ایران در مذاکرات صلح اوکراین؛ بازیگری در سایه و بی‌تاثیر یا مهره‌ای تأثیرگذار؟
یورونیوز؛ 18 فوریه(30 بهمن)
ایران به‌طور مستقیم در مذاکرات قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا و اروپا برای پایان دادن به جنگ اوکراین نقش فعالی نداشته و ندارد، اما به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه، از طریق روابط خود با روسیه و برخی گروه‌های منطقه‌ای، به‌صورت غیرمستقیم تأثیرگذار است.
مقامات آمریکا و روسیه برای نخستین بار در ۳ سال گذشته به صورت رو در رو در ریاض با یکدیگر ملاقات کردند.
این در حالی است که منطقه خاورمیانه پس از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهر ۱۴۰۲) به دومین نقطه پرالتهاب جهان پس از اوکراین تبدیل شده است. حمله حماس به رژیم صهیونیستی و پاسخ رژیم صهیونیستی به شکل عملیات نظامی در نوار غزه، همراه با مداخله حزب‌الله و دیگر متحدان ایران و خود ایران، خطر گسترش درگیری به سطح منطقه‌ای را ایجاد کرد. با این حال، تلاش‌های دیپلماتیک تاکنون از وقوع یک درگیری گسترده جلوگیری کرده است.
همزمان با جنگ اوکراین و تحولات پیرامون رژیم صهیونیستی و نوار غزه؛ ترامپ تمایل خود برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای جدید با ایران را نیز اعلام کرده است. تمام این مسائل به‌ویژه با در نظر گرفتن حمایت ایران از روسیه و رقابت دیرینه آن با عربستان سعودی، می‌توانند ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشته باشند.
روابط نزدیک ایران با روسیه، به‌ویژه در حوزه همکاری‌های نظامی مانند ارسال پهپادهای ایرانی به مسکو، موجب شده که ایران به بخشی از معادله جنگ اوکراین تبدیل شود. این موضوع بارها از سوی آمریکا و اروپا مورد انتقاد قرار گرفته و حتی تحریم‌هایی علیه تهران اعمال شده است.
مقامات اوکراینی اعلام کرده‌اند که پوتین از زمان آغاز جنگ تاکنون بیش از ۸,۰۶۰ پهپاد ساخت ایران را به کار گرفته است. در واکنش به این موضوع، آمریکا تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کرده است. با این حال، روسیه ممکن است در چارچوب یک توافق صلح در اوکراین، خواستار لغو این تحریم‌ها شود.
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران معتقدند که اگر مذاکراتی برای پایان جنگ اوکراین صورت گیرد، ایران ممکن است در برخی توافقات جانبی، مثلاً در مورد تحریم‌ها، تأمین انرژی یا ترتیبات منطقه‌ای مورد بحث قرار بگیرد. اما تاکنون نشانه‌ای از حضور ایران در مذاکرات اصلی برای پایان دادن به جنگ اوکراین دیده نشده است.
چه بسا که آمریکا و اروپا به دلیل اختلافات عمیق با ایران، به‌ویژه در مسائل هسته‌ای و منطقه‌ای، تمایل چندانی به مشارکت تهران در چنین مذاکراتی نداشته باشند.
اگر ایران بخواهد بر مذاکرات صلح اوکراین تأثیر بگذارد، چند اهرم در اختیار دارد که می‌تواند از آن‌ها برای اعمال فشار یا کسب امتیاز استفاده کند. با این حال، میزان موفقیت آن بستگی به این دارد که طرف‌های مذاکره (آمریکا، اروپا، روسیه، و اوکراین) چقدر این اهرم‌ها را جدی بگیرند.
تهران می‌تواند تهدید کند که ارسال پهپادها و تسلیحات به روسیه را متوقف یا تشدید می‌کند، که این موضوع برای طرف‌های غربی مهم است. ولی در عین حال، ادامه ارسال تجهیزات نظامی ایران به روسیه ممکن است با واکنش متقابل و تنبیهی اتجادیه اروپا و آمریکا مواجه شود.
ایران همچنین یکی از تأمین‌کنندگان اصلی انرژی در جهان است و می‌تواند در مباحث مربوط به امنیت انرژی اروپا و بازار جهانی نفت و گاز تأثیرگذار باشد.
لغو تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت ایران می‌تواند به تثبیت قیمت‌های انرژی کمک کند، امری که به بهبود اقتصادی روسیه پس از جنگ سود می‌رساند.
با این حال، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا بارها اعلام کرده است که یکی از راه‌های اعمال فشار بر روسیه و ایران، کاهش قیمت نفت به سطح ۴۵ تا ۵۰ دلار در هر بشکه خواهد بود.
این هدف بدون همکاری عربستان سعودی، یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان نفت جهان، قابل دستیابی نیست. برای کاهش قیمت‌ها، کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، باید تولید نفت را افزایش دهند تا عرضه بیشتر شود و کاهش قیمت را در پی داشته باشد.
ایران و روسیه و تحولات منطقه
ایران و روسیه علاوه بر روابط تجاری نزدیک، در درگیری‌های سوریه و عراق نیز متحد هستند.
سرنگونی بشار اسد در سوریه، نفوذ روسیه در خاورمیانه را به میزان قابل توجهی کاهش داده است، اما علاقه پوتین به حضور در این منطقه همچنان باقی است.
یکی از امتیازاتی که روسیه ممکن است از مذاکرات خود با دولت ترامپ به دست‌آورد، خروج کامل یا جزئی نیروهای آمریکایی از شرق سوریه است. در این منطقه، نظامیان آمریکا از «نیروهای دموکراتیک سوریه» به رهبری کردها حمایت می‌کنند.
بر اساس گزارش ان‌بی‌سی، ترامپ و مقامات نزدیک به او اخیراً تمایل خود را برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه ابراز کرده‌اند. این موضوع باعث شده است که پنتاگون برنامه‌هایی برای خروج کامل طی ۳۰، ۶۰ یا ۹۰ روز تدوین کند.
روسیه ممکن است از آمریکا بخواهد که مانع صادرات نفت سوریه نشود یا بشار اسد، که در حال حاضر در مسکو پناه گرفته است، را به عنوان رهبر قانونی این کشور به رسمیت بشناسد.
ایران نیز همچنان در بین برخی جوامع سوری، لبنانی، عراق، یمن و خلیج فارس نفوذ دارد. ایران می‌تواند از گروه‌های نیابتی خود در منطقه برای ایجاد بی‌ثباتی، یا برعکس برای کمک به کاهش تنش استفاده کند.
تعامل با اوکراین – بازی در زمین مقابل
هرچند که ایران رابطه به ظاهر مستحکمی با روسیه دارد، اما اوکراین هم سعی کرده برخی کانال‌های دیپلماتیک با تهران را حفظ کند.
[شهید دکتر] ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید ایران در ماه سپتامبر ۲۰۲۴، ارسال هواپیماهای بدون سرنشین یا سلاح‌های دیگر را برای استفاده در اوکراین به روسیه تکذیب کرد. ابراهیم رئیسی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک گفته بود «ما مخالف جنگ در اوکراین هستیم».
دولت جو بایدن، رئیس جمهوری وقت آمریکا در ماه فوریه ۲۰۲۴ و بدنبال انتشار گزارش خبرگزای رویترز مبنی بر ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه، در واکنشی هشدار داد که اگر جمهوری اسلامی ایران موشک‌های بالستیک را در اختیار روسیه قرار داده باشد واکنش جامعه بین‌الملل «سریع و شدید» خواهد بود.
نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد پس از هشدار آمریکا در شبکه اجتماعی ایکس با تکذیب این خبر اعلام کرد که «برغم هیچ‌گونه محدودیت قانونی برای فروش موشک‌های بالستیک، ایران اخلاقاً موظف است از معاملات تسلیحاتی در طول درگیری روسیه و اوکراین و برای جلوگیری از دامن زدن به جنگ خودداری کند».
در ادامه این توییت آمده بود که چنین رویکردی از سوی تهران ریشه در پایبندی ایران به قوانین بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد دارد.
ایران با استفاده از همین رویکرد می‌تواند به‌طور محدود به اوکراین نزدیک شود و از این طریق خودش را به‌عنوان یک بازیگر مستقل‌تر نشان دهد.