فضای مجازی تهدیدات و آسیب ها و فرصت ها

تهدید فرصت فضای مجازی

مقدمه

انواع شبکه های اجتماعی و گروه های مجازی وابسته به آن که امروزه معروف به فضای مجازی هستند، اکنون به یکی از فرصت های بی بدیل در ارائه نظرات بدون واسطه اعضا، علاقه مندان و کسانی که دوست دارند؛ دیده شده یا خوانده شوند، تبدیل گردیده است.

موضوع فضای مجازی، واقعیتی انکار ناپذیر است و در اوایل قرن بیست یکم به صورت یک پدیده واقعی، نه مجازی در تمامی دنیا، برغم وجود انواع متنوع از فرهنگ ها، منش ها، تفکرات و مکتب ها پذیرفته شده است.

این فضا بدلیل ویژگی های مثبت، از جمله سهل الوصول بودن، در دسترس قرار داشتن، کم هزینه بودن به لحاظ مادی و معنوی، و وجود فرصت های متنوع در آن توانسته با قوانین مختلف خود را تطبیق داده؛ تا جایی که همه نظامات دنیا با پذیرش اصل وجود فضای مجازی در قلمرو حاکمیتی؛ صرفا بدنبال تغییرات ساختی و نرم افزاری آن بشکل بومی، نیمه بومی و غیر بومی رفته اند و فضای مجازی را به عنوان یک عنصر و پدیده جدید در جوامع تحت سیطره شان پذیرفته اند. از این رو فضای مجازی جای پایش را روز به روز محکم تر می کند.

در کنار فرصت های که فضای مجازی در خود قرار داده است، برخی از آسیب ها و تهدیداتی نیز این پدیده به همراه خود برای تمامی جوامع بشری و بهره برداران تحمیل نموده است.

تهدید فرصت فضای مجازی

در اینجا به رئوس برخی از تهدیدات و آسیب ها و همچنین فرصت های فضای مجازی اشاره می گردد:

تهدیدات:

فضای مجازی همانطور که می تواند موجبات رشد و ارتقا مخاطبین شده و به عنوان عنصری افزایشی، کاربرد موثری داشته باشد، قادر است تهدیدات جدی را متوجه جوامع و مخاطبین نمایند از جمله:

• با توجه به اینکه فضای مجازی قادر به تولید مجهول و سپس تکثیر دروغ است (فیک ها)، لذا می تواند به عنوان معترض یا متغییر کاذب وضع موجود، بیشتر از آنچه واقعیت دارد، نمود پیدا کند. برای روشن شدن این موضوع، می توان به جریان های خلق الساعه و احزاب تک نفره در جوامع مثال زد. این وضعیت تهدیدی برای برآورد صحیح از آمار و سنجش اوضاع است که نظامات در هر حوزه به چالش کشیده شده و حتی اهل فن را به انحراف در برآورد واقعی اوضاع وا می دارد.
• انعکاس سریع اخبار ، بدون ارزیابی یا بررسی صحت خبر و انتشار بی پرده تحولات، وقایع و مطالب در کف جامعه به صورت غیر تخصصی، سلامت ذهنی جامعه را دائما مورد تاثیر، خطر و تهدید قرار داده و موجبات استرس ها، نگرانی های بی مورد و خارج از حد و اندازه طبیعی در مخاطب؛ می گردد.
• توانایی تبدیل نیروی بالقوه ذهنی و فکری و به بالفعل رساندن آن با کمترین ابزار فنی در فضای مجازی، این توان را ایجاد کرده است که هر شخصی با کمترین ابزار مکالماتی و کمترین هزینه به عنوان عنصری تاثیر گذار در اجتماع عمل نماید. این موضوع در جوامع ایی که اهمیت زیادی به کنترل اوضاع و اعمال مقررات خاص دارند به مثابله سنت شکنی و تقدس زدایی یا وهن مقررات تلقی می گردد.
• فضای مجازی همچون مهرهای شطرنج در دست بازیگرانی قرار دارد که بتوانند در هنگام بازی مُهرهای خود را مناسب چیده، یا به بازی بگیرد. آیتم های مختلفی در فضای مجازی نقش مُهره را بعهده دارند: اجتماع، صحنه بازی، اخبار و همچنین موضوعات به تناسب ویژگی های آن، نقش مُهرهای صفحه را بعهده دارند. در این میدان، بازیگرانی که تخصصی تر و فنی تر؛ این مُهرها را با امکانات موجود در فضای مجازی بکار بگیرند، موفق تر در پیشبرد خواسته ای خود خواهند بود.
• در دنیای مجازی هیچکس، مصون از نگاه و دید حاضرین در این فضا نیست. در این فضا از خداوند متعال گرفته تا ریزترین عناصر موجود در خلقت که فقط بتواند در دایره ذهنی تولید کننده محتوا با هر رده سنی، جنسیتی و مسئولیتی، سواد و آگاهی در فضای مجازی نقش گرفته و قرار بگیرند؛ زیرتیغ نظرات، نقد و سپس انتشار آن به دایره های در وسعت شبکه اجتماعی آنهم در اقصی نقاط جهان است. بنابراین کسی یا شی یا پدیده ایی مصون از نگاه فضای مجازی نیست. تا آنجا که شخصی ترین حریم افراد برای مخاطبین فضای مجازی به مفهومی انتزاعی، مجهول یا احیانا مبهم و گنگ و حتی خطرناک تبدیل شده و خواص تقدسی خود را از دست داده است.
• مرزهای اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی در فضای مجازی براحتی دستخوش تهاجمات رقبا، حریفان، دشمنان و ناآگاهان قرار می گیرد. برای مقابله با این نوع تهدیدات، فقط بایستی مقابله به مثل گردد، اما با عنایت به کمبودها، محدودیت ها، و حقوق و حق امتیاز، محذوریت در دستیابی به امکانات مادر، اقدام به مقابله به مثل، عملا دچار چالش می گردد و تاثیرات بموقع خود را نخواهد داشت.
• ….

تهدید فرصت فضای مجازی

آسیب ها:

فضای مجازی در دل خود، بیماری هایی را به صورت پنهان و آشکار داشته و در هر صورت به عنوان آسیب شناخته می شوند.

به برخی از آنان اشاره می گردد:

• آسیب وارد شدن به روح و روان استفاده کنندگان: اینان خواسته یا ناخواسته در فضاهای غیر همگنون حضور داشته و چون این فضاها با خصلت ها و ویژگی های شخصی آنان متفاوت بوده و بدلایلی (از جمله رفاقت، رودربایستی، تعهدات شغلی، سازمانی، حزبی و گروهی، کنجکاوی بیش از حد، جذابت های دروغین و… ) در فضای مجازی حضور دارند و بایستی آن را تحمل کنند؛ روح و روان این اشخاص دچار عدم تعادل گردیده و احتمال موجبات بروز رفتارهای ناهنجار وجود دارد.
• عدم تطبیق و عدم توانایی در راستی آزمایی مطالب ارائه شده با سن، جنسیت، تخصص، مسئولیت ها یا علاقه مندی های بهره برداران در این فضا، برغم وجود و ارائه نرم افزارهای کنترلی و نظارتی هنوز به عنوان یکی از جدیترین آسیب های این فضا است. در این حالت برآورد دقیقی از چگونگی تاثیرات محتوا بر مخاطبین وجود ندارد و برآیند این تاثیرات در میان مدت در چگونگی رفتارهای اجتماعی مشخص می گردد.
• مصرف گرایی بیهوده یا ناخواسته از طریق تحمیل هزینه های مادی و معنوی اینترنت (مصرف بسته اینترنتی یا حجم به همراه زمان و…) به عنوان یک کالا جدید در سبد مالی و هزینه های زندگی خانواده ها و مصرف گرایان خود را به نحوی تحمیل کرده است. به بیان دیگر؛ امروزه برای بهره برداری از خدمات که عمدتا به آن دولت الکترونیک گفته می شود، بهره برداران باید به سبد زندگی خود کالا های مجازی را هم اضافه کنند.
• ارائه و ایجاد موج هایی کاذب از مطالب؛ اعم از خود سانسوری، وارونه نشان دادن واقعیت ها، ارائه خلق الساعه شایعات در تمامی حوزه های سیاسی، اجتماعی ، اقتصادی و… می تواند موجی از اعتبار زدائی از این فضا را در ذهن مخاطب ایجاد نماید.
• امکان بدون مرز برای بهره گیری جهت دار و معنا پذیر از واژه ها، کلمات، استفاده از فیلم، تصاویر و اصوات به صورت همزمان و انتشار آن به منظور القای موضوعات خاص در مخاطبین، همچون تیغه برانی است که ذهن بهره بردار نسبت به داشته هایش را با شک و تردید جدا کرده و افکار فرد را در اکثر موارد به پاره هایی از تخیلات، توهمات، مبتلا می سازد.
• اعتیاد آور بودن حضور در فضای مجازی در کلیه رده های سنی اکنون به عنوان یکی از مشکلات اساسی جامعه های امروزی تبدیل شده است. برخی از خبرها موید مرگ و میر ناشی از حضور بیش از حد افراد بدون توقف زمانی در فضای مجازی دارد.
• …

تهدید فرصت فضای مجازی

فرصت ها:

برغم آنچه از تهدیدات و آسیب های آمده در فضای مجازی بدان اشاره شد، با قاطعیت می توان به نمونه هایی از فرصت هایی که این فضا دراختیار جامعه بشریت قرار داده است؛ نام برد.

رئوس برخی از فرصت های فضای مجازی:

• فضای مجازی توانسته است فاصله های ذهنی، فکری ، فرهنگی برگرفته از بُعد مکان و زمان را در بین مردم دنیا، براحتی در نوردد و مردم جهان را همچون یک دهکده کوچک در کنار هم قرار دهد.
• فضای مجازی با ارائه خدمات خود بسیاری از هزینه های مادی ومعنوی مردم برای حصول و دستیابی به این خدمات را کاهش یا حتی از بین برده است.
• فضای مجازی امکانی موثر در ایجاد موقعیت ویژه برای همه مردم دنیا، به منظور ارائه و نمایش تبادل اطلاعات در بین افراد به مخاطبین شده است. در گذشته ارائه نظرات و نمایش و تبادل اطلاعات بایستی از کانال ها و فیلترهای ویژه دولتی و غیر دولتی عبور می کردند.
• فضای مجازی سهولت ارتباطات را دو چندان کرده است و با پیشرفت ابزارهای ارتباطی این سهولت روز به روز بیشتر می شود.
• فضای مجازی تواتسته است فرصتی را برای بهره برداران ایجاد نماید تا بدون دغدغه پاسخگویی و حتی شفاف سازی و بدون تابلو و پرچم و آرم، حضوری تاثیر گذار در جوامع داشته باشند. این تاثیرات با عنایت به چگونگی دایره نظارت و کنترل دستگاه های بالادستی متغییر است.
• …

تهدید فرصت فضای مجازی

نتیجه

فضای مجازی چه خوب باشد و چه بد، چه موثر باشد و چه تاثیر گذار نباشد، اکنون عضوی از جامعه ما شده است و هیچ دستگاه و مقامی اعم از دولتی و غیر دولتی و هیچ سیاستمدار یا صاحبان قدرت در تمامی حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و … در تمامی دنیا نمی تواند خود را از این فضا مجزا و مبری دانسته و برای ارتباط گیری با مخاطبانش از آن بهره حداقلی نداشته باشد.

امروزه فضای مجازی را باید همچون تیغ در نظر گرفت و در نظر داشت آیا این تیغ در دست یک دکتر جراح حاذق قرار دارد که با آن برای عمل جراحی و بهبود حال بیمارش تلاش می کند؛ یا در دست ارازل و اوباشی است که با بهره گیری از آن قصد ایجاد نا امنی برای مردم، اجتماع و جامعه پیرامون و هدف خود دارند.

دنیا آینده ما، منبعد مملو از این نوع تکنولوژی ها و فن آوری ها خواهد بود و نزدیکترین آنان را باید در ربات های انسان نمایی دید که در گذشته نه چندان دور فقط در فیلم های تخلیلی از آن سراغ داشتیم.

شناخت درست و صحیح فرصت ها در تکنولوژی و فن آوری های جدید، به همراه کم کردن آسیب ها وتهدیدات آنان، می تواند آینده بسیار متفاوتی را برای بشریت رقم بزند.

مجید بهمنی

مرداد 1400