چالش های پیش رو همگرایی امارات و جمهوری اسلامی ایران
استیمسون؛ 20 فوریه (2 اسفند)
نویسندگان: لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو
امارات متحده عربی قصد دارد تا خود را به عنوان یک میانجی در برابر ایران [یک طرف گفتگو با ایران] مطرح کند و بدین منظور سازوکارهای تنظیم کننده معماری ژئوپلیتیک منطقه را تغییر دهد.
شیخ محمد بن زاید آل نهیان (MBZ) رئیس امارات متحده عربی و حاکم ابوظبی پاییز گذشته در حاشیه نشست بریکس در کازان روسیه با آقای دکتر مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران دیدار و گفت و گو کرد. این ملاقات، اولین دیدار رسمی میان حاکم ابوظبی و رئیس جمهور ایران بود. در بحبوحه روند تنش‌زدایی و ایجاد روابط حسنه در میان کشورهای منطقه‌ای ، این دیدار نقطه اوجی در روند طولانی همگرایی و نزدیکی دیپلماتیک میان این دو رقیب دیرینه در خلیج فارس به شمار می رفت.
پس از سال‌ها لفاظی های تند، دشمنی و بروز مشکلات در روابط دیپلماتیک و درگیری های نظامی پنهان [ اصطلاحا در سایه]، روابط جمهوری اسلامی ایران با اعضای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس _ عربستان سعودی، امارات، کویت و بحرین _ در سال‌های 2023 و 2024 رو به بهبودی رفت. اما می توان گفت که چالش‌های جدید و تازه ای در راه است زیرا منطقه همچنان شاهد آشفتگی های بسیار و درگیر ناامنی می باشد. پیامدهای ناشی از جنگ غزه، فروپاشی و سقوط رژیم اسد در سوریه، خصومت ایران و رژیم صهیونیستی و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید را می توان نمونه ای از این درگیری و آشفتگی ها دانست.
از دیدگاه ابوظبی، حفظ امنیت ملی و تضمین رونق اقتصادی، اساس رویکرد بهبود روابط دیپلماتیک با تهران است. انجام مذاکرات در راستای تنش زدایی از روابط میان امارات متحده عربی و جمهوری اسلامی ایران پس از وقوع مجموعه ای از حوادث نامعلوم در سال 2019 شتاب بیشتری گرفت. در سال 2019 مجموعه ای از حوادث نامشص رخ داد که در این وقایع به کشتی های تجاری در سواحل امارات آسیب وارد شد. این رویدادها پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته ای ایران در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم های سخت به وقوع پیوست.
مانند روند بهبود روابط امارات متحده عربی با ترکیه و قطر، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و برادر شیخ محمد بن زاید آل نهیان (MBZ) رئیس امارات متحده عربی ، هدایت این روند و ارتباط با ایران را بر عهده داشت. در سه سال گذشته، مجموعه ای از تعاملات دوجانبه در سطوح میانی و عالی میان این دو کشور صورت گرفته است. شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان وزیر امور خارجه امارات در ژوئیه 2024 در راس یک هیئت دیپلماتیک اماراتی در یک سفر دولتی دو روزه به تهران آمد و با آقای دکتر پزشکیان رئیس جمهور، آقای عباس عراقچی وزیر امور خارجه و آقای محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار کرد. اخیراً در تاریخ 12 فوریه، وزیر امور خارجه امارات با آقای کمال خرازی، مشاور ارشد رهبر عالی ایران، وزیر امور خارجه سابق و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران در حاشیه نشست چندملیتی در دوبی دیدار کرد.
از اوایل سال 2023، ابوظبی و تهران همچنین مذاکرات و گفت و گو هایی را در زمینه حمل و نقل هوایی غیرنظامی و حمل و نقل دریایی، تجارت و سرمایه گذاری، اقدام و همکاری مشترک آب و هوایی در زیمنه مدیریت طوفان های شن و امور مربوط به مدیریت مرزی پیش بردند.
در راستای اصلاح و بهبود روابط با ایران، امارات متحده عربی در نظر دارد تا نقش خود را به عنوان یک میانجی در برابر جمهوری اسلامی مطرح کند و سازوکارهای تنظیم‌کننده معماری ژئوپلیتیکی منطقه را به منظور حمایت از تنش‌زدایی، کاهش درگیری و تنوع اقتصادی تغییر دهد.
با وجود بهبود روابط امارات متحده عربی با تهران، ایران و امارات همچنان مناقشه ارضی پنج دهه ای بر سر سه جزیره کوچک در خلیج فارس – ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک – را حل و فصل نکرده اند. (م.ک)
در اواخر نوامبر سال 1971 ایران، که در آن زمان تحت سلطه محمد رضا شاه پهلوی بود، دو روز قبل از تاسیس امارات متحده عربی کنترل این جزایر را در دست گرفت. از آن زمان، ایران جزایر را کاملا نظامی سازی کرده است، درحالی که امارات بر راه حل دیپلماتیک تاکید داشته است. این بحران به طور عمیقی حافظه سازمانی و ادراک تهدید امارات را شکل داده است و تصویر ایران را به عنوان قدرتی برتر استحکام بخشیده است.
از منظر استراتژیک نظامی، کنترل این سه جزیره مزیت عمده ای فراهم می کند. پایگاه‌هایی در این جزایر که در قلب مسیر های کشتیرانی خلیج فارس قرار دارند، ترافیک دریایی ورودی و خروجی از تنگه هرمز را زیر نظر دارند و نقش کلیدی در معماری دفاع دریایی ایران ایفا می کنند.
استراتژی امارات برای بازپس‌گیری این پایگاه ها در درجه اول بر جمع‌آوری حمایت برای ادعاهای حاکمیتی خود در مجامع منطقه‌ای و بین المللی و همچنین تلاش برای جلب حمایت دیپلماتیک از قدرت های بزرگ ژئوپولیتیکی متمرکز بوده است. در دو سال گذشته، امارات بارها حمایت لفظی چین و روسیه را برای ادعاهای خود به دست آورد که منجر به بروز تنش های عمومی بین ایران و نزدیک ترین شرکای استراتژیکش شد.
با این حال، هنوز مشخص نیست که امارات تا چه حد می تواند حمایت نمادین چین و روسیه را به فشاری ملموس برای تغییر وضعیت موجود تبدیل کند.
در همین حال، امارات همچنان نگران کشیده شدن به درگیری بین ایران و رژیم صهیونیستی به دلیل حمله نظامی حماس به رژیم صهیونیستی در 7 اکتبر سال 2023 و متعاقب آن تهاجم رژیم صهیونیستی به غزه است. در سال 2024، درگیری های منطقه ای گسترش یافت که منجر به حمله رژیم صهیونیستی به لبنان شد. این حمله ساختار سیاسی حزب الله و حماس را نابود کرد و به حوثی‌ها جسارت بخشید.
امارات متحده عربی برای جلوگیری از گرفتار شدن در حملات متقابل فزاینده بین ایران و رژیم صهیونیستی و همچنین فاصله گرفتن از موضع نظامی قاطع آمریکا درقبال ایران، آمریکا را از استفاده از حریم هوایی و امکانات نظامی خود برای انجام حملات علیه ایران و نیروهای نیابتی آن محدود کرده است. اماراتی ها همچنین حملات رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی را مورد انتقاد قرار داده اند و هدف قراردادن سفارت ایران در دمشق در آوریل 2024 را محکوم کرده اند و همچنین حملات موشکی آن‌ها به ایران در اکتبر سال 2024 را رد کردند.
درعین حال امارات همچنان مترصد ایران و شبکه وسیع گروه های شبه نظامی‌اش، که معمولا به عنوان«محور مقاومت» شناخته می شود، است. اگرچه این اتحاد به دلیل جنگ در لبنان و فروپاشی ناگهانی حکومت اسد در سوریه به شدت تضعیف شده است، اما امارات به حملات موشکی و پهپادی حوثی‌ها در ژانویه 2022 علیه شان و همچنین احتمال از سرگیری عملیات ضد کشتیرانی حوثی‌ها در دریای سرخ که همچنان منبع نگرانی بزرگی تلقی می شود، توجه دارند.
بازگشت ترامپ به کاخ سفید بلاتکلیفی بیشتری را به همراه دارد. امارات خاطرات پیچیده ای از دوره اول ریاست جمهوری ترامپ دارد. از تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران گرفته تا ترور[شهادت] سردار [شهید] قاسم سلیمانی در سال 2020، سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ خطر منحرف کردن سیاست‌های دیپلماتیک امارات در قبال ایران را به همراه داشت. (م.ن)
با این حال، توافق های 2020 ابراهیم – توافق نامه هایی که روابط بین اسرائیل و چهار کشور عربی از جمله امارات را عادی سازی می کند – یک نقطه عطف دیپلماتیک پیشگامانه برای امارات متحده عربی بود.
هنوز مشخص نیست که ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود چه مسیری را در قبال منطقه [خاورمیانه] در پیش خواهد گرفت. اگرچه ترامپ اخیراً یادداشتی را برای از سرگیری کمپین موسوم به «فشار حداکثری» علیه ایران امضا کرد، اما گفت که این کار را با تأسف انجام داده و راه حل دیپلماتیک را برای پیشرفت‌های هسته‌ای ایران ترجیح می‌دهد.
موضع سخت‌تر ایالات متحده آمریکا در قبال ایران احتمالاً باعث شکست شدید روابط ایران و امارات خواهد شد. در صورتی که دولت ترامپ اجرای تحریم‌های ضدایرانی را تشدید کند، ابوظبی احتمالاً رویکردی منتظرانه را برای اندازه‌گیری بهتر مسیر سیاست خارجی ترامپ و هماهنگی با تهران در مورد برنامه‌های احتمالی دنبال خواهد کرد. در حالی که امارات و ایران ممکن است هرگز متحدان نزدیکی نباشند، اقدامات اخیر ابوظبی نشان می دهد که این کشور تلاش خواهد کرد روابط با ایران را در مسیری مثبت حفظ کند.
نشست دوجانبه وزرای خارجه ایران و امارات در 29 دسامبر 2024 که اولین گفتگوی حضوری از زمان سقوط رژیم اسد در سوریه بود، نشان دهنده اراده دو کشور برای باز نگه داشتن کانال های ارتباطی مستقیم در زمان تغییرات اساسی در نظم سیاسی منطقه بود. در همین حال، در ادامه روند روبه رشد روابط دوجانبه و در جهت تقویت مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی در عرصه همکاری‌های دفاعی و نظامی، ناوگروه نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی متشکل از چهار شناور، صبحگاه دوشنبه ۱۵ بهمن ماه ۱۴۰۳ وارد آب‌های ساحلی امارات شد و پس از استقبال از سوی یگان‌های شناور اماراتی در مرزهای آبی ۲ کشور، وارد بندر خالد در امارت شارجه شده و از سوی «رضا عامری» سفیر جمهوری اسلامی ایران در امارات و سرتیپ «بطی سهیل المخینی» فرمانده پایگاه دریایی جبل علی و جمعی از افسران اماراتی مورد استقبال قرار گرفت. بر اساس اعلام سفارت ایران در امارات، مراسم رسمی استقبال از این ناوگروه، شامگاه دوشنبه با حضور برخی مقامات نظامی اماراتی و تعدادی از دیپلمات‌ها و وابستگان نظامی مقیم امارات متحده عربی بر روی عرشه شناور شهید رئیسعلی دلواری برگزار شد. حضور این ناوگروه در سواحل امارات متحده عربی برای اولین بار، نشانه‌ای از روند پیشرفت روابط دوجانبه و اراده جدی ۲ کشور در مسیر تحکیم همکاری در تمام زمینه‌ها و در راستای راهبرد منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در تقویت مناسبات با همسایگان است.
این اولین دیدار در نوع خود از زمان از سرگیری مذاکرات امنیت دریایی امارات و ایران در اواسط سال 2019 بود. این تماس با بندر ایران در مقیاس بزرگ، گویای عزم اماراتی و ایران برای حمایت از تنش زدایی با هماهنگی نظامی مشخص است و به دولت ترامپ نشان می دهد که امارات تمایل اندکی ک برای تلاشی جدید به منظور منزوی کردن ایران از همسایگان خلیج فارس دارد.
لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو متخصص عملیات دریایی در خلیج فارس و آب‌های مجاور است. او قبلاً برای مرکز استیمسون درباره نیروی دریایی عربستان سعودی، قاچاق اسلحه و مواد مخدر در خاورمیانه و تهدیدی که حوثی‌های یمن برای کشتی‌های بین‌المللی ایجاد می‌کند، نوشته است. لئوناردو جاکوپو ماریا مازوکو، تحلیلگر مستقل پژوهشی است که بر امور امنیتی و دفاعی منطقه خلیج فارس تمرکز دارد. او همچنین یک تحلیلگر در Gulf State Analytics، یک شرکت مشاوره ریسک ژئوپلیتیک مستقر در واشنگتن می باشد. (م.ب)