16 آذر در یک نگاه
یکی از وقایع مهم و غم انگیز تاریخ این سرزمین کهن، واقعه 16 آذر سال 1332 است. در این روز نیروهای گارد شاهنشاهی به دانشگاه تهران هجوم برده و تجمع دانشجویان را که به سفر ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور وقت آمریکا معترض بودند را به خاک و خون کشیدند. در این واقعه سه نفر از دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران با تیراندازی مأمورین نظامی رژیم پهلوی به شهادت رسیدند.
از زمان وقوع این رویداد امنیتی – سیاسی تاکنون صدها مقاله و پژوهش و فیلم های کوتاه و بلند و مستند تولید و در معرض افکار عمومی ملت شریف ایران قرار گرفته است و دسترسی همگان به آنان به آسانی میسر است.
آن چه که نویسنده را مجاب کرد تا مجدداً به این موضوع پرداخته شود، بازتبیین آن واقعه مهم است که به صورت خلاصه و با گزاره‌های کوتاه در اختیار نسل جدید قرار گیرد.
رویدادهای امنیتی – سیاسی مانند 16 آذر سال 1332 از ظرفیت های ویژه ای در مبارزه با استکبار جهانی به سرکردگی آمریکای جنایتکار برخوردار است که باید در فرصت های مناسب با رویکرد جهاد تبیین به این موضوعات پرداخته شود.
از این منظر باید به صورت پیش دستانه ابعاد این واقعه واکاوی و مطالبه گرانه استکبار جهانی به چالش کشیده شود و نباید اجازه دهیم که امثال این واقعه تحریف و علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی که حاصل مجاهدت و جانفشانی هزاران شهید والامقام است به کار گرفته شود.
این واقعه چهار ماه پس از کودتای آمریکایی – انگلیسی سال 1332 در ایران به وقوع پیوست.
علت وقوع این واقعه اعتراض دانشجویان دانشگاه تهران (دانشکدۀ فنی) به مأموریت ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور وقت آمریکا آیزنهاور به ایران بود.
نظامیان گارد شاهنشاهی با سلاح گرم به دانشجویان معترض حمله کردند.
در این حمله وحشیانه 3 نفر از بهترین فرزندان این مرز و بوم (مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی) به شهادت رسیدند و ده ها نفر از دانشجویان معترض با شلیک گلولۀ مأموران مجروح شدند.
در فضای این یورش ناجوانمردانه، ریچارد نیکسون وارد ایران شد و مورد استقبال محمدرضا شاه و مسئولین وقت رژیم منحوس پهلوی قرار گرفت.
در روز 18 آذر سال 1332 (دو روز پس از این کشتار) ریچارد نیکسون با حمایت محمدرضا شاه در دانشکده حقوق دانشگاه تهران سخنرانی کرد و دکترای افتخاری حقوق به وی اعطاء شد.
مزار شهدای 16 آذر 32 در آستانه مقدسه امامزاده عبداله شهر ری قرار دارد و همه روزه مردم شریف و علاقمند هنگام حضور در این امامزاده، مزار این سه تن را نیز زیارت می‌کنند.
علاوه بر شهادت 3 دانشجو و مجروح شدن ده ها نفر، تعداد 27 نفر از دانشجویان نیز توسط نظامیان گارد شاهنشاهی بازداشت شدند.
ملاحظه: رئیس دانشگاه تهران در 16 آذر سال 1332 آقای دکتر علی اکبر سیاسی بود که خاطرات خود را در کتابی بنام “گزارش یک زندگی” در بارۀ این واقعه نوشته و منبع مناسبی برای علاقمندان این حوزه می باشد.
یکی از اهداف سفر معاون رئیس جمهور آمریکا وساطت به منظور برقراری روابط سیاسی مجدد ایران و انگلیس که در زمان دولت ملی مصدق کاهش یافته بود.
فرمانده عملیات یورش نظامی به دانشگاه در این واقعه تیمسار تیمور بختیار بود که مسئولیت فرمانداری نظامی تهران را به عهده داشت و درسال 1335 با تأسیس ساواک به ریاست این دستگاه مخوف امنیتی منصوب شد.
ملاحظه: شهید احمد قندچی ابتدا در قبرستان مسگرآباد و شهیدان مصطفی بزرگ نیا و مهدی آذر شریعت رضوی (برادر همسر دکتر شریعتی) در آستانه امامزاده عبداله شهرری دفن شدند. اما بعد از مدتی با اعتراض و رضایت خانواده شهید احمد قندچی پیکر این شهید نیز در کنار دو شهید دیگر در امامزاده عبداله دفن نمودند.
لازم به ذکر است روز سوم آذرماه سال 1332 از این جهت حائز اهمیت است که در این روز محاکمه دکتر مصدق و سرتیپ ریاحی در دادگاه نظامی خاتمه یافت و براساس حکم صادره دکتر محمد مصدق به سه سال زندان مجرد و سرتیپ ریاحی به دو سال حبس تأدیبی محکوم شدند.
هم زمان آقای “سردنیس رایت” کاردار موقت سفارت انگلیس به ایران وارد و با صدور اعلامیه‌ای رسمی، برقراری مجدد روابط ایران و انگلیس را اعلام نمودند که این دو ماجرا در تشدید اعتراض ها توسط مردم و دانشجویان بسیار مهم بود.
مرحوم دکتر علی شریعتی درباره این واقعه چنین می گوید: «اگر اجباری که به زنده ماندن دارم نبود، خود را در برابر دانشگاه آتش می زدم. همان‌جایی که 22 سال پیش “آذرمان” (شهید مهدی شریعت رضوی) در آتش بیداد سوخت. او را پیش پای نیکسون قربانی کردند. این سه قطره خون بر چهره دانشگاه ما تازه و گرم است. کاش می توانستیم این سه آذر اهورایی را با تن خاکستر شده ام بپوشانم. (خبرگزاری جمهوری اسلامی 17 آذر 1396 – کرمان)
واژه‌های بسیاری در باره این سه شهید در میان مقالات و سخنرانی‌ها و رسانه‌های زمان متداول شد که به نمونه‌هایی از آن اشاره می شود: سه یار دبستانی ، سه قطره خون، سه آذر اهورایی، سه تن ماندگار، سه ستاره پرسپهر دانشگاه تهران
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی 16 آذر به عنوان روز دانشجو نام گذاری شد که دانشجویان هرساله در چنین روزی به یاد سه دانشجوی شهید، از آمریکا و نظام سرکوب و استبداد پادشاهی اعلام انزجار می‌کنند.