رویکردهای ایران در قاره آفریقا چیست ؟
ایندیپندنت ؛ 5 مه
ایران در چارچوب توسعه بخشیدن به حضور خود در آفریقا و تمرکز یافتن بر جغرافیای سیاسی فراتر از محیط پیرامونش بتواند به عنوان بخشی از تغییر و تحول بنیادین راهبردی خود شراکت هایی را پی ریزی نماید و با قدرت بیشتری به قاره سیاه بازگردد.
ایران هم اکنون همزمان با ارائه همکاری های تجاری ، نظامی ، تسلیحاتی و پهپادی به نفوذ خود در آفریقا تقویت می بخشد و اشراف خود را بر منطقه غرب آسیا از راه دریای سرخ تقویت می کند و به باب المندب نزدیک شده و دریای سرخ را به خلیج عدن پیوند بزند.
سایر مناطق آفریقا از شاخ آفریقا در شرق تا منطقه ساحلی در غرب همگی برای ایران حائز اهمیت هستند و تهران در حال تقویت بخشیدن به حضور خود به ویژه در بخش های اقتصادی در این کشورها است . ایران با حضور در شمال آفریقا می خواهد از شمال بر دریای مدیترانه تا جنوب آفریقا اشراف پیدا کند.
وضعیت جدید به ایران کمک کرد تا بتواند با تاسیس پایگاه جدیدی برای محور مقاومت تحریم های بین المللی را پشت سر بگذارد . ایران از دو دهه پیش در حال فراهم آوردن چنین زمینه ای بود اما زمینه یاد شده در اثر درگیری تهران با رقبای منطقه ای و بین المللی اش و در نتیجه مشکلات قاره سیاه از هم متلاشی شد.
شخصیت های نظام حاکم بر ایران هر یک به سبک خاص خود به اقدام یاد شده تبلور بخشید اما همه آنها در راستای رهنمودهای رهبر انقلاب ایران (آیت الله) علی خامنه ای قرار دارند.
زهره الهیان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجه ایران خاطرنشان کرد: پیشرفت روابط ما در کشورهای آفریقایی ثابت کرد که تحریم ها در منزوی کردن ایران ناکام مانده است.
الهیان گفت: دولت حسن روحانی رئیس جمهور پیشین ایران توانست با تمرکز یافتن بر برنامه جامع مشترک یعنی برجام و توافق هسته ای به غرب نزدیک شود در حالی که آفریقا را نادیده گرفت اما دولت کنونی (دکتر) ابراهیم رئیسی و وزیر خارجه وی (آقای) امیرعبداللهیان یک موازنه در ارتباطات بین الملل ایجاد کرد.
در همین راستا (دکتر) ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری و وزیر خارجه وی (آقای) حسین امیرعبداللهیان در مناسبت های سابق آفریقایی بارها خاطرنشان کردند که غرب ثروت های آفریقا را به غارت برده است در حالی که رابطه ایران با آفریقا بر منافع متقابل مبتنی است.
** راهبرد جديد
رویکرد ایران به سمت آفریقا نمایانگر راهبرد جدیدی است که نظام ایران به رهبری رئیس جمهور (دکتر) رئیسی آن را دنبال می کند. (دکتر) رئیسی چند روز پس از تصدی پست ریاست جمهوری در 6 آگوست 2021 در مذاکرات مربوط به تقویت همکاری پارلمانی کشورش با مجمع ملی آفریقای جنوبی به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران در جنوب صحرای آفریقا و همچنین در گینه بیسائو شرکت کرد. (دکتر) رئیسی چند ماه پس از آن یعنی در ژانویه 2022 میزبان “رابرت دوسی” وزیر امور خارجه توگو در تهران بود تا با وی در مورد مشارکت اقتصادی و تجاری دو کشور گفتگو کند.
سفر (دکتر) رئیسی در راس یک هیات بلندپایه دیپلماتیک و تجاری به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه در ژوئیه گذشته اولین سفر یک رئیس‌جمهور ایران به این قاره در بیش از یک دهه گذشته بود و به دنبال آن (دکتر) رئیسی در اجلاس بریکس در آگوست گذشته در آفریقای جنوبی شرکت کرد. پیش از این سفر نیز اولین کنفرانس همکاری های علمی و اقتصادی ایران و کشورهای غرب آفریقا در مارس 2023 در تهران برگزار شد. در این کنفرانس 20 تفاهم نامه و یادداشت تفاهم چندجانبه و دوجانبه به منظور گسترش و تعمیق همکاری های همه جانبه اقتصادی بین ایران و کشورهای غرب آفریقا امضا شد. در خصوص دومین کنفرانس اقتصادی ایران و آفریقا ، این کنفرانس طی چهار روز از جمعه تا یکشنبه گذشته با حضور نمایندگان بیش از 30 کشور آفریقایی در تهران برگزار شد. (دکتر) رئیسی این مراسم را ستود و در سخنرانی خود در این مراسم آن را نماد عزم ایران و آفریقا برای گسترش روابط خواند.
در مراسم مشارکت ایران و آفریقا برداشت عملکرد تقریبا ده هزار شرکت ایرانی در بخش های فنی و علمی گرامی داشته شد . این مشارکت میزان مبادلات تجاری سالانه ایران با کشورهای آفریقایی را به دو میلیارد دلار ارتقا بخشید. ایران امیدوار است که حجم تجارت با آفریقا طی سه سال آینده به 10 میلیارد دلار برسد.
** آفریقا قاره فرصتها
در دوران جنگ سرد ایران با کشورهای استعمارگر همپیمان بود . وقتی کشورهای آفریقایی تصمیم گرفتند تا به استعمار پایان دهند، ایران از آنها حمایت به عمل آورد. در دهه هفتاد قرن گذشته مشارکت ایران و آفریقا بر پایه منافع اقتصادی و راهبردی شکل گرفت. پس از آنکه کشورهای استعمارگر و در راس آنها انگلستان و فرانسه اعلام کردند که در صدد عقب نشینی کامل از آفریقا هستند، این فرصت برای ایران فراهم آمد و در اواخر دهه نود قرن گذشته میلادی این فرصت برای ایران کاملا فراهم شد.
رابطه ایران با آفریقا در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد از سال 2005 تا 2013 رشد کرد و ایران در زمینه ایجاد جریان های شیعی و ساخت حسینیه ها فعال شد و مراکز خود را از انواع کتاب ها و نوارهای کاست پر کرد و در کشورهای ساحل عاج و لیبریا و کامرون و نیجریه و سودان مراکز فرهنگی و آموزشی شیعی راه اندازی کرد. ایران با استفاده از قدرت نرم و سرمایه گذاری در زمینه تاسیسات زیربنایی و ساخت بیمارستان ها و تاسیس شرکت ها و اعطای وام به عنوان ابزار خود در این میان سود جست .
** اولویت بندی روابط
برعکس دوران ریاست جمهوری حسن روحانی که روابط ایران با آفریقا رو به قهقهرا گذاشت ، (دکتر) ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری خاطرنشان کرد که آفریقا در اولویت روابط خارجه و اقتصادی ایران قرار دارد. وی پس از تصدی پست ریاست جمهوری در سال 2021 بر تقویت روابط با شرق به ویژه روسیه و چین تاکید کرد و رویکرد شکل گیری روابط با کشورهای جنوب جهان به ویژه آفریقا و کشورهای آمریکای لاتین را در پیش گرفت.
رویکرد سیاست خارجه ایران مبنی بر تشکیل ائتلاف های جدید با اقتصادهای در حال توسعه در جنوب جهان احتمالا برعکس گذشته به چند دلیل با استقبال کشورهای آفریقایی مواجه خواهد شد.
نخستین دلیل : غرب و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل به دلایل لجستیکی آفریقا را ترک کردند و همزمان با آن احساسات ضد غربی در این قاره شدت گرفت و همچنین جریان های سیاسی علیه رژیم های حاکم بر کشورهای آفریقایی دست به کودتا زدند. این جریان ها می خواهند کشورهای خود را از ارزش های غربی رهایی بخشند که از آن به عنوان ” استعمار مدرن ” نام می برند که به صورت غارت منابع و ثروت های ملی کشورهای آفریقایی شکل گرفت . این رویکرد در عین حال به ایران کمک می کند تا از انزوای تحمیل شده علیه خود در جهان خارج شود.
دومین دلیل : قیام های بهار عربی نتوانست در کشورهای شمال آفریقا تغییر و تحول ایجاد کند بلکه این کشورها را به سوی فروپاشی سیاسی ،اقتصادی و نظامی سوق داد و این فرصت را برای تهران فراهم کرد تا نسخه مذهبی خود را به عنوان جایگزین ” اسلام سیاسی ” و هدایت گر قیام های یاد شده ارائه دهد و تشیع را گسترش دهد .
سومین دلیل : وضعیت بی ثبات موجود در آفریقا این فرصت را برای ایران فراهم می آورد تا بتواند در این قاره در چارچوب “محور مقاومت” گروه های نیابتی برای خود تشکیل دهد. تهران سعی دارد تا محور یاد شده را توسعه بخشیده تا علاوه بر خاورمیانه قاره آفریقا را نیز در برگیرد.
چهارمین دلیل : ایران توانست در شاخ آفریقا شبکه غیرقانونی قاچاق تسلیحات را راه اندازی کند و تسلیحات خود را در اختیار دولت ها و طرف های فعال غیردولتی در آن قرار دهد و به عنوان مثلا پهپاد مهاجر 6 را در اختیار ارتش اتیوپی و سودان قرار داد و به نظر می رسد می خواهد فروش پهپادهای خود به قاره آفریقا را افزایش دهد.
** شک و تردید در تصمیم گیری
رویکرد توسعه طلبانه ایران در آفریقا با دیدگاه های مخالف خود مواجه شد و همین امر باعث عقب رفت موقعیت ایران در این قاره شد. رویکرد ایران بر صادر کردن نسخه افراطی اسلام سیاسی مبتنی است. بر همین اساس بسیاری از کشورهای آفریقا با توجه به تحولات شکل گرفته در کشورهای شاخ آفریقا نسبت به پذیرش ایران دچار شک و تردید شده اند. البته ما نمی خواهیم مزیت هایی که ایران به همراه چین و روسیه به عنوان جایگزین غرب برای کشورهای آفریقایی به همراه دارد را منتفی بدانیم . با توجه به دو مورد یاد شده روابط ایران با کشورهای آفریقایی در حالت خاکستری قرار دارد. بر همین اساس دو طرف تصمیم گرفتند توافقنامه های امضا شده در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد با سنگال و گامبیا و غنا و مالی و نیجریه را به اجرا درآورند و کارخانه های ساخت تراکتور و خودرو در سنگال راه اندازی شود و ایران مرکبات خود را به گامبیا و غنا و مالی و نیجریه صادر نماید و از توگو و سنگال و بورکینافاسو طلا وارد کند و برای برنامه هسته ای خود از توگو اورانیوم وارد کند و با اتیوپی و سودان به همکاری نظامی بپردازد.
به هر حال آفریقا برای قدرت های بین المللی و منطقه ای همچنان هدف جذابی به شمار می رود. ایران در دوران ریاست جمهوری (دکتر) رئیسی قصد دارد تا از ناکامی آمریکا در آفریقا و ناتوانی واشنگتن جهت رویارویی با مسکو و پکن بهره برداری نماید و بر همین اساس به نظر می رسد مقابله با نفوذ ایران و چین و روسیه در قاره آفریقا به اولویت دولت آینده آمریکا تبدیل شود.(م.غ)