ایران پس از شهید رئیسی آیا به سیاست هایش در آفریقا ادامه خواهد داد ؟
الجزیره ؛ 2 ژوئن
اهتمام ایران به قاره آفریقا مختص دوران کنونی نیست بلکه سابقه آن به مرحله قبل از انقلاب در سال 1979 بازمی گردد در سایه حاکمیت شاه که با سیاست آمریکا همخوانی داشت. اهتمام شاه به قاره آفریقا در راستای حمایت از تلاش های آمریکا جهت مقابله با نفوذ اتحاد جماهیر شوروی آن زمان قرار داشت.
اما اهتمام ایران به قاره آفریقا پس از انقلاب با توجه به شعارهای شکل گرفته در آن از جمله حکومت جهانی اسلامی و یاری مظلومان و دشمنی با غرب و شیطان بزرگ آمریکا رویکرد دیگری به خود گرفت به ویژه با توجه به اینکه سیاست خارجه ایران طرح هایی با رویکرد دینی در پیش گرفت.
رهبران سیاسی چه محافظه کار یا اصلاح طلب نقش مهمی در افزایش اهتمام ایران به قاره آفریقا بازی کردند. همچنان که رابطه با غرب و آمریکا یکی از ویژگی های بارز وزارت خارجه را تشکیل می داد. اما اهتمام تهران به این قاره در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی اصلاح طلب طی سال های 2013 – 2021 به طرز چشمگیری کاهش یافت که در ابتدای حاکمیت خود تاکید کرد:«آفریقا قاره فرصت ها است و او در جهت افزایش مبادلات تجاری با آن تلاش خواهد کرد.»
** (شهید) رئيسی و آفريقا
به گفته وزارت خارجه ایران هدف در ابتدای ریاست جمهوری (شهید) ابراهیم رئیسی افزایش مبادلات تجاری با آفریقا به بیش از دو میلیارد دلار در سال و شکستن انزوای بین المللی تحمیل شده علیه ایران از سوی آمریکا بود آن هم پس از آنکه دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت از توافق هسته ای سال 2018 خارج شده بود و تحریم ها را بار دیگر علیه ایران اعمال کرده بود . (شهید) رئیسی همچنین می خواست چهره ترسیم شده از ایران در میان کشورهای آفریقایی را بهبود بخشد به ویژه با توجه به اینکه حسن روحانی قبل از وی این قاره را نادیده گرفته بود.
تهران بر کشورهای شاخ آفریقا یعنی سومالی، اریتره، اتیوپی، جیبوتی، سودان و کنیا تمرکز یافت وهمچنین در صدد ازسرگیری روابط با برخی از کشورهای آفریقایی همچون سودان و جیبوتی برآمد با توجه به اینکه این دو کشور در حمایت از عربستان بر پایه اختلاف مشهور تهران – ریاض در سال 2016 روابط خود را با ایران قطع کردند.
(شهید) ابراهیم رئیسی رئیس جمهور فقید در ژوئیه 2023 رهسپار آفریقا شد که اولین سفر یک رئیس جمهور ایرانی به این قاره پس از گذشت بیش از ده سال به شمار می رفت. این سفر اوگاندا، زیمبابوه و کنیا را در برگرفت و تهران از آن به عنوان شروع جدیدی در روابط با قاره آفریقا نام برد و طی آن در زمینه های گوناگونی همچون انرژی، کشاورزی، فناوری اطلاعات و صنعت یادداشت های تفاهم متعددی به امضا رسید. (شهید) رئیسی همچنین از محمد مخبر معاون اول خود و سرپرست موقت کنونی دولت خواست تا برای رواج دادن به کالاهای صادراتی ایران در راس هیاتی رهسپار آفریقا شود.
ایران پس از شهید رئیسی آیا به سیاست هایش در آفریقا ادامه خواهد داد ؟
** ( شهید ) رئیسی و منطقه بزرگ شاخ آفریقا
همچنانکه قبلا گفتیم کنیا اولین کشوری بود که (شهید) رئیسی از آن دیدن نمود و برای آمریکا در شرق آفریقا یک کشور محوری به شمار می رود با توجه به نقشی که این کشور در مقابله با تروریسم و تحقق بخشیدن به ثبات منطقه ای به ویژه در سومالی و اتیوپی برعهده دارد.
تهران در سال گذشته در از سرگیری روابط سیاسی با جیبوتی موفق عمل کرد. در واقع بهبود روابط ایران با عربستان زمینه را برای ازسرگیری چنین رابطه ای فراهم آورد با توجه به اینکه ریاض و تهران در سال گذشته پس از یک وقفه هفت ساله روابط دوجانبه میان خود را از سرگرفتند.
تهران همچنین در صدد تحکیم روابط با سودان در دوران ریاست جمهوری عمر البشیر و پس از سرنگون شدن وی برآمد تا با حضور در بندر پورت سودان جای پایی برای خود در دریای سرخ بیابد و بتواند به واسطه آن حوثی ها را مسلح نماید به ویژه با توجه به اینکه حوثی ها پس از نبرد طوفان الاقصی به حملات خود در باب المندب علیه کشتی های اسرائیلی و یا کشتی های رهسپار تل آویو شدت بخشیدند.
ایران با استفاده از تحولات اخیر سودان در صدد از سرگیری روابط با این کشور برآمد. عمر البشیر در سال 2016 به منظور نزدیک شدن به عربستان و حذف نام سودان از فهرست تحریم های آمریکا رابطه کشور خود را با ایران قطع کرد. البته خواسته عمر البشیر در خصوص حذف نام سودان از فهرست مزبور بالاخره در سال گذشته میلادی تحقق یافت.
گزارش های انتشار یافته در فوریه گذشته حکایت از آن دارند که ایران پهپادهای پیشرفته در اختیار نیروهای مسلح حاکم بر پورت سودان قرار داده است تا از آنها علیه نیروهای واکنش سریع استفاده کنند. همچنین گفته می شود ایران پهپادهایی در اختیار دولت اتیوپی قرار داده تا از آنها در نبرد خود علیه جبهه تیگرای استفاده کند. گفته می شود این پهپادها در کنار پهپادهای ترکیه در سنگین شدن کفه ترازو به نفع دولت اتیوپی در جنگ نقش بسزایی داشته اند.
ایران پس از شهید رئیسی آیا به سیاست هایش در آفریقا ادامه خواهد داد ؟
** حمایت از کودتاها در کشورهای ساحلی آفریقا
(شهید) رئیسی از مخالفت سران کودتا در کشورهای منطقه ساحلی آفریقا یعنی مالی، بورکینافاسو و نیجر علیه نفوذ فرانسه و آمریکا بهره برداری کرد و ایران را به عنوان حامی نظام های مخالف سلطه استعمارگران معرفی کرد که به پاریس و واشنگتن اشاره دارد. وی بر همین اساس در سپتامبر گذشته پس از کودتا در نیجر “مقاومت این کشورهای آفریقایی در برابر سیاست های سلطه جویانه و استعمارگرایانه اروپا” را ستود.
محمد مخبر سرپرست موقت دولت در حال حاضر در ژانویه گذشته در تهران در دیدار با نخست وزیر کودتا در نیجر تاکید کرد کشورش “تحریم های ظالمانه اعمال شده از سوی نظام سلطه” را محکوم می کند. وی تاکید کرد کشورش “تجربه های خود در این خصوص را در اختیار برادرانش در نیجر” قرار می دهد.
گفته می شود هدف تهران از این نزدیکی دستیابی به بخشی از اورانیوم کشور نیجر به میزان 300 تن است. بدیهی است نیجر در قاره آفریقا بزرگ ترین و در سطح جهان سومین صادرکننده اورانیوم به شمار می رود.
** رویارویی با جنبش های جهادی سنی مذهب
پس از خروج کامل نیروهای فرانسوی از مالی در ماه اوت 2022 (شهید) حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه فقید ایران از این کشور دیدن به عمل آورد.
(شهید) عبداللهیان در این سفر از “جایگاه مهم مالی در سیاست خارجه تهران” سخن به میان آورد و ابراز اطمینان کرد که فصل جدیدی در روابط جدید میان دو کشور گشوده خواهد شد و کشورش آمادگی دارد تا از دولت مالی جهت مقابله با گروه های جهادی سنی مذهب مسلح حمایت به عمل آورد. محمد رضا آشتیانی وزیر دفاع ایران نیز در دیدار با همتای مالی خود در ماه مه 2023 بر این موضوع تاکید کرد.
** بهره گیری از فرصت های به دست آمده
(شهید) رئیسی از رخدادهای سیاسی و نظامی به نفع کشورش بهره برد که آخرین و برجسته ترین مورد آن بهره برداری وی از مخالفت رسمی و مردمی آفریقا با تجاوز اسرائیل علیه غزه پس از طوفان الاقصی است. وی از این موضوع به نفع کشورش در این قاره سود جست و تهران را به عنوان یکی از برجسته ترین حامیان اصلی مقاومت در غزه نشان داد که مخالف ظلم و تجاوزگری است و خواستار حق تعیین سرنوشت به عنوان یکی از اصول اساسی است که سازمان وحدت آفریقا و به دنبال آن اتحادیه آفریقا بر پایه آن شکل گرفت.
وی همچنین از نزدیک شدن ایران و روسیه در مدت اخیر به ویژه در زمینه تحقق امنیت و صادرات تسلیحات به عنوان پیش زمینه تحکیم روابط ایران با کشورهای آفریقایی بهره برد و از ائتلاف کشورش با مسکو در روسیه و پس از آن در جنگ اوکراین سود جست. ایران بر همین اساس خود را به عنوان یکی از جایگزین های صادرکننده تسلیحات معرفی کرد به ویژه در ارتباط با فروش پهپادها که توانایی خود را در اوکراین و به دنبال آن در جنگ اتیوپی علیه تیگرای به اثبات رسانده اند.
** آفريقا و رئيس جمهور آتی ايران
پس از درگذشت (شهادت آقای دکتر) رئیسی هم اکنون این سوال مطرح است: آیا ایران به همان خط مشی خود در مورد آفریقا ادامه خواهد داد یا آنکه در این خصوص تغییر و تحولاتی روی خواهد داد. آیا این تغییرات بنیادین و اساسی خواهند بود یا خیر ؟
قبل از پاسخ دادن به این سوال باید به نکته حائز اهمیتی اشاره کرد مبنی بر اینکه ساختار کلی سیاست خارجه توسط رهبر نظام ترسیم و تبیین می شود و در همین رابطه میان رهبری و (شهید) رئیسی همخوانی و هماهنگی وجود داشت که در ارتباط با بسیاری از پرونده های داخلی و خارجی به جریان محافظه کار گرایش داشت و در نتیجه ما شاهد گشایش قابل توجهی در سیاست ایران نسبت به قاره آفریقا بودیم.
بر همین اساس می توان گفت رئیس جمهور آتی چه محمد مخبر سرپرست موقت دولت باشد یا دیگری به طور حتم از دستاوردهای ایران در دوران ریاست جمهوری (شهید) رئیسی محافظت خواهد کرد به ویژه در میان کشورهای مرکزی و غربی آفریقا که شاهد پسرفت نفوذ آمریکا و فرانسه در آنها هستیم. ایران با توجه به رشد و توسعه گسترده نفوذ روسیه در این قاره در همین رابطه هماهنگ با مسکو عمل خواهد کرد. ایران به کشورهای آفریقایی اسلحه صادر کرد و علاوه بر آن به آنها جهت مقابله با گروه های تروریستی سنی مذهب کمک کرد و همین امر یکی از زمینه های مهم گسترش حضور و نفوذ ایران در آفریقا به شمار می رود.
از سوی دیگر حضور و نفوذ ایران در منطقه شاخ آفریقا به ویژه پس از کسب موفقیت تهران در از سرگیری روابط دیپلماتیک با سودان و جیبوتی گسترش خواهد یافت. همچنین تهران پایه های خود را در سودان تحکیم خواهد کرد و به همین منظور از اوضاع دشوار کنونی حاکم بر این کشور سود خواهد جست به ویژه با توجه به اینکه بعید به نظر می رسد در آینده نزدیک شاهد شکل گیری راه حل سیاسی قابل قبول میان طرف های درگیر در سودان باشیم و بر همین اساس احتمالا ایران خواهد توانست در پورت سودان جای پایی برای خود بیابد.(م.غ)