آیا ایران همانند عربستان و ترکیه شرکایی برای خود در آفریقا یافته است؟

الخليج العربي؛ ۸ مه

آیا ایران همانند عربستان و ترکیه شرکایی برای خود در آفریقا یافته است؟

تلاش ایران جهت فائق آمدن بر انزوای دیپلماتیک و اقتصادی غرب با یافتن شرکای قدرتمند با کشورهای آفریقایی ناکام مانده است.

فعالیت دیپلماتیک ایران به قاره آفریقا محدود شده است و برخی از کشورهای این قاره بیم آن دارند که تهران بخواهد نسخه اسلام سیاسی خود را به آنها صادر نماید این در حالی است که تلاش دیپلماتیک عربستان و ترکیه در آفریقا با موفقیت های قابل توجهی همراه بوده است.

موسسه کشورهای عرب خلیج (فارس) در واشنگتن (AGSIW) ضمن اعلام این مطلب افزود کشورها و ائتلاف های غربی به ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا بخاطر داشتن پرونده های اختلاف برانگیز با ایران و در راس آنها برنامه هسته ای و سیاست خارجه این کشور در منطقه خاورمیانه تحریم هایی علیه تهران اعمال کرده اند

آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران در سخنرانی سالانه خود در شهر مشهد به مناسبت فرارسیدن سال جدید در ۲۱ مارس گذشته گفت: “داشتن روابط قدرتمند با آفریقا و آمریکای لاتین بخشی از دستور کار ما است و ما به امید خدا این راه را ادامه خواهیم داد.”

هر چند مقامات ایران مایلند تا به جای روابط وخیم خود با اتحادیه اروپا و نداشتن روابط دیپلماتیک با آمریکا با کشورهای آفریقایی به عنوان جایگزین غرب روابط قدرتمندی برقرار کنند اما در یافتن شرکای قدرتمند در آفریقا ناکام مانده اند.

مقامات ایران از امکانات دست نخورده آفریقا برای داشتن روابط تجاری با آن سخن می گویند اما تا کنون تجارت ایران و آفریقا در حاشیه باقی مانده است و میزان مبادلات تجاری ایران و کشورهای آفریقایی از ۲۱ مارس ۲۰۲۲ تا ۱۹ فوریه ۲۰۲۳ اندکی از ۱٫۲ میلیارد دلار فراتر رفته است تهران پیش بینی کرد که مبادلات یاد شده در ۲۰۲۳ از مرز ۲ میلیارد دلار فراتر رود.

در طی مدت یاد شده کشور آفریقای جنوبی اولین مقصد صادرات ایران به آفریقا بوده است به گونه ای که آفریقای جنوبی  فقط ۳۰۴ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است و در مقابل ۱۳٫۷ میلیون دلار کالا به ایران صادر نموده. با چنین آمار پایینی ایران حتی جزو ۲۵ شریک تجاری بزرگ ایران در برقراری رابطه با تجار بزرگ آفریقایی ناکام مانده است و حضور و نفوذش در آفریقا در مقایسه با همسایگانش رو به کاهش گذاشته است زیرا تجارت عربستان با آفریقای جنوبی در ۲۰۲۱ از مرز ۴٫۸ میلیارد دلار فراتر رفت.

عربستان همچنین برای پیگیری همکاری طولانی مدت خود در زمینه های انرژی تجدیدپذیر و صنایع و معدن و توریسم و کشاورزی در سال ۲۰۲۲ با آفریقای جنوبی ۱۵ میلیارد دلار به امضا رساند از سوی دیگر تجارت ترکیه با کشورهای آفریقایی در ۲۰۲۱ به ۳۴ میلیارد دلار بالغ گردید.

ایران در قاره آفریقا کمتر از ۲۰ سفارتخانه در اختیار دارد. حضور محدود دیپلماتیک تهران نمایانگر آن است که ایران برای جبران انزوای خود در سایر نقاط جهان نیازمند داشتن چشم انداز پیشبرد روابط فراگیر با آفریقا است.

این در حالی است که ترکیه در ۴۴ کشور آفریقایی سفارتخانه دارد که آنها را در جهت رشد و توسعه نفوذ راهبردی و دیپلماتیک خود در سراسر آفریقا بکار گرفته است.

رجب طيب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از زمانی که در سال ۲۰۰۳ به قدرت رسیده تا کنون از ۳۰ کشور آفریقایی دیدن کرده است. این در حالی است که حسن روحانی رئیس جمهور پیشین در دوران هشت سال ریاست جمهوری خود از آفریقا دیدن به عمل نیاورد و همین امر در مورد (دکتر) ابراهیم رئیسی جانشین وی صدق می کند که تا کنون دو سال از دوران ریاست جمهوری خود را سپری کرده است.

دولت ایران در اواخر آوریل گذشته اعلام کرد که می خواهد از بسیاری از کشورهای آفریقایی دیدن به عمل آورد. البته تاکنون در سال جاری نام آنها را ذکر نکرد. همچنین از برخی از رؤسای جمهور کشورها و دولت های آفریقایی جهت سفر به تهران دعوت به عمل آمده است.

البته عدم حضور دیپلماتیک تنها عاملی نیست که باعث شده تا ایران در دومین قاره بزرگ جهان نقش کوچکی برعهده بگیرد و در همین رابطه به عنوان مثال می توان به اختلافات و روابط متشنج میان ایران با مصر و مغرب اشاره کرد.

بسیاری از دولت های آفریقایی به ایران دارای اکثریت شیعه بخاطر تلاش هایش جهت صادر کردن نسخه اسلام سیاسی مورد نظر خود به عنوان یک طرف فعال پلید می نگرند و همین امر باعث شده تا به مقاصد و اهداف مورد نظر تهران شک کنند و از انتخاب ایران به عنوان یک شریک قابل اعتماد تکیه نکنند. البته تهران معمولا دخالت در امور داخلی سایر کشورها را مردود می داند.

تلاش ایران برای تقویت روابط خارجی خود در مناطق جهان از جمله آفریقا پیشرفت قابل توجهی به همراه نداشته است؛ تعهد فرضی نخبگان حاکم بر ایران به برقراری مشارکت با آفریقا به موفقیت های ملموسی برای تأیید ادعای آنها مبنی بر اینکه برقراری روابط در این قاره به تهران اجازه می دهد تا بر انزوای دیپلماتیک و اقتصادی خود غلبه کند منجر نشد.

کشورهای آفریقایی دارای قابلیت ها و منابع قابل توجهی هستند که آنها را به شرکای اقتصادی و دیپلماتیک جذاب تبدیل کند اما بدون تبدیل نظریه هم افزایی به یک نقشه راه دقیق نباید انتظار داشت که دستور کار خارجی ایران پیشرفتی داشته باشد.