چه چیزی باعث مشارکت چین و جمهوری اسلامی ایران میشود؟
نشنال اینترست؛ ۱۵ سپتامبر
نویسنده: احمد چیما
مخالفت با ایالات متحده آمریکا، وابستگی به انرژی و سرمایه گذاری استراتژیک یک مشارکت و همکاری بادوام، هرچند محدود میان پکن و تهران ایجاد کرده است.
جمهوری اسلامی ایران و چین در سال ۱۹۷۱ با یکدیگر روابط دیپلماتیک برقرار کردند این اقدام نقطه عطفی در روابط آنها بود؛ زیرا رژیم شاه پیشین ،ایران یعنی محمدرضا پهلوی شریک قاطع ایالات متحده آمریکا بود و چین در آن زمان تحت حاکمیت رئیس جمهور مائو قرار داشت پس از وقوع انقلاب اسلامی در ،ایران این روابط شاهد پیشرفت آهسته ای بود تا اینکه در دهه ۱۹۹۰ هر دو کشور توافق کردند روابط اقتصادی خود را گسترش دهند در نگاه اول به نظر می رسد که نظام تئوکراتیک [دینی – مذهبی ایران اشتراکات کمی با حزب کمونیست چین خواهد داشت با این حال روابط دوجانبه میان این دو کشور در چند سال گذشته قویتر از پیش شده و چین تبدیل به شریک اقتصادی برجسته [ جمهوری اسلامی ایران و یکی از حامیان نظام جمهوری اسلامی ایران شده است. سیاست مبتنی بر ضرورت نه) اصول اخلاقی و انصاف)، منافع اقتصادی و اهداف ژئوپلیتیکی، هر دو کشور را مجبور به همکاری با یکدیگر میکند به خصوص که هر دو کشور ایالات متحده آمریکا را مانع اصلی اهداف استراتژیک خود می دانند.
همکاری اقتصادی سنگ بنای روابط چین و جمهوری اسلامی ایران است. چین بزرگترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران
می باشد، کشوری که سرمایه گذاریهای خود را در ایران افزایش داده است. در ماه مارس سال ۲۰۲۱، دو کشور قرارداد مشارکت راهبردی بیست و پنج ساله به مبلغ ۴۰۰ میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت ها و بخش های حمل و نقل ایران را امضا کردند. این توافق یک گام مهم و رو به جلو در مشارکت میان دو کشور بود. متعاقباً بانک های چینی ۱۰ میلیارد دلار وام برای نیروگاه ها، راه آهن و سایر پروژه های زیربنایی به جمهوری اسلامی ایران دادند شرکت های چینی به ساخت راه آهن سریع السیر میان تهران و مشهد و توسعه بنادر و فرودگاه ها کمک کرده اند این سرمایه گذاری ها در راستای تلاش های ایران برای نوسازی زیر ساخت های خود، امری حیاتی بوده است.
جمهوری اسلامی ایران از زمان خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال مجدد تحریم های اقتصادی تحت فشار قابل توجهی از سوی ایالات متحده بوده است. این تحریمها دسترسی جمهوری اسلامی ایران به بازارهای بین المللی را چالش برانگیز کرده است و نتیجه این اقدامات منجر به رکود تورم سرسام آور و کاهش قابل توجه ارزش ریال ایران شده است در این زمان بود که چین وارد عمل شد و سرمایه و تخصص مورد نیاز را به اقتصاد تزریق کرد. جریان این سرمایه ها به درون اقتصاد ایران موجب رونق گرفتن فعالیتهای اقتصادی ایجاد شغل کاهش تاثیر تحریم ها و ادامه توسعه زیرساخت های این کشور شده است. دولت حاکم در جمهوری اسلامی ایران از این تعامل با چینی ها استفاده می کند تا به مردم خود نشان دهد که این کشور از نظر دیپلماتیک، کشوری منزوی نیست و از این طریق نگرانیه ای داخلی را کاهش داده و به طور ظاهری مشروعیت خود را حفظ می کند.
بخش انرژی، کانون اصلی همکاری ها میان این دو کشور بوده و شرکت های چینی سرمایه گذاری زیادی در صنعت نفت و گاز ایران انجام داده اند. پس از اعمال مجدد تحریم ها توسط واشنگتن صادرات نفت جمهوری اسلامی ایران کاهش یافت. اکنون چین بزرگترین وارد کننده نفت ایران است و ایران نیز یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت خام چین می باشد. این موضوع به ایران کمک کرده تا درآمد کافی برای مقاومت در برابر تحریم های فلج کننده آمریکا را ایجاد کند نفت ایران برای امنیت انرژی چین، پیامدهایی استراتژیک دارد ایران سومین ذخایر بزرگ نفتی در جهان را در اختیار دارد و سرمایه گذاری چین در میادین نفتی و گاز ایران، منبع انرژی قابل اعتمادی را برای چین فراهم میکند. علاوه بر این جمهوری اسلامی ایران یک شریک ضروری برای ابتکار کمربند و جاده چین میباشد. ابتکار کمربند و جاده یک طرح سرمایه گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۷۰ کشور جهان و سازمانهای بین المللی و توسعه دو مسیر تجاری کمربند اقتصادی راه ابریشم و راه ابریشم دریایی است که در مرکز سیاست خارجی شی جین پینگ دبیرکل حزب کمونیست چین و رهبر عالی مقام این کشور قرار دارد.
شرکت های چینی برای حمایت از این تلاش ها سرمایه گذاری های قابل توجهی در بخش حمل و نقل ایران برنامه ریزی کرده اند موقعیت استراتژیک و منابع طبیعی ایران این کشور را به شریکی حیاتی برای این ابتکار چین تبدیل کرده است؛ زیرا ایران دروازه ای به سوی خاورمیانه و اروپا است.
عامل اصلی ژئوپلیتیکی که جمهوری اسلامی ایران و چین را به هم نزدیک میکند مخالفت آنها با هژمونی ایالات متحده آمریکاست. هر دو کشور مخالف یک جانبه گرایی ایالات متحده آمریکا هستند و از نظم جهانی «چند قطبی» حمایت می کنند. در نتیجه آنها روابط سیاسی دو جانبه را تقویت کرده و در مجامع بین المللی مانند سازمان ملل متحد برای ارتقای منافع مشترک با یکدیگر همکاری می کنند چین با ریاست بر اجلاس سران در ماه مارس نقش مهمی در کاهش تنش ها میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران ایفا کرد که این امر نشان دهنده نفوذ فزاینده پکن در منطقه خاورمیانه می باشد. این امر به ویژه از آنجایی دارای اهمیت بسیار زیادی شد که روابط عربستان و آمریکا در سطح نسبتاً پایینی قرار دارد. اخیراً بریکس از جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و امارات برای پیوستن به این گروه دعوت کرده است پیامی که در منطقه طنین انداز می شود این است که در حالی که آمریکا ممکن است از خاورمیانه عقب نشینی کند چینی ها تازه شروع به کار کرده اند و وارد منطقه شده اند.
جمهوری اسلامی ایران و چین همکاری نظامی خود را نیز افزایش داده اند هر دو کشور در سال ۲۰۲۱ توافقنامه همکاری نظامی را امضا کردند و رزمایش های دریایی مشترکی را در خلیج عمان انجام دادند که این امر نشان دهنده پیشرفت قابل توجهی در همکاری های نظامی میان این دو کشور است تخصص نظامی چین، در پیشرفت برنامه موشکی مافوق صوت ایران نقشی ایفا کرد که باعث ناراحتی و رنجش ایالات متحده شد با این وجود فروش تجهیزات پیشرفته ای مانند جنگنده های رادارگریز امری غیر ممکن است روابط چین با عربستان سعودی و امارات نیز نیز بسیار حائز اهمیت می باشد، روابطی که در مذاکرات استراتژیک چین نقش دارند پکن روابط خود را با تهران تعمیق خواهد کرد اما نه به قیمت از دست دادن روابط خود با سعودیها و اماراتیها
علاوه بر این چین وارد درگیری های پیچیده خاورمیانه مانند دشمنی جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل نشده و هیچ مدرکی دال بر حمایت چین از ماجراجویی های جمهوری اسلامی ایران و تسلیح ارتش های نیابتی این کشور وجود ندارد پکن ترجیح می دهد که واشنگتن در خاورمیانه گرفتار و محدود شود و خود از ایرانیان در جبهه سیاسی حمایت خواهد کرد. با این حال چنین حمایتی از ایران توسط چین، ممکن است به درگیری با اسرائیل یا عربستان سعودی گسترش نیابد یک جنگ بزرگ منطقه ای جریان صادرات نفت را از بین خواهد برد و اقتصاد را نیز مختل می کند.
با وجود فرصت ها چالش های بالقوه ای نیز در روابط جمهوری اسلامی ایران و چین وجود دارد سیاست داخلی ایران شامل اعتراضات دوره ای علیه نظام جمهوری اسلامی است.
جمهوری اسلامی ایران دارای یک سیستم سیاسی پیچیده است و اغلب تنش هایی بین جناح های مختلف در داخل دولت وجود دارد که برای سرمایه گذاران چینی، عدم اطمینان ایجاد می کند علاوه بر این فساد و ناکارآمدی های بوروکراتیک در ایران میتواند تجارت شرکتهای خارجی را با مشکل مواجه کند تاکنون ۴۰۰ میلیارد دلار وعده داده شده در سال ۲۰۲۰ هنوز محقق نشده است.
مشارکت کشور چین و جمهوری اسلامی ایران نگرانیهایی را در میان دیگر قدرتهای جهانی به ویژه ایالات متحده ایجاد کرده است واشنگتن از نفوذ فزاینده چین در منطقه خاورمیانه و حمایت این کشور از ایران ابراز نگرانی کرده است. از زمان انقلاب ایران و بحران گروگانگیری روابط بین ایالات متحده و ایران تحقیر آمیز باقی مانده است گروگانگیری در سفارت ایالات متحده آمریکا که در ادبیات سیاسی جمهوری اسلامی تسخیر لانه جاسوسی و در ادبیات رسانه ای غرب بحران گروگانگیری در ایران خوانده میشود.
ماهیت الهیاتی و انقلابی نظام جمهوری اسلامی ایران طرفداران کمی را در غرب به خود جلب می کند. ایالات متحده برنامه هسته ای ایران و حمایت آن از گروه های نیابتی مانند حماس و حزب الله را به عنوان یک چالش استراتژیک برای منافع خود و خطری برای امنیت متحد خود اسرائیل می داند تحریمهای ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران نظام را وادار میکند تا برای حمایت به چین روی بیاورد و این باعث نگرانی آمریکا در مورد طرح های منطقه ای چین میشود. بنابراین چشم انداز احیای روابط آمریکا و ایران همچنان ضعیف است.
در همین حال رقابت استراتژیک بین ایالات متحده و چین و درگیری بر سر تایوان تنش ها را بیشتر می کند در نتیجه بدیهی است که چینی ها و ایرانی ها یک دلیل مشترک در برابر یک دشمن مشترک پیدا خواهند کرد هر چند که روابط چین و عربستان نیز در محاسبات پکن دیده می شود حمایت چین تلاشهای آمریکا برای منصرف کردن ایرانیها از توقف برنامه هسته ایشان را با مشکل مواجه کرده و به آنها چینی ها اجازه داده است تا به دنبال تعادل استراتژیک در برابر ایالات متحده باشند. اگر روابط چین و آمریکا رو به وخامت باشد چین ممکن است توافقنامه سلاح در برابر نفت را با ایران در نظر بگیرد. این تسلیحات ممکن است اسرائیل یا ایالات متحده را وادار کند تا قبل از هرگونه حمله احتمالی به دارایی های هسته ای ایران فکر کنند و به هر جهت امنیت عربستان و امارات را به خطر نمی اندازند همانطور که رویدادهای اخیر نشان میدهد ایران اکنون در کنار روسیه و کره شمالی با قاطعیت در اردوگاه چین قرار دارد و این مشارکت در آیندهای قابل پیش بینی ویژگی تعیین کننده ای برای منطقه خاورمیانه خواهد بود.
احمد چیما مشاور ارشد وزیران کابینه پاکستان و اعضای کمیته روابط خارجی پارلمان پاکستان است.