درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-13
اصول اساسي حفاظت تأسیسات
اصل دوم – طبقه بندي و لايه‌بندي
اصل دوم از اصول اساسي حفاظت تأسیسات عبارت است:
الف) طبقه بندي تأسیسات؛
ب) لايه بندي تأسیسات
طبقه بندي تأسیسات
قبلاً در بخش مباني و مفهوم حفاظت به تفصيل در مورد طبقه بندي و اهميت آن در حفاظت بحث شده است و لذا اجمالاً در مبحث حفاظت تأسیسات ميتوان گفت به دليل صرفه جويي در هزينه ها و عدم اتلاف منابع و اينكه تهديدات نسبي و متغير وابسته به ارزش اهداف حفاظت مي باشد بنابراين همه تأسیسات و اماكني را كه نيازمند به حفاظت مي باشند را نميتوان در يك سطح حفاظت كرد و براي تعيين ميزان اقدامات حفاظتي، نيازمند به تعيين دقيق اولويت و ارزش تأسیسات مورد نظر و ميزان تهديدات متصوره بر آن مي باشد و بايد بين تأسیسات و اماكن مختلف تفاوت هایي قايل شد. چون اگر سرمايه‌گذاري و هزينه هاي حفاظتي به ميزان ارزش تأسیسات نباشد باعث هدر رفتن سرمايه و امكانات ميشود و اگر اقدامات حفاظتي كم تر از ارزش و اهميت تأسیسات انجام گيرد با افزايش آسيب پذيري تأسیسات مواجه ميشويم. لذا ارزش‌گذاري بر حسب معيارهاي حفاظتي را طبقه بندي حفاظتي ميگويند.
اصولاً طبقه بندي حفاظتي يك نوع فرهنگ و زبان مشترك بين عوامل و عناصر حفاظتي و سازمان هاي مختلف ايجاد مي نمايد و اگر طبقه بندي واحدي براي اماكن و تأسیسات تعريف نگردد موجب هرج و مرج گشته و هر كس حسب برداشت شخصي و سازماني خودش موضوع را تعبير و تعريف خواهد كرد در حالي كه بايد از معيار واحد و مشخصي پيروي شود. بنابر اين، مبناي انجام اقدامات حفاظتي براي يك تأسیسات، طبقهبندي حفاظتي آن مي باشد. به اين مفهوم كه طبقهبندي تأسیسات، تعيين‌كننده سطح اقدامات حفاظتي خواهد بود و اين رابطه يك رابطه مستقيم است؛ به طوريكه با بالا رفتن طبقه بندي، سطح اقدامات حفاظتي افزايش يافته و با پايين آمدن آن، سطح اقدامات حفاظتي پايين خواهد آمد.
عناوين چهارگانه طبقه بندي اماكن
بر اساس «طرح حفاظت فيزيكي اماكن و تأسیسات كل كشور مصوبه جلسه مورخ 4/5/1373 شوراي امنيت كشور» تعريف طبقه بندي اماكن و تأسیسات بر اساس چهار عنوان: حياتي، حساس، مهم و قابل حفاظت به شرح زير مي باشد.
اماكن و تأسیسات حياتي
اماكن و تاسيساتي مي باشند كه از نقطه نظر استراتژيكي ، حائز چنان اهميتي باشند كه اگر تمام يا قسمتي از آن مورد تعريض يا تخريب واقع شده يا به اشغال يا كنترل دشمن در آيند خسارات كلي به امنيت كشور وارد شده يا زندگي عادي مردم را براي مدت مديدي دچار اختلال نمايند.
اماكن و تأسیسات حساس
اماكن و تاسيساتي مي باشند كه اگر تمام يا قسمتي از آن مورد تعرض يا تخريب واقع شود يا به اشغال يا كنترل دشمن درآيد زيان كلي به امنيت منطقهاي از كشور وارد شده يا زندگي عادي مردم را براي مدتي مختل نمايند.
اماكن و تأسیسات مهم
اماكن و تاسيساتي مي باشند كه اگر تمام يا قسمتي از آن‌ها مورد تعرض يا تخريب واقع شده يا تحت اشغال و كنترل دشمن قرار گيرند مشكلات امنيتي براي قسمتي از منطقهاي از كشور ايجاد شده يا زندگي عادي گروهي از مردم براي مدت محدودي مختل گردد.
اماكن و تأسیسات قابل حفاظت
اماكن و تـاسيساتي مي باشند كه در رده هاي فوق قرار نگرفته ليكن لطمه به آن ها ميتواند وقفه اي در بخشي از امور يك شهر ايجاد نموده و حفاظت از آن ها لازم باشد.
تبصره: اماكن و تأسیسات قابل حفاظت از ديدگاه روش حفاظتي به دو دسته قابل حفاظت با پاس ثابت و قابل حفاظت با انجام گشت تقسيم ميگردد.
حالات مختلف طبقه بندي و دسته بندي تأسیسات و اماكن
بهطور كلي طبقه بندي و دسته بندي تأسیسات و اماكن بر حسب حالات و ابعاد مختلف به شرح زير مورد بررسي قرار ميگيرد:
از حيث نوع ماموريت
وظايف تعريف شده براي اماكن و تأسیسات را ماموريت محوله و عملكرد آن تأسیسات ميگويند بنابراين تأسیسات و اماكن از منظر نوع ماموريت به صورت زير نام‌گذاري و دسته بندي مي شود.
اماكن ستادي: اماكني هستند كه در آن فعاليت هاي ستادي و اداری انجام می پذیرد.
اماكن لجستیکي و پشتيباني: اماكني هستند كه مخصوص نگهداري و ذخيره و نگهداري لوازم و اقلام نظامي و تدافعي هستند. مانند انبارهاي لجستیکي، آمادهگاههاي مهماتي.
اماكن صفي: اماكني هستند كه در آن عمليات هاي نظامي انجام ميگردد مانند سايتهاي موشكي زمين به هوا، مراكز اقامتي لشگر و تيپ و….
اماكن امدادي: اين اماكن به‌منظور پشتيباني و ارايه خدمات تاسيس مي شوند مانند مراكز درماني مانند درمانگاهها و بيمارستان صحرائي يا مراكز تعميراتي.
اماكن آموزشي: اين مراكز براي آموزش افراد و پرسنل احداث ميشود.
از حيث اهميت و ارزش
با توجه به اينكه ماموريت و وظايف تعريف شده براي هر يك از تأسیسات موجب ارزش و اهميت آن مي باشد و در تعيين طبقه بندي حفاظتي آن تأسیسات موثر است. تأسیسات و اماكن را ميتوان بر اساس نوع ماموريت يا عملكرد به گروههاي اطلاعاتي، ستادي، عملياتي، لجستیکي پشتيباني، امدادي، آموزشي، تقسيم نمود؛ و سپس هر كدام از اين اماكن را با ماموريت هاي محوله از حيث ارزش و اهميت طبقهبندي كرد.
از بعد موقعيت و ماموريت
تأسیسات و اماكن از نظر موقعيت و جايگاه سلسله مراتبي به تأسیسات و اماكن مركزي و تابعه دسته بندي ميگردد.
از بُعد هويت
تأسیسات و اماكن از منظر هويت به اماكن و تأسیسات آشكار و پنهان دسته‌بندي ميشود؛
از حيث حوزه فعاليت و استقراري
از نظر حوزه فعاليتي در حوزه خودي و حوزه حريف دسته بندي ميشود.
ازحيث بعد زماني
از نظر بعد زماني فعاليت اماكن و تأسیسات ميتواند دائم يا موقت باشد.
از حيث بعد مالكيت
اماكن از حيث مالكيت ميتواند به یکی از انواع مالکیتی، اجاره ایی و مشارکتی تقسیم شود.
لايه‌بندي
پس از اينكه يك تأسیسات يا مكاني بر اساس ارزشش طبقه بندي شد اقدام به لايه بندي يا ترسيم حريم حفاظتي براي آن ميشود.
حريم حفاظتي در حفاظت تأسیسات به اين معناست كه براي طراحي حفاظت از تأسیسات ابتدا تأسیسات و محيط پيراموني آن را به سه لايه مجزا تقسيم كرده و براي هرلايه از آن تعريف و طرح خاصي از اقدامات حفاظتي در نظر گرفته ميشود. بهطور مثال در لايه اول يا «حريم امنيتي» این لایه در محدوده بیرونی تاسیسات و خارج از مالکیت سازمان است و با طرح حفاظتي تعريف شده براي آن از لايه دوم حفاظت خواهد كرد. لايه دوم يا «حريم حفاظتي» مي باشد و كارش حفاظت از لايه سوم است این لایه شامل دیوار محیطی و محوطه باز تاسیسات است لايه سوم يا «حريم ايمني» شامل ساختمان ها واماکن درون محوطه تاسیسات است و از اهداف داخل آن حفاظت ميكند و هركدام از اين حريمها داراي عملكرد و تعريف خاصي هستند كه در ادامه توضيح داده خواهدشد.
حريم هاي سه‌گانه اماكن و تأسیسات
حريمهاي سه‌گانه بر اساس آئين‌نامه حريم امنيتي اماكن نظامي انتظامي ستاد كل نيروهاي مسلح به شرح زير است:
حريم ايمني
منطقهاي است كه جزو مالكيت سازمان بوده و با توجه به ماموريت آن سازمان با نظر مدير و كارشناس عملياتي مربوطه تعيين ميگردد.
حريم حفاظتي
منطقهاي كه بعد از حريم ايمني قرار دارد و جزو مالكيت سازمان بوده و متناسب با تهديداتي كه وجود دارد با نظر سازمان حفاظت‌كننده تعيين ميگردد.
حريم امنيتي
به منطقهاي بعد از حريم حفاظتي گفته ميشود كه جزو مالكيت سازمان نميباشد و اقدامات لازم در اين منطقه ميبايد با هماهنگي ساير ارگانها و سازمانهاي ذيربط انجام پذيرد.
وسعت و گستره حريم امنيتي
وسعت و شعاع حريم امنيتي هر يك از تأسیسات طبقهبندي شده حفاظتي اعم از حياتي، حساس، مهم و قابل حفاظت بر اساس استانداردهاي تعيين شده در طرح حفاظت فيزيكي اماكن و تأسیسات كل كشور مصوب جلسه مورخ 4/5/1373 شوراي امنيت كه بهعنوان مستند قانوني ملاك عمل است به شرح زير ميباشد:
شایان ذکر است در اینجا اصطلاح «حریم امنیتی» بر اساس آئين‌نامه حريم امنيتي اماكن نظامي انتظامي ستاد كل نيروهاي مسلح تعریف شده است در صورتیکه در طرح حفاظت فيزيكي اماكن و تأسیسات كل كشور مصوب جلسه مورخ 4/5/1373 شوراي امنيت از لفظ حریم حفاظتی به جای حریم امنیتی استفاده شده است لذا برای جلوگیری از خطای ذهن در اینجا بجای استفاده از لفظ حریم حفاظتی لفظ صحیح حریم امنیتی جایگزین شده است.
1.حريم امنیتی تأسیسات حياتي در خارج از شهرها از سوي شوراي امنيت كشور هزار متر (1000) تعيين شده است؛
2.حريم امنیتی اماكن و تأسیسات حياتي در محدوده شهرها 500 متر تعيين شده است؛
3.تأسیسات حساس خارج از شهرها 500 متر ميباشد؛
4.تأسیسات حساس در محدوده شهرها 300 متر است؛
5.حريم حفاظتي اماكن و تأسیسات طبقهبندي شده رده مهم واقع در خارج از محدوده شهرها 300 متر درنظر گرفته شده است؛
6 .حريم حفاظتي اماكن و تأسیسات مهم داخل شهرها 150 متر در نظر گرفته خواهد شد.
7.حريم امنیتی اماكن و تأسیسات طبقهبندي شده رده قابل حفاظت وسعت و شعاع خاصي از سوي شوراي امنيت كشور به صورت متراژ تعيين نشده است.
اصل سوم پيش‌بيني و برآورد تهديد
اصل سوم از اصول اساسي حفاظت تأسیسات اصل پيش‌بيني و برآورد است؛ همانگونه كه قبلاً توضيح داده شد حفاظت از جمله اقدامات تأمینی و ضداطلاعاتي ميباشد. بنابراين در «حفاظت» هم مانند «ضداطلاعات عامل» ابتدا بايد بررسي و برآورد تهديد صورت گيرد و دشمنان اهداف مورد نظر خود را شناسايي نمايد. درست مانند باغداري كه براي احداث پرچين يا ديوار پيرامون باغ خود و نيز استفاده از سموم دفع آفات قبلاً برآورد ميكند كه از جانب كدام خطر ممكن است تهديد شود وآن گاه براي هركدام از آن تدابيري ميانديشد مثلاً براي ممانعت از ورود افراد غريبه يا حيوانات موذي باغ را محصور ميكنند و براي حفاظت از باغ خود در مقابل تهاجم حيوانات موذي اقدام به تلهگذاري ميكند ولي در محلي كه فاقد حيوانات موذي باشد بي‌جهت تلهگذاري نميكنند يا در جاي كه كلاغ ندارد مترسك نصب نميكند و در جايي كه آفت الف وجود ندارد از سموم مخصوص آفات الف استفاده نخواهند كرد. البته اين مثالها و توضيحات مربوط به تهديدات انساني بود و براي تهديدات طبيعي هم بايد پس از برآورد دقيق تمهيدات لازم انديشيده شود يعني بايد برآورد و پيش‌بيني گردد كه يك هدف حفاظتي احتمال ميرود با چه تهديداتي و حداكثر با چه شدتي مواجه گردد سپس براي مواجه با آن تهديدات هزينههاي مادي، فني و انساني برآورد نمود.
بر اين اساس براي مقرون بهصرفهبودن هزينههاي حفاظت از تأسیسات داراي طبقهبندي و هم افزايش بازده اقدامات آن ابتدا بايد اماكن و تأسیسات مورد نظر مورد بررسي ارزشيابي واقع شوند. سپس تهديدات شناسايي شده ردهبندي گردد تا امكانات موجود به اصليترين تهديدات اختصاص يابد.
براي برآورد تهديدات پيش از هر چيز نياز به جمع‌آوري و كسب اطلاعات ميباشد چرا كه «اطلاعات» با ارزشترين عنصر تصميم‌گيري است. براي جمع‌آوري اطلاعات بهتر است در مرحله اول از اطلاعات موجود و ذخيره شده آغاز كرد. پس از گردآوري اطلاعات موجود بايد آن را مورد تجزيه و تحليل و بررسي قرار داد تا پاسخهاي دقيق و متقني براي پرسشهاي زير پيرامون تهديدات هدف مورد نظر بهدست آيد.
1.آيا اين اطلاعات كافي و اطمينان بخش است؟
2.آيا اطلاعات موجود بروز است؟
3.آيا امكانات موجود را سنجيدهايم؟
4.تا چه ميزان اعتبار اعم از پول و نيرو در اختيار داريم؟
5.آنچه بناست مورد حفاظت قرار بگيرد تاچه حد ارزش‌مند است؟
6.آيا استعداد حريف مورد سنجش قرار گرفته است؟
7.يا به شيوهها و شگردهاي تهاجم حريف وقوف كامل داريم؟
8.طرحهاي حفاظتي قبلي به چه صورت بوده و چه نقاط ضعف و قوتي داشتهاند؟
پس از جمع‌بندي پاسخهاي ارايه شده متوجه ميشويم كه ممكن است اطلاعات موجود ناقص باشد و براي تصميم‌گيري كفايت نكند. در اين هنگام بايد اقدام به كسب و جمع‌آوري اطلاعات تكميلي نمود.
به‌دليل اهميت بهسزاي برآورد تهديدات در امر حفاظت از تأسیسات در بخش دوم اين فصل، در مورد معرفت‌شناسي تهديدات در حوزه حفاظت تأسیسات مطالبی ارایه خواهد شد.
اصل چهارم طراحي
اصل چهارم از اصول حفاظت تأسیسات «طراحي» است. پس از برآورد تهديدات و تجزيه و تحليل اطلاعات مكتسبه و با توجه به مقدورات كه شامل بودجه، نيروي انساني، تكنولوژي و دانش، ميباشد يك طرح حفاظتي را پي ريزي و ترسيم مينمايند.
اصل پنجم اقدامات
اصل پنجم از اصول حفاظت تأسیسات «اقدامات» ميباشد كه پس از تصويب نهايي طرح حفاظتي به اجرا گذاشته ميشود و همزمان نظارت حفاظتي هم صورت ميگيرد و هرگاه پارامترهاي اوليه تصميم‌گيري تغيير يافت طرح هاي مكمل و الحاقي تصحيح شده، تهيه و اجرا خواهد شد به ويژه در صورتيكه از سوي حريف ضربهاي دريافت شده باشد و طرح حفاظتي در مقابل يك حمله واقعي قرار بگيرد ميتوان با جمع‌آوري آثار ضربه، نقاط ضعف و قوت طرح را به نحو احسن شناسايي كرد و تصميمات لازم را اتخاذ نمود.
اصل ششم: استمرار
وقتي از يك هدف حفاظت ميشود نميتوان حفاظت از آن را به ساعات اداري محدود كرد و سپس كار محافظت را با خاتمه ساعت اداري تعطيل و رها كرد، به عبارت ديگر حفاظت از هدف، دائمي و بدون تعطيلی بوده و در هر شرايطي ادامه خواهد داشت، بهعلاوه براي اهدافي كه توسط سيستمهاي فني و سنسورهایي كه الكترونيكي هستند حفاظت ميشود، حتماً بايد پستهاي نگهباني دائمي نيز قرار داد تا در صورت بروز خطر و هشدار از جانب دستگاههاي فني، اقدامات لازم را بهعمل آورند. مضافاً بر اين كه براي جلوگيري از تهديدات ناشي از، از كار افتادن دستگاههاي فني كه به هر دليل ميتواند اتفاق بيافتد، (بهطور مثال در زمان قطع برق) لازم است نيروي انساني كافي در نظر گرفته شود تا بتوانند در چنين شرايطي حفاظت از هدف را ادامه دهند.
اصل هفتم: قابل اطمینان بودن
اصل هفتم از اصول حفاظت تأسیسات «قابل اطمینان بودن» است. به اين معني كه نيروهاي حفاظت‌كننده و افراد حاضر در تأسیسات هدف (جزوه آموزشي حفاظت از مراكزحساس) بايد از هر نظر قابل اطمينان و مورد اعتماد باشند. اين اصل ازمهمترين اصل حفاظت است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. بهطور مثال فرض كنيد از يك تاسيساتي كه حفاظت شديدي بهعمل ميآيد و همه نيروهاي محافظ آن قابل اعتماد ميباشند، يك نفر از داخل همين هدف تحت حفاظت، خائن باشد يا يك نيروي ساده خدماتي كه به هدف تردد ميكند نيت سوء داشته باشد، به راحتي ميتواند يك بسته بمبگذاري شده را به داخل منتقل نمايد لذا حفاظت از هدف فقط بستگي به دانش و مهارت محافظين ندارد بلكه به (صلاحيت) افراد محافظ نيز بستگي دارد. از اين رو مهمترين اصل اساسي قابل اعتماد بودن افرادي است كه به محدوده تأسیسات دسترسي دارند اعم از محافظين، شاغلين و حتي افراد خدماتي و افرادي كه به هر نحو به تاسيسات تردد دارند بايد صلاحيت اين افراد با دقت مورد ارزيابي قرار گيرد.
درس قبلی درس بعدی