مکانیزم ماشه آخرین تیر
گزارشی از تاریخچه مکانیزم ماشه ، تحریم ها و مذاکره غیر مستقیم امریکا با ایران
با توجه به این که در مذاکرات غیر مستقیم آمریکا با ایران پیرامون محدود سازی انرژی اتمی ایران قرار داریم لازم است تاریخچه تحریم های امریکا و همچنین تاریخچه مکانیسم ماشه و تحریم‌های غرب علیه ایران پیرامون برنامه هسته‌ای را متذکر شویم تا با دید بهتر بتوانیم آینده نگری کنیم.
۱. مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism):
مکانیسم ماشه یک سازوکار حل اختلاف در توافق هسته‌ای برجام ( ۲۰۱۵ ) است که امکان بازگشت خودکار تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را در صورت نقض تعهدات هسته ای فراهم می‌کند.
این مکانیسم در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت گنجانده شد و هدف آن به اصطلاح جلوگیری از نقض توافق توسط ایران، (نه غرب) بود.
– منشأ و کارکرد:
مکانیسم ماشه با اصرار آمریکا( برای ایجاد بهانه ) به توافق اضافه شد تا در صورت عدم پایبندی ایران، تحریم‌های پیشین ( از جمله قطعنامه‌های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، و ۱۹۲۹) به‌طور خودکار بازگردند. این فرآیند شامل ۶ مرحله است:
۱. اعلام عدم پایبندی توسط یکی از طرف‌ها.
۲. بررسی در کمیسیون مشترک برجام (۱۵ روز).
۳. ارجاع به وزرای خارجه (۱۵ روز).
۴. تشکیل هیئت مشورتی (۱۵ روز).
۵. ارجاع به شورای امنیت (۳۰ روز).
۶. بازگشت تحریم‌ها در صورت عدم توافق.
– تلاش‌های آمریکا برای فعالسازی:
در سال ۲۰۲۰، دولت ترامپ تلاش کرد مکانیسم ماشه را فعال کند، اما با مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت ( از جمله اروپا ) مواجه شد، زیرا آمریکا در ۲۰۱۸ از برجام خارج شده بود و به‌عنوان «کشور شرکت کننده» شناخته نمی شد.
۲. تاریخچه تحریم‌های غرب علیه ایران:
تحریم‌های غرب علیه ایران به دو اصلی تقسیم می شود:
– تحریم‌های پیش از برجام:
– پس از انقلاب ۱۳۵۷ و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا،
اولین تحریم‌ها در سال ۱۳۵۹ (۱۹۸۰) توسط جیمی کارتر اعمال شد، شامل توقیف ۱۲ میلیارد دلار دارایی های ایران و ممنوعیت تجاری.
– در جنگ ایران و عراق، آمریکا تحریم‌های تسلیحاتی را تشدید کرد و در دهه ۱۹۹۰، قانون داماتو (تحریم شرکت‌های سرمایه‌گذاری در نفت ایران) تصویب شد.
– پس از ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت (۱۳۸۵)، ۷ قطعنامه تحریمی (از جمله ۱۹۲۹ در ۱۳۸۹) تصویب شد که صنایع هسته ای، موشکی، و بانکی ایران را هدف گرفت.
– تحریم‌های پس از خروج آمریکا از برجام:
– در ۱۳۹۷، ترامپ از برجام خارج شد و سیاست «فشار حداکثری» را با اعمال تحریم‌های ثانویه بر صنایع نفت، بانک ها، و افراد مرتبط با سپاه آغاز کرد.
– اتحادیه اروپا اگرچه در برجام باقی ماند، اما تحریم‌های مربوط به حقوق بشر و موشک‌های بالیستیک را حفظ کرد.
۳. انقضای مکانیسم ماشه:
– انقضای مکانیسم ماشه:
طبق برجام، مکانیسم ماشه در مهر ۱۴۰۴ ( اکتبر ۲۰۲۵ )، منقضی می شود. پس از این تاریخ، کشورهای اروپایی نمی‌توانند به دلیل نقض تعهدات هسته ای، تحریم‌های شورای امنیت را بازگردانند.
– پیامدهای انقضای مکانیزم ماشه:
– لغو محدودیت‌های کلیدی بر برنامه هسته‌ای ایران ( مانند غنی‌سازی اورانیوم ).
– کاهش اهرم فشار غرب برای مذاکرات جدید.
– احتمال فعال سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا و امریکا پیش از مهر ۱۴۰۴، در صورت عدم توافق آمریکا با ایران.
جمع بندی:
مکانیسم ماشه به‌عنوان ابزار بازدارنده در برجام طراحی شد، اما اختلافات سیاسی و خروج آمریکا از توافق، کارایی آن را کاهش داده است.
تحریم های غرب علیه ایران ریشه در پیروزی انقلاب اسلامی و احساس خطر از پیدایش تمدن اسلامی و چالش‌های ایدئولوژیک و امنیتی دارد .
انقضای مکانیسم ماشه در مهر ۱۴۰۴، چالش جدیدی برای دیپلماسی هسته‌ای ایجاد خواهد کرد. و غرب به دنبال ایجاد بهانه ای برای فعال کردن مکانیزم ماشه دارد.
حسین عکاف
بهار 1404