منافع ایران از جنگ غزه

منافع ایران از جنگ غزه

نشنال اینترست؛ ۲۶ اکتبر

نویسنده: پیر پهلوی

اگرچه هیچ مدرک مستدلی دال بر دخالت جمهوری اسلامی ایران در حملات اخیر حماس وجود ندارد اما تهران منافع قطعی در تحقیر اسرائیل دارد با این حال تمایل چندانی به راه اندازی یک جنگ گسترده تر ندارد.

به محض این که حماس حمله تماشایی خود را علیه اسرائیل انجام داد چشم همه جهان به جمهوری اسلامی ایران معطوف شد شوک تهاجم به خاک اسرائیل و گستردگی و پیچیدگی این عملیات بسیاری از متخصصان را به این تردید واداشت که آیا حماس میتوانست این حمله را به طور کامل به تنهایی و بدون دخالت خارجی برنامه ریزی و هماهنگ کند. در حالی که مقامات ایرانی حملات انجام شده توسط کماندوهای فلسطینی را تحسین میکردند، برخی گمان می کردند که جمهوری اسلامی ایران میتواند پشت این اقدام باشند فراتر از میزان دخالت نظام ایران در عملیات طوفان الاقصى، پرسش های زیر نیز قابل طرح است؛ ایرانی ها چرا و تا چه اندازه به این گستردگی ناگهانی به خشونت در خاور نزدیک علاقه دارند؟ پیامدهای بلندمدت تنش مجدد با اسرائیل و متحدانش چیست؟

شک و تردیدها در دخالت مستقیم

سطح برنامه ریزی و تخصص مورد نیاز برای حمله هوایی آبی خاکی زمینی و زیرزمینی حماس این سوال را مطرح کرده است که آیا جنبش فلسطین به تنهایی عمل کرده و آیا از ایران کمک لجستیکی دریافت کرده است یا خیر؟ با پخش اولین تصاویر از عمليات طوفان الاقصی در سراسر جهان؛ وال استریت ژورنال بی درنگ و بدون ارائه مستنداتی تاکید کرد که افسران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارتش ایدئولوژیک جمهوری اسلامی با حماس این حمله و تهاجم به خاک اسرائیل را آماده کرده اند در حاشیه نشست فرانسه و آلمان در هامبورگ امانوئل مکرون رئیس جمهور این کشور احتمال بهره مندی حماس از کمکهای خارجی را محتمل دانست.

تهران یکی از اولین پایتخت هایی بود که عملیات راه اندازی شده توسط حماس را ستود جنبشی که جمهوری اسلامی از زمان آغاز به کار آن در سال ۱۹۸۸ آشکارا از آن حمایت مالی کرده است. یک هفته قبل از حمله رهبر ایران و رئیس جمهور  دکتر سید ابراهیم رئیسی مشترکاً از کشورهای عربی خواستند که برای تأمین امنیت خود با اسرائیل پیمان نبندند و افزودند که انجام این کار به منزله شرط بندی بر روی اسب بازنده است دکتر ابراهیم رئیسی یک روز پس از حمله اعلام کرد: «ایران از دفاع مشروع ملت فلسطین حمایت میکند. آقای حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ابتدای سپتامبر در سفر به لبنان با مقامات حزب الله، حماس و جهاد اسلامی فلسطین دیدار کرد رئیس دیپلماسی ایران سپس به این نیروهای محور مقاومت – ائتلاف سیاسی و نظامی غیررسمی ضد غربی ضد اسرائیلی ضد سعودی و طرفدار ایران – وعده حمایت بی دریغ تهران را داد

در ماه آوریل، اسماعیل هنیه رهبر سیاسی ارشد ،حماس که پیش از این به بیروت رفته بود تا با حسن نصرالله متحد دیرینه تهران و دبیرکل سازمان شیعی الله که خود از سال ۱۹۸۲ توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مسلح و تامین مالی شده بود، ملاقات کند.

 حزب الله انکار و احتیاط

با این وجود در زمان نگارش این مقاله هیچ مدرک ملموسی مبنی بر دخالت مستقیم ایران در اجرای عملیات طوفان الاقصى وجود ندارد مقامات نظامی آمریکا و اسرائیل به سرعت نیز به همین نتیجه رسیدند.

خالد الجیندی یکی از همکاران ارشد موسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، گفت: ایران چه نقشی داشت؟ ما نمیدانیم فکر نمیکنم کسی بداند.

علیرغم اعلام حمایت ازحماس ، مقامات ایرانی نیز رسما نقش فعال در حمله ۷ اکتبر را رد کرده اند. ناصر کنعانی سخنگوی دیپلماسی ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران در تصمیم گیری سایر کشورها از جمله فلسطین دخالت نمیکند. هیئت جمهوری اسلامی در سازمان ملل در بیانیه ایجداگانه ، این حمله را به شدت خودمختار و قاطعانه در راستای منافع مشروع مردم فلسطین خواند. سه روز پس از شروع جنگ غزه حضرت آیت الله علی خامنه ای اتهامات مبنی بر اینکه کشورش پشت این حمله گسترده بوده را ردکرد . حامیان رژیم صهیونیستی طی دو سه روز گذشته شایعاتی را از جمله اینکه جمهوری اسلامی ایران پشت این اقدام بوده، منتشر کردند. رهبر انقلاب در سخنرانی خود در دانشکده افسری که طی آن بر حمایت ایران از فلسطین تاکید کردند، این شایعات را دروغ خواندند.

حضرت آیت الله علی خامنه ای گفتند: حامیان رژیم و بعضی از افرادِ خودِ رژیم غاصب یاوه گوییهایی در این دو سه روز کرده اند و ادامه دارد از جمله اینکه ایران اسلامی را پشت این حرکت معرفی میکنند؛ اشتباه ..کنند البته ما از فلسطین دفاع کنیم ما از مبارزات دفاع میکنیم ما پیشانی و بازوی طراحان مدبّر و هوشمند و جوانان شجاع فلسطینی را میبوسیم، ما به آنها افتخار میکنیم؛ این هست اما آنهایی که میگویند کار فلسطینی ها ناشی از غیر فلسطینی ها است ملت فلسطین را نشناخته اند ملت فلسطین را دست کم گرفته اند؛ اشتباهشان در همین است؛ اینجا هم محاسبه ی غلط کنند. البته همه ی دنیای اسلام موظف است که از فلسطینی ها حمایت کند و باذن الله حمایت هم خواهد کرد اما این کار، کار خود فلسطینیها است؛ طراحان هوشمند، جوانان شجاع، فعالان از جان گذشته توانسته اند این حماسه را به وجود بیاورند و این حماسه ان شاء الله گام بزرگی برای نجات فلسطین خواهد بود.

ایران به عنوان برادر بزرگ

جمهوری اسلامی ایران ضمن رد اتهامات مربوط به مسئولیت مستقیم خود در راه اندازی طوفان الاقصی، همبستگی کامل خود با حماس را پنهان نمیکند. پشتوانه ای که یک روز پس از وقایع غزه توسط دو بنر غول پیکر در مرکز تهران به تصویر کشیده شده بود روی یکی از آنها نوشته شده بود آزادی بزرگ آغاز شده است گذشته از این نمادها، روابط ایران با حماس مدت هاست مستند شده است. سرویسهای اطلاعاتی غربی تخمین میزنند که ایران ۱۰۰ میلیون دلار به بودجه سالانه ۵۰۰ میلیون دلاری حماس کمک میکند.

گزارش ۲۰۲۱ وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا نشان داد که این گروه از ایران و سازمان های مختلف آن مانند سپاه نیروی قدس بودجه تسلیحات و آموزشهای فنی قابل توجهی دریافت کرده است.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ایران یک مشارکت استراتژیک قوی با حماس ایجاد کرده است – اگرچه حماس یک جنبش سنی است که از سازمان فراملی اخوان المسلمین سرچشمه میگیرد. از نظر ژیل کپل، محقق فرانسوی و رییس تحقیقات دکتری در مورد جهان عرب و مسلمانان موسسه مطالعات سیاسی پاریس، تردیدی وجود ندارد که حمله حماس تنها به لطف کمک های همه جانبه ایران شیعی مذهب ممکن شد برای این کارشناس مسائل خاورمیانه درجه بالای هماهنگی بین فعالیت های حماس در غزه و حزب الله در الجلیل به وضوح نشان دهنده همکاری و همدستی نزدیک این سازمان ها با سپاه و رهبری قدس است کپل نتیجه میگیرد که حتی اگر هیچ مدرکی دال بر مشارکت مستقیم این گروه وجود نداشته باشد، رویدادهای غزه یازده سپتامبر  اسرائیل را ترسیم میکند

اگرچه جزئیات همکاری ایران و فلسطین در سایه باقی مانده است اما واشنگتن در مورد مسئولیت جمهوری اسلامی در حمله اکتبر ۲۰۲۳ علیه اسرائیل تردید ندارد جان فاینر، معاون مشاور امنیت ملی معتقد است که تهران کمک های بسیاری به حمله حماس کرده است فاینر در مصاحبه ای با شبکه ای بی سی گفت آنچه میتوانیم نسبتاً از آن مطمئن باشیم این است که ایران با حمایت چندین دهه از حماس تا حد زیادی در این حملات سهیم بوده است.

انگیزه های ژئوپلیتیکی تهران

فراتر از ائتلاف ایدئولوژیک ایران و حماس، این سوال در مورد منافع راهبردی که ایران میتواند در بروز ناگهانی خشونت در خاورمیانه داشته باشد باقی میماند مقامات آمریکایی بر این باورند که تشویق ایران، مستقیم یا غیر مستقیم به دلیل تمایل به ایجاد اختلال در روند احیای روابط دیپلماتیک بین اسرائیل، عربستان سعودی و پادشاهی های خلیج فارس است. رهبران ایران مخالفت سرسختانه خود را با پیمان ابراهیم که به منظور احیای روند عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی منعقد شد، پنهان نکرده اند علی اکبر ولایتی مشاور نزدیک حضرت آیت الله خامنه ای اخیراً به کشورهایی که امیدوارند مشکلات خود را از طریق عادی سازی روابط با «صهیونیستها حل کنند، هشدار داد که امنیت خود و منطقه را به طور جدی به خطر می اندازند.

تحلیلگران همچنین توافق دارند که حماس و ایران منافع مشترکی در مختل کردن و ممانعت از گسترش توافق ابراهیم به عربستان سعودی دارند برای جنبش فلسطینی اسماعیل هنیه هر پیشرفتی که دیپلماسی آمریکایی در این راستا انجام دهد، میتواند – در صورت موفقیت – به برقراری همزیستی مسالمت آمیز بین اسرائیل و پادشاهی های خلیج فارس مترادف با کنار گذاشتن و به حاشیه راندن آرمان فلسطین منجر شود برای جمهوری اسلامی ایران، نزدیکی عربستان سعودی و اسرائیل در نهایت میتواند به ظهور یک بلوک منطقه ای قوی تر ضد ایران منجر شود.

به نظر میرسد که ایران و حماس با برافروختن و آغاز مجدد درگیری اسرائیل و فلسطین تا حدی موفق شده اند تمدید توافق ابراهیم را از مسیر خود خارج کنند بحران غزه چشم انداز و صحنه سیاسی خاورمیانه را متزلزل کرده است. بمباران گسترده نیروی هوایی اسرائیل در نوار غزه همراه با افزایش قربانیان غیرنظامی و ویرانی های ،آن پایتخت های عربی را مجبور به فاصله گرفتن از دولت نتانیاهو کرده است. اکثریت قریب به اتفاق پادشاهی های عرب رسماً اشغال سرزمین های فلسطینی توسط اسرائیل را به عنوان منبع بحران کنونی متهم کرده اند مقامات ریاض سریعاً مذاکرات با اسرائیل را به حالت تعلیق درآوردند. مصر و اردن نیز تحت فشار افکار عمومی خود، در حال بررسی پیوندهای در حال ظهور با دولت یهود هستند. در درازمدت،

سردی که بر روند نزدیکی اسرائیل و اعراب ایجاد میشود خطر زیر سوال بردن راهبرد انزوای ایران را که توسط واشنگتن آغاز شده است را به همراه خواهد داشت مگر اینکه همه اینها منجر به آتش سوزی گسترده نظامی شود.

آیا ابرهای جنگ جمع میشوند؟

اکنون برای بسیاری از ناظران این سوال پیش آمده است که آیا بحران کنونی پتانسیل ایجاد درگیری بیشتری را دارد یا خیر؟ در نگاه اول عناصر موجوددر صحه جنگ حس دلگرم کننده و خوشبینانه ای را ایجاد نمیکنند. مانند بالکان در آغاز قرن بیستم، خاورمیانه یک بشکه باروت واقعی است و مانند سال ۱۹۱۴، بازی اتحادها میتواند به یک درگیری منطقه ای یا حتی جهانی – منجر شود. تشدید حملات حزب الله به الجلیل میتواند منجر به انتقام جویی در مقیاس وسیعتر اسرائیل شود که به نوبه خود میتواند منجر به تشدید تنشها شود که احتمالاً منجر به آتش سوزی گسترده تر خواهد شد.

علاوه بر این، ویژگی این نوع رقابت منطقه «خاکستری» عدم شفافیت و ارتباط است، که فضایی را برای تشدید اشتباه محاسبه شده باقی می گذارد.

با این حال، عناصر دیگر نشان میدهد که یک درگیری گسترده منطقه ای کاملاً اجتناب ناپذیر نیست. اول، همه قهرمانان داستان كاملاً از خطرات یک درگیری پیچیده و عواقب فاجعه باری که یک درگیری مستقیم میتواند در میدان نبرد معمولی داشته باشد آگاه هستند به همین دلیل است که تا کنون از رویارویی مستقیم با یکدیگر خودداری کرده اند و در عوض به نیروهای نیابتی درگیریهای نیابتی و رویکردهای غیر مستقیم تکیه کرده اند.

اگر چه جمهوری اسلامی ایران تهدید کرده است که در صورت انجام عملیات زمینی توسط اسرائیل در نوار غزه در این مناقشه دخالت خواهد کرد اما تمام آنها تمایلی به آغاز درگیری رو در رو ندارند.

اگرچه هیچ مدرکی دال بر دخالت مستقیم جمهوری اسلامی ایران در حملات اخیر حماس وجود ندارد اما تهران منافع قطعی در تحقیر اسرائیل دارد با این حال، جمهوری اسلامی ایران علاقه کمی به ایجاد یک جنگ گسترده تر دارد.

در نهایت شرایط از لحاظ توازن قدرت نظامی به ویژه برای جمهوری اسلامی ایران – از نظر قابلیت های نظامی متعارف – نامطلوب میباشد و به ضرر این کشور تمام خواهد شد ارتش جمهوری اسلامی ایران میتواند روی چند صد هزار رزمنده و نیروی خود حساب کند اما تجهیزات نظامی پیشرفته ای برای پشتیبانی از آنها ندارد برخلاف ایرانیها، اسرائیلی ها، به آخرین فناوریهای نظامی دسترسی دارند، اما به دلایل مختلف ابزار یا مشروعیت لازم برای استقرار یک نیروی اعزامی در مقیاس منطقه ای را ندارند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران با وجود آگاهی از این وضعیت و مزایایی که میتوان از این شرایط به دست آورد، با تداوم تکیه بر رویکرد ترکیبی و نامتقارن که پایین تر از محدوده خشونت مستقیم قرار دارد هر کاری را برای جلوگیری از انجام این رویارویی انجام خواهد داد. بنا به همه دلایل فوق جنگ علنی از نوع متعارف میان جمهوری اسلامی و دشمنان منطقه ای این کشور اگرچه ممکن است رخ دهد اما هم اکنون امری بعید به نظر میرسد.

به سوی جنگ روانی با شدت بالا

در میان بسیاری از منافع و مزایایی که ممکن است جمهوری اسلامی ایران از همکاری با حماس از آن بهره ببرد اولین مورد این است که روند عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای پادشاهی که دارای نفت فراوانی هستند را از مسیر خود خارج کند.

مصلحت اندیش ترین پایتخت های عربی نیز امروزه بمباران جمعیت غیر نظامی غزه را محکوم میکنند و در عین حال خواهان توقف نزدیکی روابط دولتشان به دولت یهودی هستند به طور غیر مستقیم بحران ناشی از حمله ۷ اکتبر به ایران نیز اجازه خواهد داد تا شکاف ژئوپلیتیکی میان کشورهای غربی با چین روسیه و کشورهای نوظهور را عمیق تر کند.

مزیت دیگری که جمهوری اسلامی ایران از بحران کنونی به دست می آورد تثبیت جایگاه خود به عنوان قهرمان مردم کشورهای عربی در منطقه است. علاوه بر این، تهاجم زمینی حماس به جنوب اسرائیل به تهران کمک کرده است تا به اصطلاح محور مقاومت را در برابر دولت یهود تقویت کند در نهایت حمله حماس که در مقابل چشمان موساد و شین بث انجام شد به جمهوری اسلامی ایران این امکان را میدهد که شکست ناپذیری تکنولوژیکی و برتری نظامی اسرائیل را زیر سوال ببرد. اسماعیل هنیه و حامیان ایرانی اش از تمسخر دولت یهود به عنوان دولتی که نمیتواند از خود محافظت کند خودداری نکردند.

روحانیون و اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با پایبندی به رویکرد نامتقارن که شناسه و رویکرد همیشگی آنها می باشد، همچنان به دستگاه تبلیغاتی قدرتمند خود و با استفاده از رویکرد تحقیر اسرائیل برای بازگرداندن چهره نظام اسلامی که به شدت بواسطه مسئله حجاب اخیر خدشه دار شده است تکیه خواهند کرد به طور کلی رهبران جمهوری اسلامی ایران مانند جنگ ۳۳ روزه در تابستان ۲۰۰۶، از جنگ روانی برای ارتقای پیکربندی مجدد این درگیری منطقه ای به نفع خود استفاده خواهند کرد – حتی اگر در حین انجام این کار، آنها بدانند که با آتش بازی میکنند.

پیر پهلوی استاد تمام دانشکده نظامی سلطنتی کانادا در بخش مطالعات دفاعی است که با کالج نیروهای کانادایی ستاد کارکنان و کالج جنگ کانادا همکاری میکند. تحقیقات وی بر روی موضوعات مرتبط با جمهوری اسلامی ایران به ویژه بر روی راهبردهای نامتقارن آنها دیپلماسی عمومی و استفاده از زور در نظام بین الملل توسط این کشور متمرکز است. او در مجلات مختلف در زمینه مطالعات استراتژیک و امنیتی مطالبی منتشر شده است. او اخیراً کتابی با عنوان Le Marécage des Ayatollahs در مورد انقلاب ایران منتشر کرده است که توسط آکادمی فرانسه برگزیده شده است. او دارای مدرک دکترای علوم سیاسی از دانشگاه مک گیل میباشد.