بندهای غروب اکتبر توافق ایران تحریمهای بدون بازگشت پذیری
موسسه واشنگتن؛ ۲۸ جولای
نویسندگان هنری روم لوئیس دوگیت گروس
هنری روم عضو ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک کارشناس و متخصص در زمینه تحریمها مسائل اقتصادی و هسته ای جمهوری اسلامی ایران است
لوئیس دوگیت گروس عضو مدعو در سالهای ۲۰۲۱-۲۰۲۲ در موسسه واشنگتن و یک دیپلمات فرانسوی است
تحلیل مختصر
اتحادیه اروپا و بریتانیا که با انقضای قریب الوقوع تحریمهای سازمان ملل متحد روبرو هستند اما تمایلی به اجرای مکانیزم ماشه یا همان بازگشت پذیری فوری تحریم ندارند باید به طور یکجانبه برخی از محدودیتهای خود را بر تهران تمدید کنند.
ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در سال جاری چندین دور مذاکرات غیر مستقیم برگزار کرده اند و گامهای مختلفی برای کاهش تنشها و زنده نگه داشتن چشم انداز توافق نهایی هسته ای برداشته اند با این حال تهران همچنان به رفتار بی ثبات کننده خود ادامه داده است از ارائه سلاح به روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین و سرکوب غیرنظامیان در داخل کشور تا توقیف کشتیهای تجاری در آبهای خلیج فارس و ادامه تولید اورانیوم با غنا و غلظت بالا انجام می دهد چنین اقداماتی گمانه زنیها و تردیدها در مورد تعهد جمهوری اسلامی ایران به کاهش تنشها را تقویت میکند
در تاریخ ۱۸ اکتبر مجموعه ای از ضرب الاجلها تنشهای موجود در سیاست غرب در قبال ایران را به شدت کاهش میدهد اگرچه واشنگتن و تهران دیگر به مفاد توافق نامه هسته ای ۲۰۱۵ پایبند نیستند اما برخی از عناصر آن به طور خودکار به کار خود ادامه داده اند از جمله انقضای برنامه ریزی شده برخی اقدامات در کمتر از سه ماه در شرایطی که احتمالاً گزینه بازگشت پذیری کامل تحریمها از روی میز خارج شده است اتحادیه اروپا و بریتانیا باید گامهای دیگری بردارند تا اطمینان حاصل کنند که جمهوری اسلامی ایران از رفع تحریمهای غیر موجه سود نمیبرد
نگرانی در مورد بازگشت پذیری تحریمها – مکانیزم ماشه
بر اساس مفاد برنامه جامع اقدام مشترک )برجام ( و همچنین قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل محدودیتهای هسته ای و غیرهسته ای برای جمهوری اسلامی ایران وضع شد و بندهای غروب تاریخ انقضاء و پایانی برای اکثر این محدودیتها معین شد برای جلوگیری از پایان این محدودیتها و لغو انقضای آنها دولتهای اروپایی میتوانند فرآیندی موسوم به بازگشت پذیری فوری تحریمها مکانیزم ماشه را اجرا و آغاز کنند که قطعنامه های قبلی سازمان ملل متحد در مورد ایران را دوباره فعال میکند برجام را حذف می کند و همه تحریمهای لغو شده توسط آن توافق را دوباره اعمال میکند با این حال طرفهای اروپایی برجام بریتانیا فرانسه و آلمان بعید است که این تغییر را برای جلوگیری از تشدید تنشها از سوی جمهوری اسلامی ایران صورت دهند از نظر قانونی و حقوقی حق تصمیم گیری با این سه کشور طرف برجام است زیرا ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شد؛ اما لازم به ذکر است که در عمل اقدامات آنها با واشنگتن هماهنگ است
در واقع اروپا در حال حاضر تهدید به بازگشت سریع تحریمها را کارسازتر و موثرتر از بازگشت واقعی آنها میداند و این طور استدلال میکند که نگرانیهای تهران در مورد اعمال مجدد تحریمها به مهار و جلوگیری از غنی سازی اورانیوم تا ۹۰ درصد یا برداشتن گامهای دیگر برای ساخت سلاح هسته ای کمک کرده است مقامات اروپایی نگران این موضوع هستند که در حال حاضر اقدام فوری به بازگشت تحریمها تهران را به گام نهادن در مسیر توسعه و پیشبرد برنامه هستهای خود ترغیب کند با دورنمای اندکی از پیامدهای اقتصادی حاصل که آن را مجبور به تغییر مسیر کند. بازگشت پذیری تحریمها یا همان مکانیزم ماشه همچنین تلاشهای مستمر واشنگتن برای تنش زدایی با جمهوری اسلامی ایران را که اروپا از آن حمایت تضعیف خواهد کرد.
تاریخ انقضاء
با بازگشت پذیری کند و غیر محتمل تحریمها دولتهای غربی باید در مورد چگونگی رسیدگی به تاریخ انقضای محدودیتها و پیامدهای مختلفی که قرار است در ۱۸ اکتبر رخ دهد برنامه ریزی کنند که به عنوان روز” انتقال ” شناخته میشود
محدودیتهای سازمان ملل متحد :
سه جزء از مفاد قطعنامه ۲۲۳۱که در ۱۸ اکتبر منقضی میشود :
- مقرراتی که بر اساس آن از جمهوری اسلامی ایران خواسته میشود تا هیچ گونه فعالیتی را در ارتباط با موشکهای بالستیک طراحی شده برای حمل سلاح هسته ای انجام ندهد
- الزام به کسب مجوز و دریافت تاییدیه از شورای امنیت قبل از انتقال برخی موشکها پهپادها و فناوریهای مرتبط به داخلایران یا خارج از آن
- الزام تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد برای مسدود کردن دارایی های بیست و سه فرد و شصت و یک نهاد دخیل در برنامه های هسته ای و موشکهای بالستیک جمهوری اسلامی ایران
تنها راه برای تمدید این محدودیتها تصویب قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد است که با توجه به مخالفت روسیه و چین غیر ممکن است بنابراین این سه مؤلفه تقریباً به طور قطع در ماه اکتبر منقضی میشوند و فشار دیپلماتیک بر تهران را کاهش میدهند و به دکتر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران یک پیروزی سیاسی میدهند با این حال تأثیر عملی آن ممکن است محدود باشد زیرا ایران به هر حال با انجام آزمایشهای موشکی و ارائه تسلیحات ممنوعه به شرکای خارجی و گروههای نیابتی تحت حمایت خود به طور مداوم این محدودیتها را نادیده گرفته است
محدودیتهای اتحادیه اروپا و انگلیس مجموعه گسترده ای از تحریمها و محدودیتهای اروپایی قرار است در ماه اکتبر برداشته شوند:
– اعمال محدودیت برای افراد و نهادهای درگیر در برنامه های موشکی هسته ای و سایر برنامه های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران از جمله انتقال به عنوان مثال کپی کردن نام گذاریهای سازمان ملل متحد تعیین و نامگذاری افراد و نهادها در لیست سیاه تحریمها یا سازمانهای تروریستی و همچنین فهرست گسترده تری از تحریمهای خودمختار
– تحریم بیش از ۳۰۰ فرد و نهاد که در زمان اجرای برجام به حالت تعلیق درآمدند همراه با سایر تحریم های بخش بندی شده که همزمان به حالت تعلیق در آمدند
– ممنوعیت انتقال انواع تسلیحات و فناوریهای مرتبط با موشکهای بالستیک به جمهوری اسلامی ایران یا ارائه خدمات مرتبط
– تحریم معاملات و خدمات مربوط به انواع خاصی از فلزات و نرم افزارها
– ممنوعیت ارائه خدمات حمل و نقل هوایی و کشتیرانی به هواپیماها و کشتیهای ایرانی مشکوک به دست داشتن در فعالیتهای غیر قانونی
از میان تمام اقداماتی که برای بند غروب در ماه اکتبر تعیین شده است حذف محدودیتهای تعیین شده توسط طرفین اروپایی احتمالاً بیشترین سود را برای تهران به همراه خواهد داشت نهادهایی که نام آنها از لیست تحریمها حذف میشوند شامل سازندگان کلیدی موشک پهپاد و هواپیما میشود به عنوان مثال سازمان صنایع هوافضا صنایع هواپیماسازی جمهوری اسلامی ایران ،گروه صنعتی شهید باکری و گروه صنعتی شهید همت. این امر میتواند فرصتهای جدیدی را برای دستیابی جمهوری اسلامی ایران به تسلیحات فناوری و قطعات یدکی فراهم کند .
با این حال برخلاف تحریمهای سازمان ملل متحد، انقضای محدودیتهای تعیین شده توسط اروپا به طور خودکار انجام نمی شود بنابراین بروکسل و لندن گزینه های عملی برای جلوگیری از برخی از این سناریوهای نامطلوب دارند
تحریم های ایالات متحده آمریکا
اگر واشنگتن همچنان یکی از طرفهای برجام بود باید در ماه اکتبر به دنبال خاتمه و لغو برخی از اجزای قوانین تحریمی خود و حذف ده ها فرد و نهاد از فهرست تحریم های خود می بود، با این حال احتمالاً زمانی که ایالات متحده از توافق خارج شد این تعهدات مطرح شد .
تعهدات جمهوری اسلامی ایران تا روز انتقال:
ایرانی ها موظفند به دنبال تصویب رسمی پروتکل الحاقی رژیم پیشرفته بازرسیها و نظارتهای آژانس بین المللی انرژی اتمی که به طور موقت تحت برجام اجرا میکردند، باشند با این حال آنها دیگر حتی به طور موقت پروتکل را اعمال نمیکنند بنابراین آن را طبق برنامه تصویب نمیکنند
توصیه ها
با توجه به سیاستهای بی ثبات کننده جمهوری اسلامی ایران که در بالا ذکر شد دلایل زیادی وجود دارد که دولتهای اروپایی به این نتیجه برسند که لغو تحریمها در کمتر از سه ماه، گزینه مناسبی نیست اما با توجه به ، از روی میز خارج شدن مکانیسم ماشه توسط سازمان ملل آنها باید حد وسطی پیدا کنند
مقامات اروپایی مایلند اقدامات خود را در چارچوب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ حفظ کنند. بنابراین آنها ممکن است ابتدا از مکانیسم حل اختلاف برجام استفاده کنند که به یک طرف اجازه میدهد یک موضوع حل نشده را به عنوان زمینه ای برای توقف اجرای تعهداتش به طور کامل یا جزئی در نظر بگیرد. آنها قبلاً این مکانیسم را در سال ۲۰۲۰ در پاسخ به تشدید تنش هسته ای جمهوری اسلامی ایران راه اندازی کردند اگرچه در آن زمان هیچ اقدام متقابلی انجام ندادند . تحت این چارچوب آنها میتوانند اکثر محدودیتها را پس از روز انتقال باقی بگذارند. حفظ محدودیتهای اروپایی مرتبط با فهرست تحریمهای سازمان ملل پیچیده تر خواهد بود و احتمالاً نیازمند قانون گذاری در سطح اروپا است اما چنین اقداماتی در شرایط کنونی تشدید تنشها با جمهوری اسلامی ایران قابل انجام به نظر میرسد .
مقامات اروپایی باید علاوه بر حفظ محدودیتهای خود سیاست روز انتقال خود را با تلاشهای جدید برای برجسته کردن تکثیر هواپیماهای بدون سرنشین و نقض حقوق بشر در ایران یکی کرده و تأکید کنند که تنش زدایی در برخی عرصه ها مانع از اقدام غرب در برخی دیگر نمیشود . ماه سپتامبر سالگردی را در هر دو زمینه رقم خواهد زد. افزایش اولیه پهپادهای ایرانی در جبهه های نبرد اوکراین و مرگ مهسا امینی که جرقه ای برای آخرین جنبش اعتراضی توده ای در ایران شد. بر این اساس ایالات متحده آمریکا اتحادیه اروپا و بریتانیا باید برای اعمال تحریمهای بیشتر مرتبط با این موضوعات و از حالت محرمانه خارج کردن جزئیات بیشتر در مورد آنها برنامه ریزی کنند تحریم ها و مجوزهای مربوط به کنترل صادرات که اخیراً توسط بروکسل و لندن اعلام شده اند شروع خوبی هستند اما این اقدامات میتوانند و باید فراتر از اینها بروند.
دولتهای اروپایی قبلاً تهران را به طور کلی در مورد برنامه خود برای حفظ محدودیتها مطلع کرده اند و مقامات ایرانی با این موضوع مخالفت کرده اند – البته نه با سخنان و عبارات شدید ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این خصوص اظهار داشت که تهران منتظر خواهد ماند تا ببیند اروپا در عمل چه میکند و سپس به شیوه ای متوازن و متناسب پاسخ دهد. یک خبرگزاری مرتبط با شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نیز اظهارات مشابهی را مطرح کرد. ممکن است که جمهوری اسلامی ایران با نزدیک شدن به ماه اکتبر اقدامات قوی تری انجام دهد، مانند انکار برد ۲۰۰۰ کیلومتری ادعایی خود برای موشکهای بالستیکش ، در این صورت مقامات باید به تهران یادآوری کنند که هرگونه تمدید محدودیتهای اروپایی محصول عدم پایبندی ایران به مفاد توافق است و میتواند به عنوان بخشی از یک توافق هسته ای فعال شده مجدد حذف شود .
هنری روم از اعضای ارشد موسسه واشنگتن است لوئیس دوگیت گروس یک همکار مهمان در این موسسه و یک دیپلمات مرتبط با وزارت فرانسه برای امور اروپا و امور خارجه است . نظرات بیان شده در اینجا کاملا شخصی است