سواد رسانه ای – 2 – ارکان تولید محتوا در رسانه

ارکان تولید محتوا در رسانه

سواد رسانه ای-2

مقدمه:

در قسمت اول این یاداشت به رکن رسانه، تکنولوژی رسانه و تفکیک رسانه خوب و رسانه بد پرداخته شد. در این قسمت برخی از ارکان تولید محتوا  در انواع  رسانه ها و عناصر اصلی در تولید محتوا و نقش مخاطب در برخورد با محتوا گفته می شود.

برخی از انواع رسانه ها

تلفن های همراه

گوشی های تلفن همراه به نوعی معرف شخصیت افراد هستند، حتما توجه دارید که تمامی فعالیت های ارتباطی شما، در گوشی تلفن همراه شما ثبت و‌ نگهداری می گردد.

هرچند فرهنگ چگونگی استفاده از تلفن همراه مختص جامعه ایرانی نبوده و اکنون به یک مسئله جهانی تبدیل شده است و همه جوامع به نوعی گرفتار آن شده اند، ولی می توان اذعان کرد افراد استفاده کننده از گوشی های همراه با هم متفاوت بوده و ‌‌برداشت های متفاوتی از آن دارند.

بنابراین همانطور که؛ اگر دو نفر همزمان یک فیلم یا یک کتاب را دیده یا بخوانند قطعا برداشت های متفاوتی از آن خواهند داشت؛ فرهنگ بهره برداری از گوشی های همراه نیز به زمان، ‌مکان و موقعیت خود فرد، وضعیت روحی و روانی فرد متفات بوده و به این عوامل بستگی دارد.

نشریات

ارباب جراید یا همان نشریات مکتوب که در شکل روزنامه، مجله و فصلنامه و… در انواع مختلفی منتشر می شوند نیز در قالب رسانه تعریف می شوند.

نشریات نیز در راستای منافع خود طبع و منتشر می شوند هرچند به ظاهر انواع آن در کلان وابسته به نظام حاکم باشند. به طور مثال سه نشریه معروف و پر تیراژ کشورخودمان را در نظر بگیرید.

– ایران ( دولتی متعلق به ریاست جمهوری)

– همشهری ( دولتی متعلق به شهرداری)

– جام جم ( دولتی متعلق به صدا و سیما)

هستند که هر چند این سه نشریه ایرانی و دولتی هستند، ولیکن مالکان و صاحبان متفاوتی دارند. این مالکان دارای اهداف خاصی بوده، طبیعتاً هر کدام بدنبال منافع خودشان به نشر می پردازند و گاهی نیز همین مطبوعات و رسانه ها در تضاد و تقابل و جدل با هم نیز می پردازند. دو روزنامه با سابقه یعنی اطلاعات و کیهان و بعد از انقلاب اسلامی روزنامه جمهوری اسلامی را می توان در زمره روزنامه هایی که برغم وابستگی مادی و معنوی به نظام و حاکمیت جمهوری اسلامی، لیکن دارای خط مشی گوناگون بوده که در اصلاح عامیانه به جناح های مطرح تفکیک  می شوند.

این موضوع در اکثر جوامع غیر ایرانی نیز قابل بررسی، روئیت و شناسائی است.

سایر رسانه ها

رادیو، تلوزیون، اینترنت و انواع شبکه های ماهواره ایی و شبکه های اجتماعی فراگیر که امروزه در تارپود جوامع و داخل خانواده ها نفوذ پیدا کرده اند، تماما در تعریف رسانه و از مصادیق آن شمرده شده و هریک از آنها که بالغ بر هزاران رسانه می گردند به نحوی متاثر از قدرت حاکمه یا سازمان های بین المللی هستند و کمتر نمونه ایی به سختی می توان یافت که به طور کامل مستقل بوده و صرفا در جهت منافع مخاطبین یا جامع هدف گام بر می دارد.

امروزه اهداف  و اثرات تجاري، سياسي و اجتماعي رسانه ها انكار شدني نيست، بلكه در زندگي افراد جامعه اثر گذار هستند، به هر حال زر ، زور و تزوير و قدرت در دست آنهاست.

آيا مي دانيد از ٥ شخصيت ثروتمند دنيا  چهار نفر از آنان متعلق به دنیای  رسانه هستند.

بيل گيتس – ماكروسافت –  IBM-  أوراكل شركت نرم افزاري-  شركت فيس بوك – كارلوس اسليم امپراطور اپراتور تلفن همراه در مكزيك.

بنابراین اگر گفته شود در دنياي امروز پولدارها دیگر كارخانه دار و توليد كننده نيستند سخن گزافی نیست.

برای درک بهتر اینکه چگونه رسانه می تواند با تولید محتوا بر مخاطب خود تاثیر گذار باشد و در عوض ما نیز در میدان رسانه به بازی گرفته نشویم بایستی به ارکان اصلی تولید محتوا در رسانه همچون قالب، محتوا، مولف، شیوه های تولید و چگونگی همنوایی پیام دقت کنیم.

ارکان تولید محتوا در رسانه

ارکان اصلی تولید محتوا

ارکان اصلی هر پیام شامل قالب، محتوا، مخاطب یا جامعه هدف، فرهنگ حاکم و اهداف مورد نظر مولف را تشکیل می دهند.

قالب پیام

پیام مناسب و با محتوایی در خور باید در قالب و شکل مناسب ارائه گردد تا بتواند حداکثر تاثیر گذاری خود را داشته باشد.

به طور مثال برای ترویج خشونت برای فروش بیشتر سلاح کمری در یک جامعه هدف نمی توان با تولید و انتشار کتاب یا فیلم های با تم عشقی و رمانتیک صرف پرداخت. بلکه نیاز است در این محیط با ساخت و انتشار بازی های جنگی و کلیپ های خشونت بار در اینترنت و فضای مجازی، خشونت را با تم محافظ از خود و یا نژادپرستی در دستور کار قرار داد. کاری است که سال ها است در ینگه دنیا بخوبی اجرا می شود و شاهد خشن ترین رفتارهای مسلحانه توسط بکارگیری سلاح توسط نوجوانان و حتی کودکان در مدارس هستیم که بستر آن در ترویج همین گونه خشونت ها در فضای مجازی هست که توسط صاحبان کارخانه های سلاح؛ ساخته و می توانیم به صورت محسوس و غیر محسوس ببنیم.

محتوای پیام

پیام ها با اهداف و سیاست های خاصی تهیه و منتشر می شوند لذا ابتدا بایستی به محتوای پیام ها دقت گردد زیرا ارزش ها و دیدگاه ها در پیام ها جاسازی می شوند، و‌ حتی به نوعی مخفی می گردند.

مولف و صاحب رسانه

سوابق، خاستگاه و عرصه حضور و فعالیت های مولف بیانگر این است که او از رسانه چه توقعی دارد. به طور مثال فردی سرمایه دار که دارای کارخانه ها و سازمان های متعدد است نمی تواند رسانه ایی راه اندازی کند که در جهت منافع فقرا و مساکین باشد مگر اینکه افراد مسکین را در جهت منافع خود بکار گیری نماید. لذا مخاطب باید توجه نمایید مولف رسانه کیست؟ و انگیزه و‌ هدف او از راه اندازی رسانه و ارائه پیام ‌چه بوده است؟

 شیوه و روش های تولید پیام

در قسمت قبل اعلام شد برای تولید یک پیام از انواع ابزار اعم از انسانی و غیر انسانی با انواع ابزارآلات سخت افزاری و نرم افزاری استفاده می شود. برای شناخت صحیح یک پیام و درک بهتر محتوای آن، دقت و توجه به اینکه محتوای این پیام با چه شیوه و ابزاری تولید و در چه گستره جغرافیائی منتشر می گردد و چه کسانی این پیام ها را خلق کرده اند دارای اهمیت می گردد.

تولید محتوا از طریق کتاب،  فیلم، صدا، دنیای دیجیتال، موزیک ، نقاشی  و… هر کدام جامعه هدفی معین با فرهنگ، زبان و گستره جغرافیائی خاصی را مد نظر دارند.

همنوایی ( همرنگ شدن)

در سال ۱۹۵۱ برای اولین بار توسط سلیمان آش آزمایشی به عمل آمد و تقریبا ۷۵ درصد افرادی که حداقل یکبار در این آزمایش شرکت کردند، پاسخ مثبت دادند.

هر بار آزمایش، سه نفر شرکت کننده داشت و بدینگونه بود که با دو نفر از آنها قبل از هماهنگ و آموزش داده شده بود در قبال دریافت مبلغی جواب غلطی که از قبل به آنها گفته شده بود را به سئوال بدهند.

برای مثال: سئوال این بود: از این سه خط کدام بزرگ‌تر است ؟ پاسخ صحیح عدد۳ بود ولی از آن‌ دو شرکت کنند خواسته شده بود پاسخ دهند عدد1 است.

نفر سوم شرکت کننده که از ماجرا خبر نداشت، وقتی می دید آن دو نفر می گویندعدد ۱، او نیز می گفت عدد ۱ پاسخ صحیح است.

در واقع نفر سوم تحت شرایط زمان و فشاری که از پاسخ دو ‌نفر دیگر ایجاد شده است گرفتار شده و برای هم نوایی و همرنگ شدن، همان پاسخ آنها را تکرار می کرد.

این آزمایش بارها توسط دانشمندان مختلف صورت گرفت نتیجه همان همرنگ شدن بود. در اینجا انگیزه پاسخ دهنده تمایل به همرنگ شدن با جامعه را بسیار قوی نشان داد.

این فشار گاهی از طریق کارفرما و گاهی از طریق قوم وعشیره، محله و اولیای مدرسه و بزرگان خانواده و حتی پدر ومادر تحمیل می شود. در واقع اینها نیروهای اجتماعی قدرتمندی هستند، که اعمال می شوند و عقاید ما را شکل می دهند. و بر چگونگی رفتار ما به صورت انفرادی و جمعی تاثیر می گذارد.

صاحبان قدرت و مالکان رسانه ها از نتیجه این آزمایش به منظور تغییر رفتار جامعه در جهت به کرسی نشاندن خواسته و تمایلات خود در جامعه هدف بهره برده و سو استفاده می کنند.

عناصر زمان و مکان در تولید محتوا چقدر موثر است؟

تاثیر پذیری عناصرهای مختلف بر تولید محتوا در رسانه ها به اصلی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. صاحبان رسانه می دانند محتوای پیام وقتی می تواند تاثیر گذار باشد که از عوامل زمان و مکان به خوبی بهره جسته باشد. بنابراین سعی دارند برای تولید محتوا ،کارشناسانی مجرب و آشنا به زبان و فرهنگ مخاطب را بکار بگیرند، از این رو ابتدا مخاطبین خود را از نظر زبان، فرهنگ، مذهب ، ارزیابی می کنند.

و از آنجا که مخاطبین نیز با یکدیگر متفاوت هستند بنابراین معیارها و شاخص های یک کارشناس مجرب نسبت به هم نیز متفاوت خواهد بود.

پس ممکن است کارشناسی در یک محیط بسیار مناسب باشد ولی نسبت به محیط دیگر نامطلوب تشخیص و ارزیابی گردد، به طور مثال یک کارشناس مذهبی رسانه که متعهد به اصول اخلاقی است؛ نمی تواند در یک فضا و مکان غیر مذهبی؛ مخاطبین بسیاری را برای یک رسانه جذب نماید، مگر اینکه شخصیت این کارشناس نیز منطبق با محیط غیر مذهبی تغییر یابد. این موضوع همان عامل اصلی است که در بسیاری از سلبریتی هایی که از کشور مهاجرت کرده اند، دیده شده که در محیط های جدید صددرصد تغییر وضعیت داده اند.

لذا از آنجا که هر جامعه ایی دارای فرهنگ و آداب خاص خودش است، ممکن است، یک محتوای رسانه ایی در یک جامعه خوب و ‌مفید باشد ولی همان محتوا در جامعه دیگری بد و مضر تلقی گردد.

نمونه ایی دیگر از این دست خرده فرهنگ ها در ایتالیا قابل مشاهده است زیرا در این کشور مردم علاقه ایی برای شرکت در مراسم دفن میت ندارند و آنرا بر اساس یک اعتقاد عامیانه بد شگون می دانند و اگر ماشین حمل جنازه را‌ در خیابان ببیند، با انگشت های دست خود شکلکی درست می کنند، تا مثلا بد شگون بودن مرگ را از آنها دور شود. ایتالیایی ها حتی بر این باورند که دیدن ماشین حمل جنازه و دیدن گربه سیاه بر روی نرده نیز موجب وحشت گرتلفن همراه

دیده و بد شناسی می آورد.

بنابراین صاحبان رسانه با توجه به فرهنگ، ارزش و ‌دیدگاه هایی که در محیط وجود دارد، توسط کارشناسان مطلع در این رابطه اقدام به تولید محتوا می نمایند بنابراین بایستی هر واقعه ای را از دید مردم همان منطقه و با توجه به محیط و زمان و فرهنگ حاکم بر آن جامعه دیده و نظر داد و لزوما نباید آنرا پذیرفت.

ارکان تولید محتوا در رسانه

مخاطب چگونه عمل کند؟

رسانه ها به کمک پیام ها و محصولات شان سعی می کنند مخاطب را به سمت و سوی مطلوب کشانده تا منافع شان تامین گردد. اما مخاطب باید چگونه عمل کند تا بتواند در برابر این تهاجم رسانه ایی سالم بماند؟

• مخاطب هر چه فعال تَر باشد، بهتر مي تواند در مقابل حملات رسانه ها عمل كند. فعال بودن در رسانه صرفا به حضور نیست بلکه ترک و عدم استفاده از رسانه پیام مهمی را به صاحب رسانه منتقل می کند.
• مخاطب مي تواند در حالي كه گيرنده رسانه باشد، به يك فرستنده فعال و خوب تبدیل شود. اما در جهت خواسته ها و نظریات خود.
• مخاطب در شبكه هاي اجتماعي منفعل نباشد و به صورت شخصی به توليد محتوا دست بزند و آنها را منتشر كند (آتش به اختیار) و اینگونه در مقابل رسانه قد علم كند.
• مخاطب باید آگاه باشد. رسانه شاید بتواند او را به چه اندیشیدن وادار کند؛ اما نمی تواند چگونه اندیشیدن را به وی تحمیل کند.

ادامه دارد….

خسرو علیزاده

با همکاری سرویس رسانه سایت تحلیل ایرانی