پیش بینی ۲۷ سال پیش برژینسکی درمورد جمهوری اسلامی ایران که درست از آب درآمد
بلومبرگ؛ 5 می
نویسنده: نایل فرگوسن
ظهور این محور جدید در سال ۱۹۹۷ توسط ژبیگنیف برژینسکی، مشاور امنیت ملی جیمی کارتر، رئیس جمهور سابق آمریکا پیش بینی شده بود. وی در کتاب خود تحت عنوان صفحه شطرنج نوشته بود: «احتمالاً خطرناکترین سناریو تشکیل یک ائتلاف عظیم متشکل از چین، روسیه و احتمالاً جمهوری اسلامی ایران خواهد بود که یک ائتلاف “ضدهژمونیک” تشکیل شده نه بر اساس ایدئولوژی بلکه بر اساس شکایت‌های مکمل هم خواهد بود. این ائتلاف از نظر ابعاد و گستردگی مشابه چالشی خواهد بود که بلوک چین و شوروی برای غرب ایجاد کرده بود، اما این بار چین احتمالاً رهبر و روسیه دنباله رو آن خواهد بود.»
برای درک اینکه در مبارزه با ائتلاف چین، روسیه و جمهوری اسلامی ایران پای چه چیزهایی در میان است فقط باید رشته افسانه “ارباب حلقه ها” را مطالعه کرد.
در رشته افسانه معروف تخیلی و حماسی ارباب حلقه ها، اثر جی آر آر تالکین به تدریج مشخص می شود که نیروهای تاریکی با یکدیگر متحد شده اند. سائورون، با چشم بصیرت خود به عنوان رهبر محور شیطانی یا ارباب تاریکی انتخاب می شود. تالکین خوب می دانست چه وضعیتی را توصیف می کند. او که یک کهنه سرباز جنگ جهانی اول بود، با ناامیدی نزدیک شدن دومین جنگ خانمان سوز جهانی را تماشا می کرد. در آن سال ها و در فاصله 1936 تا 1937 شاهد همگرایی و نزدیکی تدریجی آلمان نازی، ایتالیای فاشیست و ژاپن امپریالیست و تشکیل یک نیروی اهریمنی جهانی بود.
ما نیز امروز شاهد تشکیل و تحکیم یک محور مشابه هستیم. همانطور که متیو میلر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا هفته گذشته گفته بود، در پس تلاش های جنگی روسیه، منابع عظیم اقتصادی چین قرار دارد. میلر روز سه شنبه به خبرنگاران گفت: «آنچه طی ماه های گذشته شاهد بوده ایم این است که مواد خامی از چین به روسیه منتقل شده و روسیه از آنها برای بازسازی صنایع خود و تولید تسلیحاتی که در صحنه نبرد اوکراین کاربرد دارد استفاده کرده است… ما به شدت نگران این وضعیت هستیم.» اوایل ماه جاری میلادی در پکن، جانت یلن وزیر خزانه داری آمریکا به همتای چینی خود هشدار داد که اگر پکن به حمایت از تلاش های جنگی روسیه در اوکراین ادامه دهد “تبعات قابل توجهی” در انتظارش خواهد بود. (م.ر)
رهبران چین علیرغم مواضع علنی شان مبنی بر اینکه می خواهند به عنوان یک دولت صلح طلب عمل نمایند، قبل شروع جنگ اوکراین در این خصوص به روسیه چراغ سبز نشان داده بودند. تعهد متقابل نسبت به شراکت “بدون محدودیت” با روسیه چه مفهوم دیگری می توانست داشته باشد؟ از زمانی که دو سال پیش نیروهای روسی از حومه کیف عقب رانده شدند، حمایت شی جینپینگ برای تداوم بقای پوتین در قدرت نقشی حیاتی داشته است.
بر اساس همین تحلیل، نمی توان رویارویی جمهوری اسلامی ایران با رژیم صهیونیستی را به عنوان رویداد منفرد و فاقد عقبه راهبردی تعبیر کرد. تهران از روسیه در جنگ اوکراین حمایت می کند و هزاران پهپاد و موشک، مشابه همان هایی که آخر هفته گذشته به سمت رژیم صهیونیستی شلیک کرد تحویل روسیه داده است. روسیه به نوبه خود احتمالا به تقویت دفاع هوایی جمهوری اسلامی ایران کمک خواهد کرد. چین نیز نمی تواند تنها یک خریدار عمده نفت جمهوری اسلامی ایران باقی بماند. وانگ یی، وزیر امور خارجه چین بلافاصله پس از حمله به رژیم صهیونیستی با تهران تماس گرفت و به جای محکوم کردن حمله جمهوری اسلامی ایران، این اقدام را تحسین نمود. دستگاه پروپاگاندای دولت چین از زمان حمله 7 اکتبر به صورت مداوم در خدمت انتقاد از رژیم صهیونیستی بوده است.
ظهور این محور جدید در سال 1997 توسط ژبیگنیف برژینسکی، مشاور امنیت ملی جیمی کارتر، رئیس جمهور سابق آمریکا پیش بینی شده بود. وی در کتاب خود تحت عنوان صفحه شطرنج نوشته بود: «احتمالا خطرناکترین سناریو تشکیل یک ائتلاف عظیم متشکل از چین، روسیه و احتمالا جمهوری اسلامی ایران خواهد بود که یک ائتلاف “ضدهژمونیک” تشکیل شده نه بر اساس ایدئولوژی بلکه بر اساس شکایت های مکمل هم خواهد بود. این ائتلاف از نظر ابعاد و گستردگی مشابه چالشی خواهد بود که بلوک چین و شوروی برای غرب ایجاد کرده بود، اما این بار چین احتمالا رهبر و روسیه دنباله رو آن خواهد بود.» (م.م)
پیش گویی برژینسکی پیامبرگونه بوده است. با این حال نگاهی به عملکرد سه سال گذشته نشان می دهد که جانشینان برژینسکی در دولت بایدن خواسته یا ناخواسته نقش بی نقصی در محقق کردن این پیش بینی ایفا کرده اند. این اقدامات از تنها گذاشتن افغان ها در دست طالبان در سال 2021 تا کوتاهی در بازداشتن روسیه از تهاجم به اوکراین در سال 2022 و در نهایت کوتاهی در بازداشتن جمهوری اسلامی ایران از تشویق نیروهای نیابتی اش برای حمله به رژیم صهیونیستی در سال 2023 نمود یافته است. بله زمانی که اوکراین و رژیم صهیونیستی هدف حمله قرار گرفتند بایدن برای کمک به آنها دست به کار شد، اما احتمالا یک نمایش قدرت اولیه می توانست از بروز هر دوی این وضعیت ها جلوگیری کند.
جمهوری خواهان اکنون متوجه شده اند، آنطور که مایک پمپئو وزیر امور خارجه سابق مدت ها استدلال می کرد، برخی از نزاع های موجود در کشورهای دور دست احتمالا باید در نهایت موجب نگرانی ما شود. این منازعات بخشی از جنگی واحد هستند که توسط این ائتلاف جدید علیه ارزش های بنیادینی که ما آنها را ارج می نهیم یعنی دموکراسی، حاکمیت قانون و آزادی های فردی آغاز شده اند. پیش بینی من این است که استدلال های انزواطلبانه دوام چندانی نخواهد داشت.
خوشبختانه ما فعلا در جنگ سرد دوم قرار داریم نه جنگ جهانی سوم. اما جنگ سرد دوم سریعتر از جنگ سرد اول به پیش می رود. اگر تهاجم روسیه به اوکراین را معادل جنگ کره در سال های 53-1950 بگیریم، ما بحران موشکی دوم کوبا را بر سر تایوان رد کرده ایم و اکنون وارد دوران تنش زدایی شده ایم؛ دوره ای که دو دهه به طول انجامید. از زمان نشست قبلی روسای جمهور دو کشور در وودساید کالیفرنیا در ماه نوامبر، به نظر می رسد که چینی ها از هرگونه نمایش قدرت امتناع می کنند و خواستار تعاملات جدی با همتایان آمریکایی شان هستند که این یادآورد تعاملات دو کشور در طی سال های 1969 تا 1972 است. (م.ب)
اما حمله غیرمنظره حماس به رژیم صهیونیستی در اکتبر سال گذشته به یکباره ما را به سال 1973 رساند. لازم به یادآوری است که دوران تنش زدایی دوام چندانی نداشت و با ادعای برتری آمریکا در خاورمیانه توسط هنری کسینجر پس از جنگ یوم کیپور در آن سال از بین رفت. به طور خلاصه، به نظر می رسد که در جنگ سرد دوم ما دهه های 1950، 1960 و 1970 را در یک ترکیب تا حدی گیج کننده در هم فشرده ساخته ایم.
حال سوال اینجاست که بزرگترین تفاوت های بین جنگ سرد اول و دوم در چیست؟
اولا چین رقیب اقتصادی بسیار قدرتمندتری نسبت به اتحاد جماهیر شوروی است. ثانیا، غرب از نظر اقتصادی با اقتصاد چین در هم تنیدگی دارد و شبکه زنجیره عرضه کالاهای مختلفی که در چین تولید می شوند هرگز با شوروی قابل مقایسه نیست. ثالثا، ما از نظر ظرفیت تولید در وضعیت به مراتب ضعیف تری قرار داریم در حالی که چین مقادیر عظیمی محصولات سازگار با طبیعت روانه بازار جهانی می کند، غرب گزینه دیگری جز احیای سیاست حمایت گرایی و سیاست های صنعتی و بازگرداندن ساعت استراتژی اقتصادی به دهه 1970 میلادی ندارد. ماه گذشته جانت یلن وزیر خزانه داری آمریکا اظهار داشت که ظرفیت بالای چین در صنایع نوین نظیر باطری های خورشیدی، خودروهای برقی و باطری های لیتیومی در حال آسیب زدن به شرکت ها و کارگران آمریکایی و شرکت ها و کارگران سراسر جهان است.
رابعا سیاست پولی آمریکا در مسیر کاملا غیر پایداری قرار دارد. هماگونه که دفتر امور بودجه کنگره اعلام کرد، رشد بی وقفه بدهی های دولت فدرال نسبت به تولید ناخالص داخلی از کنترل خارج شده و از 99 درصد در سال جاری به 166 درصد در سال 2054 میلادی خواهد رسید.
ایرانی ها با انجام حمله پهپادی و موشکی به رژیم صهیونیستی به صورت ناخواسته این مجوز را به بسیاری از جمهوری خواهان داده اند تا از رویکرد تهاجمی پمپئو که به هیچ وجه انزواطلبانه نیست دنباله روی کنند. کافی است نگاهی به مقاله مایک گالاگر نماینده ویسکانسین در کنگره و مت پوتینگر، مشاور سابق ترامپ که در فارن افرز منتشر شده بیاندازید. در این مقاله آمده است: «چین… در حال تضمین حیات کشورهای توسعه طلب در روسیه، جمهوری اسلامی ایران، کره شمالی و ونزوئلاست.» متوقف کردن این کشور «مستلزم یک اصطکاک گسترده در روابط آمریکا و چین و افزایش سریع توانمندی های دفاعی آمریکاست.»
بنابراین به نظر می رسد که اهمیت تاریخی حمله جمهوری اسلامی ایران به رژیم صهیونیستی را نباید در تاثیر آن بر خاورمیانه بلکه بر برداشت جمهوری خواهان از رویکرد آمریکا در عرصه سیاست جهانی و خروج از سیاست انزواطلبی جستجو کرد. (م.ک)