليك خارج شده و از حيث نيروي انساني آموزش ديده و تجهيزات آزمايشگاهي حمايت شوند. واقعاً چه ارگاني بر ورود بي‌حساب اين همه مواد غذايي (شير، گوشت مرغ، گوشت ماهي و…) نظارت دارد و با چه كيفيتي؟ پيشنهاد ميشود براي اين گروه از كاركنان دوره هاي تداوم آموزش دفاع در مقابل سلاحهاي بيولوژيك و بيوتروريسم برگزار گردد.
كشف و تشخيص حمله بيولوژيك و بيوتروريسم
كشف سريع و به موقع حمله بيولوژيك و بيوتروريسم و كيفيت آگاهي از وقوع آن‌ها اهميت بحراني داشته و در مقابله با اين حوادث نقش حياتي دارد. زيرا در غياب تامين تداركات خاص در سطح محلي، منطقه اي و ملي، يك حمله بيوتروريستي با استفاده از ويروس آبله، اسپور سياه زخم يا عوامل آلوده كننده آب و مواد غذايي شالوده بهداشت و درمان محلي و شايد ملي را بهم ريخته و عده كثيري از بيماران و مردم عادي براي به دست آوردن امكانات درماني به بيمارستانها و مراكز درماني ديگر هجوم ميآورند. علاوه بر اين ممكن است نيروهايي كه بايد در نقش واكنش سريع عمل نمايند، خودشان قبل از همه گرفتار و زمينگير شده و كاري از دستشان بر نيايد. شباهت هاي زيادي بين وقوع يك همه گيري طبيعي و حمله بيوتروريستي وجود دارد و همين واقعيت تمايز بين اين دو را مشكل ميسازد. البته آگاهي از يك همهگيري كه به طور عمدي ايجاد شده بسيار مهم است منتهي اين امر نيازمند يك شبكه وسيع ثبت وقايع ميباشد. اگر كليه وقايع زيستي در شهرهاي مختلف سراسر كشور به دقت و با حساسيت لازم ضبط شده و از طريق شبكه اطلاع‌رساني به بانك مركزي اطلاعات پزشكي منتقل گردند؛ گام اساسي برداشته شده است. چنان چه اطلاعات موجود در مركز مديريت بيماريهاي وزارت بهداشت بهينه شده و با تجهيزات رايانهاي تقويت گردند، قدمهاي بعدي در خصوص آگاهي از انتشار عمدي عوامل بيولوژيك هموارتر خواهد شد. در شرايط فعلي ممكن است يك بيماري خاصي در گوشه و كنار كشور اپيدمي شود و تا سيستم بهداشتي – درماني بتواند متوجه آن شود مدتها طول بكشد. يادآور ميشود امروزه خطر استفاده هم زمان از چند عامل بيولوژيك مختلف به صورت مختلط در يك يا چند منطقه وجود دارد. هم چنين احتمال دارد از ارگانيسمهايي استفاده شود كه در ليست عوامل بيولوژيك قرار نداشته ولي از طريق مهندسي ژنتيك خواص موضوعات مرتبط بيماريزايي شديد و مقاومت آنتي‌بيوتيكي گسترده در آن‌ها بهوجود آمده باشد. لذا با تشخيص هر عامل جديد همواره بايد ليست جديدي از آن‌ها تنظيم و منتشر گردد. بنابراين بايد آزمايشگاه ها و مراكز تحقيقاتي كه توان كار تشخيصي بر روي عوامل بيولوژيك را دارند شناسايي شده و هركدام در زمينه خاصي تقويت گردند تا بتوانند به عنوان آزمايشگاه هاي مرجع تخصصي ايفای نقش نمايند.