روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

 تنش های ژئوپلتیک در اروپا (روسیه و اوکراین) و بازار کامودیتی ها(کالاهای قابل معامله)

پوتین رهبر یک ابرقدرت سابق که هنوز با واقعیت تبدیل شدن به یک قدرت میانه کنار نیامده است و در رویای قدرت و تاثیرگذاری شوروی است، با دورشدن اوکراین از روسیه و حرکت به سمت برخی ارزش های لیبرال، خود را بیش از پیش در معرض خطر از دست دادن سلطه و اتفاق مشابه در کشور خود می بیند.

در سال های اخیر برخی تصمیمات اروپا (به خصوص آلمان) وابستگی آن ها را به روسیه بیش از پیش افزایش داده است.

کرونا روند حرکت به سمت انرژي های نو را شدت بخشیده است و روسیه حس می کند در اوج قدرت خود به سمت افول قدرت پیش می رود.

با توجه به تلاش روسیه برای حفظ برگ تهدید به قطع گاز، دوره طلایی حمله روس ها به اوکراین شروع شده است.

با عنایت به وابسته بودن تجارت، تاثیرات بر روی بسیاری از کامودیتی ها به روسیه و اوکراین در اثر این حمله بسیار با اهمیت خواهد بود.  میزان این اثر بستگی به کنش و واکنش طرف غربی دارد. در صورت اعمال برخی تحریم های اشخاص و نهادهای مالی خاص که گسترده هم نباشد، انتظار می رود پس از یک دوره هیجان، اثرات این حمله بر کامودیتی ها اُفت کند. اما در صورتی که غرب به سمت تحریم های گسترده تر رود یا واکنش روسیه شدید باشد (قطع جریان گاز به اروپا) اثرات این درگیری طولانی مدت و با اهمیت خواهد بود.

وقوع درگیری در اوکراین با توجه به بهبود قیمت کالاهای پایه مانند کودها و قیمت نفت و محصولات وابسته می تواند برای شرکت های ایرانی همراه با فرصت هایی در کوتاه مدت باشد. وقوع شوک عرضه می تواند تورم فعلی در جهان را پایدار کند و اقتصاد کشورها را به سمت رکود تورمی سوق دهد.

این اتفاق می تواند در میان مدت قیمت کامودیتی ها را رشد دهد و از حفظ قیمت آن ها اطمینان حاصل شود. با فشار قیمت های بالادست، احتمالا قیمت محصولات پایین دست، کمتر رشد خواهد کرد و در کل اسپرد تولید محصولات میان دست و حاشیه سود بسیاری از فعالیت های تولید پایین دست اُفت خواهد کرد که با توجه به ریالی شدن سقف قیمت گاز خوراک در ایران می تواند برای شرکت های ایرانی فرصت باشد، اما برای برخی از شرکت های پایین دست که از اسپرد محصولات جهانی تاثیر می پذیرند (مثلا تولیدکنندگان پلی پروپیلن یا پتروشیمی های خوراک مایع) می توانند از تحولات تاثیر منفی بگیرند.

سرریز این وقایع در صورتی که جریان تجارت را قطع نکند، به نفع قیمت کامودیتی های تولیدشده در کشورمان و موجب بهبود تراز تجاری خواهد بود. اما ریسک تامین مواد اولیه؛ مانند گندم و دانه های روغنی و روغن خام که از روسیه و اوکراین برای ایران تامین می شود، در سناریو های بدبینانه وجود دارد.

با نزدیک شدن به انتخابات میان دوره در آمریکا افزایش قیمت کالاها، تثبیت و رشد بیشتر تورم؛ می تواند چشم انداز تاریک فعلی حزب دموکرات برای این انتخابات را بیش از پیش تاریک کند.

در بلند مدت حمله گسترده روسیه به اوکراین و اشغال آن می تواند باتلاقی برای پوتین باشد. فعل و انفعالات اخیر حرکت کشورهای اروپایی به سمت تنوع هر چه بیشتر در تولید انرژي و کاهش تاثیر روسیه را شدت خواهد بخشید و در انتها موجب از دست رفتن قدرت اثرگذاری روسیه خواهد شد. افکار عمومی کشورهای شرق اروپا نیز احتمالا بیش از گذشته از روسیه گریزان خواهند بود.

روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

وضعیت ژئوپلتیک

روسیه از حمله به اوکراین به دنبال چیست؟

روسیه و اوکراین تاریخ به هم تنیده و فرهنگ و نژاد مشابهی دارند. پوتین شش ماه پیش در ستون یک روزنامه روسی، فرهنگ مستقل و ماهیت و استقلال اوکراین را به عنوان یک کشور مستقل زیر سوال برد.

حرکت کشورهای سابق عضو ورشو یا کشورهای نزدیک به روسیه به سمت دموکراسی و آزادی بیشتر موجب احساس خطر در روسیه می شود.

ان اپلبام تاریخ نگار لهستانی می گوید:” پوتین نمی تواند چهل میلیون اسلاو ( نژاد روس) با تمایلات دموکراتیک را تحمل کند.” در دو دهه اخیر پس از دست رفتن نفوذ و متحدان روسیه در گرجستان و اوکراین در هر دو مورد شاهد دخالت نظامی مستقیم مسکو در آن کشورها بوده ایم.

روسیه حس می کند اکنون در اوج قدرت خود از منظر وابستگی غرب اروپا به نفت و گاز قرار دارد ولی باید توجه کند پس از این روند، وابستگی اروپا به گاز برای تامین انرژي نزولی خواهد بود.

روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

سناریوهای حمله چیست؟

زمان طلایی روسیه برای حمله نهایتا تا اواسط مارس (انتهای اسفند) است.

روسیه از منظر توان نظامی قابلیت تفوق کوتاه مدت بر تمام اوکراین را دارد. اما این برتری هم از نظر مالی و هم از منظر تلفات پرهزینه خواهد بود.

در ناحیه دونباس هم اکنون شبه نظامیان وابسته به روسیه با دولت مرکزی درگیر هستند و بیشترین احتمال حمله روسیه و اشغال این ناحیه به بهانه حمایت از ) اقلیت روس ساکن این ناحیه است. ) مشابه این رخداد در سال ۲۰۱۴ و اشغال شبه جزیره کریمه رخ داد.

روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

کنش و واکنش طرفین چیست؟

بسته به نوع و میزان حمله انتظار واکنش متفاوتی از سمت آمریکا و اروپا می رود. که شامل شدیدترین واکنش غرب و یا کمترین واکنش را در پی خواهد داشت.

از منظر منافع کشورها تفاوت زیادی و بیشترین اختلاف بین آلمان و اتریش و لهستان و سایر کشورهای ناتو وجود دارد. انتظار می رود پاسخ کشورهای غربی متحدانه باشد اما بسته به میزان و شدت حمله روس ها احتمالا ائتلافی میان مواضع آمریکا و آلمان اتخاذ شود.

قیمت های بالای کامودیتی ها، تورم بی سابقه در جهان و وابستگی اروپا به گاز روسیه مهم ترین موانع جدی تحریم های با اهمیت در مسیر تصمیم گیری غربی ها است.

روسیه و اوکراین و بازار کامودیتی ها

انتظار چه وقایعی داشته باشیم؟

روسیه برای آغاز حمله به اوکراین نیاز به دستاویز و بهانه ای داشت تا با توسل به آن حمله خود را توجیه کند.

وقایعی مانند کمپین های خبری در مورد زیرپا گذاشتن حقوق اقلیت روس در اوکراین یا ادعای کشف اسنادی در مورد نسل کشی یا یک حمله از پیش طراحی شده از داخل اوکراین همه اینها می تواند نشانه های جدی از آغاز تنش جدی و شروع دوره تازه ایی از حملات نظامی روسیه به کراین را  به همراه داشته باشد.

میزان وابستگی جهان به کالاهای دو کشور

میزان وابستگی جریان تجارت جهانی به روسیه و اوکراین

از منظر سهم بزرگترین سهم ممکن را در تجارت را، گندم، کود، روغن خام دارند. اما کود احتمالا بیشترین تاثیر مستقیم و غیرمستقیم را بر قیمت محصولات غذایی خواهد گذاشت.

با توجه به مقاصد صادراتی و سابقه و سهامداران صنعت آلومینیوم از جمله صنایع با تمرکز بالا اینان همه در تملک و در اختیار نزدیکان پوتین است که احتمال تحریم آ نها را تشدید می کند.

با توجه به بهبود قیمت نفت و گاز با حمله روسیه به اوکراین، کشورهای خاورمیانه احتمالا از افزایش قیمت های مواد غذایی ضربه نخواهند خورد. اما کشورهای شمال آفریقا، ترکیه، افغانستان می توانند بیشترین ضربه را از درگیری ها در تامین مواد غذایی ببرند. تامین دانه های روغنی و روغن خام در ایران نیز از روسیه و اوکراین صورت می پذیرد و در صورت آسیب جریان تجارت در ایران نیز متاثر خواهد شد.

تجارت گندم در کوتاه مدت احتمالا به خطر نخواهد افتاد.

با توجه به موقعیت قرارگیری تولیدات کشاورزی اوکراین در صورتی که حمله گسترده صورت نگیرد ، این تولیدات از حمله محدود آسیب نخواهد دید و در کوتاه مدت احتمالا میزان صادرات گندم دو کشور روسیه و اوکراین مصون خواهد بود. در سناریو بدبینانه حمله گسترده یا تحریم گسترده مسکو، جریان تجارت این کالاها نیز دچار شک خواهد شد.

در بین دانه های روغنی و روغن خام تقریبا ٪ ۷۵ روغن و دانه آفتابگردان از این دو کشور حاصل می شود که روغن آفتابگردان بیشترین سهم مصرف در سبد روغن کشورمان را دارد.

اما بخش کشاورزی اوکراین شامل بخش بزرگی از کشاورزان و سرمایه گذاران خارجی هستند که می تواند در میان مدت موجب خروج سرمایه آنها از تولید شود.

گاز طبیعی، کلید گذار اروپا به انرژی پاک

افزایش وابستگی اروپا به گاز طبیعی به عنوان سوخت گذار از انرژی نفت و زغال سنگ به انرژی های پاک موجب افزایش قدرت و اثرگذاری روسیه در اروپا و حساسیت بیشتر موضوع شده است. تصمیم آلمان در سال ۲۰۱۵ به منظور از رده خارج کردن نیروگاه های هسته ای و احداث خط لوله نورد استریم دو نیز حساسیت تامین گاز اروپا از روسیه را افزایش داده است.

میزان وابستگی به گاز روسیه، تعیین کننده موضع گیری و شکننده کشورهای اروپایی

موضع گیری کشورهای مختلف در قبال بحران اروپا با میزان وابستگی به روسیه ارتباط مستقیم دارد. آلمان و لهستان و اتریش با بیشترین وابستگی وکمترین اقدامات و بریتانیا، اسپانیا و فرانسه تندترین واکنش ها را در برابر روسیه خواهند داشت .

در صورت وقوع سناریوهای بدبینانه و قطع جریان گاز از سمت روسیه به اروپا بیشترین آسیب به اقتصاد کشورهای لهستان، اتریش، ایتالیا و آلمان خواهد بود.

ترمینال های واردات LNG اروپا توانایی جایگزینی گاز روسیه را ندارند.

هم اکنون نزدیک به ٪ ۳۵ گاز اروپا از طریق LNG تامین می شود و با توجه به ظرفیت ترمینال های دریافت LNG این عدد تا نزدیک به ٪ ۵۰ نیز می تواند رشد کند.

که تقریبا نزدیک به سهم روسیه از تامین گاز قاره نزدیک LNG است. (سهم روسیه نزدیک به ٪ ۱۸ و ظرفیت خالی واردات LNG  نزدیکبه ٪ ۱۵ )  اما برخی کشورها به خصوص در اروپای شرقی (لهستان)، بالتیک و برخی کشورهای اروپای مرکزی مانند اتریش به LNG دسترسی ندارند وتوان تامین گاز با جایگزین کردن LNG به جای گاز روسیه وجود ندارد.

ضمن اینکه تحریم یا قطع گاز روسیه با افزایش قیمت های انرژی تاثیر با اهمیتی خواهد داشت حتی اگر کشورهای اروپایی موفق به تامین نیاز خود از منابع دیگری شوند.

در صورت وقوع واکنش تند طرف غربی به حمله اوکراین انتظار می رود قیمت های گاز به صورت پایدار بالا بماند در غیر از این در صورت کنترل شرایط، انتظار می رود تاثیر هیجانی و گذرا باشد.

تجربه سال ۲۰۱۴ و اشغال کریمه توسط روسیه

در انتهای ۲۰۱۳ مردم اوکراین در یک خیزش رئیس جمهوری وابسته به مسکو را فراری دادند. پس از این اقدامات بود که در ابتدای سال ۲۰۱۴ میلادی روسیه اقدام به اشغال شبهه جزیره کریمه -که سال ۱۹۵۴ توسط نیکیتای خروشچف به اوکراین اهدا شده بود- مبادرت نمود.

پس از این اشغال آمریکا و کشورهای غربی، چندی از شرکت ها و افراد و نهادهای نزدیک به مسکو را تحریم کردند اما در مجموع تحریم جدی صورت نپذیرفت و تاثیر تنش ها بر قیمت کامودیتی های مرتبط گذرا بود.

سال ۲۰۱۴ نرخ های مالی اروپا تاثیر چندانی از وقایع نپذیرفت.

در سال ۲۰۱۴ و اشغال کریمه، تاثیر به خصوصی با اعمال تحریم بر برخی افراد و نهادهای خاص روسی بر بازار اروپا، نرخ های بهره اروپا، وضعیت بازار سهام و بازار بدهی در اروپا مشاهده نشد. انتظار می رود در صورت تکرار وقایع به صورت مشابه آن سال این رخداد تکرار شود.

شوک عرضه و اقتصاد

دهه ۷۰ میلادی، درگیری اعراب و اسرائیل و تحریم نفتی اوپک

در دهه ۷۰ میلادی با وقوع جنگ یوم کیپور (۱۹۷۳) و تحریم نفتی آمریکا و اروپا توسط اعراب و انتهای دهه ۷۰ با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی شاهد کاهش جریان نفت و شوک سمت عرضه در اقتصاد جهان بودیم. این شوک ها پس از چندین سال سیاست مالی انبساطی در آمریکا منجر به افزایش قابل ملاحظه تورم شد که نهایتا در ابتدای دهه ۸۰  با روی کار آمدن پاول ولکر و افزایش تند نرخ های بهره به قیمت رکود تورمی در آمریکا خاتمه یافت. اکنون نیز مشابهت هایی در وضعیت فعلی اقتصاد جهانی و آن چه در آن شوک عرضه رخ داد، نمایان است.

شوک سمت عرضه انرژي می تواند دنیا را وارد دوره رکود تورمی کند.

با سیاست های انبساطی آمریکا سمت تقاضا تحریک شده و به زبان اقتصادی نمودار تقاضای کل به سمت راست شیفت کرده است.

در کنار این موارد مشکلات زنجیره تامین، مشارکت کمتر نیروی کار سمت عرضه اقتصاد را دچار مشکل ساخته است که نتیجه این موارد یک اقتصاد داغ با رشد اقتصادی مناسب، اما تورم بالا بوده است. هر نوع مشکل با اهمیت و پایدار در سمت عرضه اقتصاد با شیفت منحنی عرضه به سمت چپ می تواند موجب ورود به دوره رکود تورمی شود و سطح تورم فعلی را تحکیم کند. در صورت افزایش با اهمیت و پایدار انرژی تصمیمات سختی در انتظار فدرال رزرو است که در صورت زیاده روی می تواند به راحتی موجب رکود تورمی شود.

شوک قیمت انرژی، رشد بیشتر در بالای زنجیره و رشد پایین تر در پایین زنجیره

در صورتی که بهبود قیمت محصولات بیشتر ناشی از افزایش بهای تمام شده و مشکلات طرف عرضه باشد، انتظار می رود با حرکت به سمت پایین دست زنجیره ارزش کالاها رشد قیمتی کمتر باشد.

 

منبع:  برداشتی آزاد  از گزارش  واحد تحلیل گروه مالی آگاه بنام تنش های ژئوپلتیک در اروپا و بازار کامودیتی ها