درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
انواع اقدامات پدافندی از منظر شكلي و ساختاري
انواع اقدامات پدافندی را ميتوان در يك تقسيم‌بندي كلي به دو صورت شكلي و ماهوي به شرح زير مورد بررسي و مداقه قرار داد:
تقسيم‌بندي كلي
در يك تقسيم‌بندي كلي فعاليت هاي پدافند را مي توان به سه شكل: حفاظت اطلاعات، حفاظت فيزيكي و حفاظت استراتژيك به شرح زير تقسيم و تشريح نمود.
حفاظت اطلاعات يا حفاظت پرسنلي
فعاليت هاي حفاظت پرسنلي يا حفاظت اطلاعات كه به آن حفاظت پرسنلي و حفاظت انساني هم گفته شده است درست مانند فعاليت هاي ضداطلاعات كشور است با اين تفاوت كه ضداطلاعات كشور به طور عام و در سطح ملي فعاليت مي كند ولي حفاظت پرسنلي در سطح خرد و در حد پرسنل يك سازمان خودي فعاليت دارد.
اين فعاليت ها شامل آزمايش هاي حفاظتي و كنترل و نظارت حفاظتي در مراحل گزينش و بدو ورود پرسنل سازمان هاي هدف و كنترل و نظارت بر پرسنل آن‌ها درحين خدمت و آموزش و ارايه توجيهات حفاظتي است و همچنين يكي از مهمترين وظايف و فعاليت هاي آن حفاظت از ذهن پرسنل سازمان هدف است كه شامل ضدتبليغات و ضدعمليات رواني مي‌باشد.
در بعضي از سازمان ها به اين نوع از فعاليت هاي حفاظتي «حفاظت محيطي یا حراست » گفته ميشود كه منظور همان «حفاظت اطلاعات» است كه معمولاً در سازمان هاي نظامي كشور به همين عنوان خوانده ميشود.
گاهي «حفاظت پرسنلي» با حفاظت از فيزيك انسان كه به آن «حفاظت شخصيت» گفته ميشود يا با حفاظت از اطلاعات ذهني و ذخاير اطلاعاتي انسان كه به آن «حفاظت كلام» گفته ميشود خلط مبحث ميگردد. در صورتي كه اينگونه از فعاليت هاي پدافندی در حفاظت فيزيكي دسته‌بندي ميگردد كه در مباحث بعدي تشريح ميگردد.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
حفاظت فيزيكي
حفاظت فيزيكي عبارت است از: «سلسله اقداماتي كه اهداف طبقه بندي شده را به شيوه هاي فيزيكي در مقابل تهديدات تامين نموده و منجر به افزايش ضريب اطمينان ميگردد» و بدين ترتيب حفاظت فيزيكي شامل: حفاظت از شخصيت ها، حفاظت اسناد و رايانه، حفاظت تأسیسات و اماكن، حفاظت كلام، حفاظت اقلام و تجهيزات دفاعي و… مي‌باشد ولي معمولاً در اذهان، حفاظت فيزيكي با حفاظت تأسیسات خلط مبحث ميشود و فقط به حفاظت تأسیسات حفاظت فيزيكي ميگويند. در صورتي كه حفاظت تأسیسات زير مجموعه ي حفاظت فيزيكي و جزئي از كل حفاظت فيزيكي مي‌باشد.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
پدافند ملي یا حفاظت استراتژيك
در برخي از كشورها نهادهايی پايه‌ريزي شده اند به نام پدافند غيرعامل يا پدافند ملي كه به معني دفاع غيرمسلحانه مي‌باشد و وظيفه آن لحاظ‌كردن ديدگاه هاي حفاظتي و امنيتي در طرح هاي كلان عمراني، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي كشور مي‌باشد. مثلاً در روسيه كليه طرحها و لوايح مطرح شده در مجلس و هيئت دولت بايد با ديدگاه هاي حفاظتي منطبق شود و هر جا كه لازم است الگوهاي حفاظتي به مجلس و دولت عرضه گردد. چنان‌چه در روسيه متروها در عمق نود متري زمين ساخته ميشود تا در زمان جنگ و به هنگام بمباران اتمي از آن به عنوان پناهگاه امن و مطمئن استفاده نمايند تا به مردم آسيبي نرسد. علاوه براين تمام خطوط ارتباطي و مواصلاتي، جاده ها و بنادر به نحوي طراحي ميشوند كه در ضمن برآورده‌كردن نيازمندي هاي شهروندان ارزش هاي حفاظتي را هم در بر بگيرد يا در بعضي كشورها از نظر فرهنگي طوري به مردم آموزش ميدهند كه نسبت به مسائل حفاظتي خيلي حساس باشند … و به اين طريق از تماميت ارضي كشور حفاظت ميشود يا چنان چه كشوري مثل كره جنوبي كه از سوي كشور هم مرز خود مانند كره شمالي احساس تهديد ميكند، اجتماعات كشاورزي را بيشتر در مرز شمالي كشور خود مستقر ميكنند و صنعت‌گران عمده را در جنوب كشور ترويج مينمايد تا بتواند در زمان جنگ و تهاجم كره شمالي به آن فرصت بيشتري براي دفاع از صنايع خود كه ميتواند در مواقع لازم به صنايع دفاعي تبديل شود فراهم گردد (1385).
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
تقسيم بندي ماهوي و ساختاري
با توجه به آنچه قبلاً گفته شد فعاليت هاي حفاظتي يكي از فعاليت هاي چهارگانه ضداطلاعات مي‌باشد و عده اي از كارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه ضداطلاعات معتقداند كه فعاليت هاي ضداطلاعات به دو نوع عامل و غيرعامل، قابل تقسيم است. به طوريكه در يك نگاه كلي نگر فعاليت هاي ضدجاسوسي و ضد براندازي را در حوزه «ضداطلاعات عامل» و فعاليت هاي حفاظتي و فريب را در حوزه «ضداطلاعات غيرعامل» تقسيم نموده اند. (مهدي شيخ‌زاده، 1387، وبلاگ آفتاب) حال با توجه به اينكه صاحب‌نظران، فعاليت هاي حفاظت را جزيي از فعاليت هاي ضداطلاعات ميدانند و بر اساس اينكه هر جزئي در جزئيات خويش تابعي از كل مي‌باشد، ميتوان چنين نتيجه گرفت كه حفاظت به عنوان جزيي از كليت ضداطلاعات تابع اهداف و فعاليت هاي ضداطلاعات است و با توجه به اينكه براي محافظت از يك هدف حفاظتي نميتوان و نبايد به روش هاي صرفاً تدافعي و غيرعامل اكتفا كرد و منتظر رويدادها و تهاجمات دشمن ماند تا پس از تهاجم اقدامات تدافعي انجام پذيرد، لذا ضروري است تا براي مقابله با فعاليت هاي مضر دشمن كه معمولاً شامل جاسوسي، نفوذ، تله‌گذاري، خراب‌كاري و ساير اقدامات مضر است با به كارگيري شيوه هاي «ضداطلاعات عامل» اقدامات حفاظت فيزيكي را تكميل نمود. لذا با اين رويكرد از نظر نگارنده فعاليت هاي حفاظتي را به تبعيت از ضداطلاعات عامل و غيرعامل، ميتوان از نظر ماهوي و ساختاري در دو حوزه «حفاظت عامل يا تهاجمي» و «حفاظت غيرعامل يا فيزيكي» دسته‌بندي كرده است البته در حال حاضر هم اين دسته‌بندي را در «حفاظت پرسنلي» كه حوزه اقدامات آن كاملاً اطلاعاتي است ميتوان مشاهده كرد به طوري كه فعاليت هاي حفاظت فيزيكي كه غالباً فيزيكي صرف و تدافعي مي‌باشد را ميتوان در حوزه پدافند غيرعامل برشمرد و فعاليت هاي حفاظت پرسنلي و حفاظت اطلاعات را كه غالباً اطلاعاتي و ضداطلاعاتي و تهاجمي مي‌باشد را در حوزه پدافند عامل محسوب و به همين طريق نام‌گذاري و دسته‌بندي نمود. كه در ادامه اين مبحث توضيحات لازم تبيين و تشريح خواهد شد.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
پدافند غيرعامل يا حفاظت فيزيكي
فعاليت هاي حفاظت فيزيكي آن‌گاه كه به‌منظور مقابله با تهديدات به دنبال شيوه هاي استحكامي و مقاوم سازي نهادها و بنيادهاي يك هدف طبقه بندي شده ميرود به حوزه «پدافند غيرعامل» نزديك ميشود و آن‌گاه كه از جنگ افزارها و شيوه هاي نظامي استفاده مينمايد به حوزه «پدافند عامل» نزديك ميگردد. براين اساس با توجه به اينكه حفاظت فيزيكي تركيبي از پدافند عامل و غيرعامل مي‌باشد (البته در سطح خرد آن) شايد گفته شود كه بهتر است به‌دليل كاربرد سلاح به آن حفاظت نيمه عامل گفته شود.
در پاسخ ميتوان به دو استدلال اشاره نمود اول اينكه با توجه به اينكه صبغه و رنگ پدافند غيرعامل در اين نوع از حفاظت به مراتب شديدتر از پدافند عامل مي‌باشد و اصولاً كاربرد سلاح در حفاظت نسبت به پدافند عامل بسيار كم رنگ تر است و همچنين استفاده از سلاح در حفاظت غيرعامل بيشتر جنبه بازدارنگي دارد و صرفاً پس از تهاجم دشمن مجاز به دفاع و استفاده از سلاح دارد آنهم از نوع سلاح هاي متعارف و سبك و اصولاً سلاح در حفاظت جنبه بازدارندگي و تدافعي دارد و فاقد جنبه تهاجمي مي‌باشد.
بنابراين به‌دليل كاربرد تدافعي سلاح در حفاظت نمي توان فعاليت آن را عامل محسوب نمود و دوم اينكه در فعاليت هاي حفاظت منظور از لفظ پسوند «عامل و غيرعامل» به‌دليل كاربرد سلاح يا عدم استفاده از سلاح نمي باشد بلكه نوع نگرش و شيوه هاي تهاجمي و تدافعي به كار رفته در اقدامات حفاظت است كه مبناي اين تقسيم بندي قرار ميگيرد بنابر اين حفاظت غيرعامل يا حفاظت فيزيكي شامل آن بخش از تدابير حفاظتي مي‌باشد كه از اهداف حفاظتي در مقابل تهديدات، اعم از طبيعي و انساني به شيوه هاي فيزيكي و تدافعي محافظت ميكند به اين ترتيب وجه مشخصه حفاظت غيرعامل، نوع تدابير تدافعي و فيزيكي به كار رفته در فرآيند آن مي‌باشد كه فاقد هرگونه اقدامات تهاجمي پيشگيرانه مي‌باشد و اقدامي پركميت و كم كيفيت و با اهميت است.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
تفاوت پدافند و حفاظت
نقطه انشقاق و تفاوت فعاليت هاي «حفاظت كلان و استراتژي» كه به نام «پدافند عامل و پدافند غيرعامل» شناخته شده است با حفاظت غيرعامل در اين است كه «حفاظت غيرعامل» در سطح خرد و هدف هاي طبقه بندي شده فردي يعني براي يك هدف در يك نقطه از كشور طراحي و اجرا ميگردد ولي «حفاظت كلان و استراتژي» در سطح ملي و براي اهداف آن و به صورت انبوه طراحي و اجرا ميگردد که به آن پدافند گویند.
تفاوت ديگر پدافند غيرعامل با حفاظت غيرعامل در اين است كه اقدامات پدافند غيرعامل شامل اقدامات غيرمسلحانه نیز است، اما اقدامات حفاظت غيرعامل در صورت تهاجم مسلحانه دشمن، قطعا مسلحانه است. نوع پاسخ مسلحانه بستگی به شرایط و اوضاع تهاجم و چگونگی نیاز به پاسخ دارد.
با اين وجود شايد لازم باشد به‌منظور تنوير بيشتر اذهان؛ تعاريف پدافند و پدافند عامل و پدافند غيرعامل در اينجا آورده شود:
پدافند: آن دسته از فعاليت هايي است كه در راستاي؛ دفع و خنثي‌كردن يا كاهش تاثيرات اقدامات آفندي دشمن و ممانعت از دستيابي به اهداف خودي طراحي و انجام ميشود.
پدافند عامل: عبارت از رويارويي و مقابله مستقيم با دشمن و به كارگيري جنگ افزارهاي مناسب و موجود به منظور دفع حمله و خنثي‌كردن اقدامات آفندي وي مي‌باشد.
پدافند غيرعامل: به مجموعه اقداماتي اطلاق ميگردد كه مستلزم به كارگيري جنگ‌افزار نبوده و با اجراي آن مي توان از واردشدن خسارات مالي به تجهيزات و تأسیسات حياتي و حساس نظامي و غيرنظامي و تلفات انساني جلوگيري نموده يا ميزان اين خسارات و تلفات را به حداقل ممكن كاهش داد. (محمدرضا معماريان، 1387)
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
بر اساس توضيحات فوق تعريف حفاظت غيرعامل يا فيزيكي به شرح زير مي‌باشد:
- تعريف حفاظت غيرعامل
حفاظت غيرعامل عبارت است از: سلسله اقداماتي كه اهداف طبقه بندي شده را در مقابل تهديدات با رويكرد فيزيكي تامين نموده و منجر به افزايش ضريب اطمينان ميگردد.
- ويژگي هاي حفاظت غيرعامل يا ايستا
1حفاظت غيرعامل يا ايستا كه همان حفاظت فيزيكي است با مسائلي مانند استحكامات، حصار، ديوار، در، پنجره، قفل ها، گاوصندوق ها و سيستم هاي هشدار دهنده، نگهبان مسلح و غيرمسلح و… سر و كار دارد.
2در پي كاهش آسيب پذيري نيروي انساني، ساختمان ها، تأسیسات، تجهيزات، اسناد و… است
3در پي سد نمودن و محدودكردن دسترسي حريف به اطلاعات و امكانات مورد نظر از طريق پيش بيني و پيش گيري با امكانات فيزيكي مي‌باشد.
4صرفاً اقدام به دفاع مينمايد و ابتداً حريف را تهديد نميكند.
5شامل فعاليت هاي فيزيكي و غيراطلاعاتي مي‌باشد.
6مقابله با تهديدات طبيعي در اين حوزه مي‌باشد.
7تدابير حفاظت غيرعامل در پي محدودكردن توانائي حريف با امكانات فيزيكي در زمان تهاجم است.
8حفاظت غيرعامل غالباً مخفي و اسرارآميز نميباشد.
9با فريب و تحميل هزينه بيشتر به حريف در پي تقويت بازدارندگي از اقدامات حريف است.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
- حفاظت عامل يا تهاجمي
براي حفاظت از اهداف و موضوعات حفاظتي در مقابله با اقدامات خرابكارانه دشمن مانند جاسوسي، سرقت ربايش، تخريب و… استفاده از شيوه هاي حفاظت غيــرعامل و فيزيكي اقدامي لازم و ضروري مي‌باشد ولي اين اقدامات به تنهايي كافي نيست و با در نظر گرفتن اينكه بهترين نوع دفاع حمله مي‌باشد لازم است به‌منظور تقويت دفاع از اهداف حفاظتي ضمن انجام اقدامات تدافعي يعني حفاظت فيزيكي (غيرعامل) از شيوه هاي تهاجمي هم بهره گرفت.
براي درك مفهوم حفاظت عامل يا تهاجمي در موضوع حفاظت فيزيكي لازم است بدانيم كه مهمترين نكته در حفاظت از يك موضوع درك تهديد و شناسايي بستر تهديداتي است كه آن موضوع را به مخاطره مي اندازد و سپس آگاهي به موقع از حضور دشمن و نيت وي قبل از عملي‌كردن اهدافش با شيوه‌هاي ضداطلاعاتي است كه اصطلاحاً به اينگونه اقدامات حفاظتي در اينجا «حفاظت عامل» گفته ميشود. با توجه به مواردي كه گفته شد، ميتوان حفاظت عامل در حوزه حفاظت فيزيكي را به شرح زير تعريف نمود.
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-9
ويژگيهاي حفاظت عامل
1ريشه در حريف‌شناسي دارد و براين باور است كه همواره بهترين دفاع حمله است.
2با شيوه‌هاي ضداطلاعاتي مانند جمع‌آوري اطلاعات با روش هاي مختلف آن سروكار دارد و كشف و ردگيري يا شناسايي اولين مرحله فعاليت حفاظت عامل است.
3در پي سد نمودن و محدودكردن دسترسي حريف به اطلاعات و امكانات مورد نظر از طريق پيش بيني و پيش‌گيري با شيوه هاي تجزيه و تحليل اطلاعاتي مي‌باشد.
4براي دفاع، تهاجمي عمل كرده و مستقيماً حريف را با شيوه هاي ضداطلاعاتي تهديد ميكند.
5تدابير حفاظت عامل در پي محدودكردن توانائي حريف با امكانات ضداطلاعاتي است.
6مخفي و اسرارآميز مي‌باشد.
7صرفاً براي مقابله با تهديدات حريف و عوامل غيرمجاز تعريف شده و مقابله با تهديدات طبيعي در حوزه پدافند غيرعامل تعريف شده است.