تفسیر عیاشی
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت نهم)
تفسیر عیاشی؛
7- تفسیر عَیّاشی، تفسیری روایی از قرآن کریم، اثر مفسر شیعی محمد بن مسعود عیاش السلمی السمرقندی معروف به عیاشی (متوفای ۳۲۰ق)، از محدثان متقدم شیعی و معاصر کلینی در عصر غیبت صغری است.
این کتاب، جزء مصادر حدیثی شیعه محسوب می‌شود.
بسیاری از بزرگان شیعه نظیر سید هاشم بحرانی در تفسیر البرهان، مجلسی در بحارالانوار و فیض کاشانی در تفسیر صافی، از این تفسیر بسیار نقل کرده‌اند. علامه طباطبایی، مقدمه‌ای بر این کتاب نگاشته و اهمیت و جایگاه این تفسیر را بیان کرده است.
ایشان می نویسند: «قسم به جانم! می توانم بگویم که این کتاب بهترین اثری است که در زمان خود تألیف شده است و اطمینان آمیزترین مجموعه ای است که از پیشینیان ما در زمینه کتاب تفسیری مأثور (نقلی)به ارث رسیده است. روش عیاشی به مانند دیگر کتاب های تفسیری مأثور در قرون نخستین، چنین است که در ذیل هر سوره، فضیلت و اجر و ثواب قرائت آن را بیان کرده و سپس به ترتیب آیات، روایاتی که به مناسبت آیه ای رسیده، نقل کرده است. »
عیاشی، نخست در مقدمه‌ای کوتاه به ذکر احادیثی در فضیلت قرآن کریم، ترک روایت احادیث مخالف با قرآن، مذمت تفسیر به رأی، بررسی علوم قرآنی مانند ناسخ و منسوخ، ظاهر و باطن و محکم و متشابه و لزوم مراجعه به ائمه معصومین(ع) برای فهم و تفسیر قرآن، پرداخته است.
مؤلف همچون دیگر آثار تفسیری شیعی در این دوره، روایاتی در باب فضائل اهل بیت(ع) و مثالب دشمنان آنان دارد و در صدد ترویج اعتقادات و آموزه‌های امامیه است.
وجه تمایز تفسیر عیاشی نسبت به تفسیر قمی و تفسیر فرات کوفی (دیگر تفاسیر روایی سده‌های نخست) را می‌توان در توجه ویژه عیاشی به وجوه فقهی آیات الاحکام دانست. عیاشی به مسائل کلامی و فرقه‌های شیعی و غیر شیعی نیز پرداخته و روایاتی را در این باره آورده است.
عیاشی، روایات را با سند و در کمال دقت و اعتبار آورده است و تا پایان قرآن را در بر گرفته است؛ امّا این تفسیر به طور کامل به ما نرسیده است.
برخی نیز از روی غفلت سندهای آن را حذف کرده و تنها به اولین راوی حدیث از امام اکتفا کرده‌اند و برای این کار ناروای خود، عذر ناموجّهی ارائه کرده‌اند؛ بدین مضمون که چون در این دیار کسی را نیافتیم که دارای سماع و اجازه از مؤلف باشد، از این رو سندهای آن را حذف کردیم. علّامه مجلسی می‌فرماید:عذر بدتر از گناه همین است.
روش عیاشی در تفسیر
عیاشی آیات را همراه با احادیث منقول از اهل بیت علیهم السّلام آورده است؛ چه در تفسیر و چه در تأویل آیات؛ و بدون جرح و تعدیل گذشته است و نقد و بررسی آن را بعهده سند ذکر شده همراه روایت که با کمال تأسف حذف گردیده‌اند وا گذاشته است؛ و در ضمن، به برخی از قرائات نادر منسوب به ائمه که در کتاب های دیگر با سندهای ضعیف آورده شده و یا مرسل و فاقد حجّیّتند اشاره کرده است.
این تفسیر در اصل دو جلد بوده که دانشمندان و علمای تفسیر از او روایت می کرده اند؛ اما متأسفانه در طی قرون و اعصار قسمت دوم این تفسیر مفقود می شود و لذا کتاب موجود، که در دو مجلد منتشر شده، فقط تا آخر سوره کهف است.
این کتاب توسط مکتبة الاسلامیه تهران در سال 1340ش با تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی در دو جلد، با مقدمه علامه طباطبایی منتشر شده است.
(پایان قسمت نهم)