درس هایی از پدافند غیر عامل -1
حفاظت از خود
پيشينه و مباني حفاظت
پيشينه حفاظت در جهان هستي(حفاظت تکوینی)
خداوند متعال و حکیم هوشمندترين و خودكارترين سيستمهاي حفاظتي را همزمان با خلقت موجودات زنده ابداع و در نهاد موجودات طراحي نموده است و هم اوست كه در قرآن كريم فرموده است بر هر نفسي نگهبان و محافظي است«إِن كلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ»
خالق هستي جدا از سيستم خود ايمني كه به صورت بيولوژيكي در نهاد موجودات زنده نهادينه و خلق نموده است تا بدن و سيستم داخلي مخلوقات را نسبت به تهاجم انواع ويروسها، باكتريها قارچها و ميكروبهاي بيماري‌زا محافظت نمايد، با خلق هر موجودي از روي حكمت و رحمانيتش غريزه حفاظت و صيانت نفس را كه حاصل عملكرد غريزي كسب خير يعني «حفاظت ايجابي» و دفع شر به معني «حفاظت سلبي» ميباشد را به‌منظور ادامه بقا در نهاد مخلوقات خود به وديعه گذاشته است كه به نظر مولف مي‌توان آن را حفاظت تكويني نام نهاد و حفاظت تكويني را هم مي‌توان به دو نوع حفاظت ارادي و غيرارادي تقسيم نمود و سپس حفاظت غيرارادي را هم به دو نوع سيستم حفاظت طبيعي و سيستم حفاظت اكتسابي تقسيم و به شرح زير تبين نمود:
حفاظت تکوینی ارادي
حفاظت تکوینی ارادي شامل آن دسته از اقداماتي است كه به صورت غريزي ولي بااراده كامل موجودات در مواجه با تهديدات انجام ميدهند مانند فرار، استتار اختفا، فريب، مقابله و تهاجم و…
حفاظت غيرارادي
كه در توضيح آن مي‌توان گفت؛ موجودات زنده در محيطي زندگي ميكنند كه عوامل بيماري‌زای متعددي دائماً سلامت آنان را تهديد ميكنند. پوست و پرده‌هاي مخاطي به مثابه يك سد حفاظتي از ورود اين عوامل به بدن جلوگيري ميكنند. با اين حال، هميشه امكان عبور عوامل بيماري‌زا از نواحي آسيب‌ديده و تضعيف‌شده اين سد حفاظتي امكان‌پذير است. بنابراين بدن موجودات براي مقابله با عوامل بيماري‌زا مجهز به سيستم حفاظتي غيرارادي است سيستمي كه از نظر عملكردي مي‌توان آن را به دو نوع (سيستم حفاظتي طبيعي يا غيراختصاصي و سيستم حفاظتي اكتسابي يا اختصاصي) تقسيم كرد .
درس هایی از پدافند غیر عامل -1
حفاظت تكويني و ارادي در جانوران
پروردگار حكيم و رحيم در نهاد همه جانوران ريز و درشت راههايي را براي حفاظت از خود را در نهاد آنان به وديعه گذاشته است تا از اين طريق خود را در مقابل انواع خطرها حفظ نمايند و همچنين الگويي باشند براي انسانها كه بالفعل فاقد تواناييهاي دفاعي ديگر جانوران ميباشد. همانگونه كه در آغاز آفرينش آدم، خداوند حكيم زاغي را فرستاد تا روش حفاري زمين و تدفين مرده را به قابيل بياموزد. چنان‌چه در قرآن كريم ميفرمايد: فَبَعثَ اللهُ يبحَثُ فِي الارضِ لِيريهُ كيفَ يواري سَواَهَ اَخيهِ «خداوند زاغي را فرستاد كه زمين را [با منقار و پاهايش] حفر كند تا به قابيل نشان دهد كه چگونه جسد برادرش را [در زير خاك] پنهان سازد.» بر این اساس شايد دور از ذهن نباشد كه گفته شود انسان دانش و شيوههاي حفاظت از خود را از مخلوقات جهان پيرامون خود آموخته و شايد بتوان گفت اجداد ما راه ساختن ابزار دفاعي از قبيل اشيا تيز مثل خنجر، نيزه، سپر، زره، پناه بردن به غارها و ساختن دژها و استحكامات سنگري، استتار و اختفا و ساير موارد را با الهام از شيوههاي و ابزارهاي دفاعي جانوران پيرامون خود در طبيعت آموختهاند. در همين ارتباط ويل دورانت ميگويد: «سگي كه استخوان نيم خورده خود را زير خاك پنهان ميكند، سنجابي كه فندق را براي روز ديگر خود نگاه ميدارد، زنبوري كه عسل را در كندوي خود ذخيره ميكند و مورچهاي كه از ترس روز باراني و برفي توشه خود را پنهان ميسازد، همه اينها نخستين كارگران تمدن بودهاند.» (ويل دورانت – تاريخ تمدن، ترجمه احمد آرام) چرا كه تقليد انسان اوليه از طبيعت پايه‌گذار تمدن بشري بوده است بنابراين در ادامه به‌منظور تنوير هر چه بيشتر اذهان به چند نمونه از شیوه‌های كه جانوران براي حفاظت از خود در مواقع خطر انجام ميدهند اشاره ميگردد:
منبع
درس هایی از پدافند غیر عامل -1
دويدن و دور‌شدن (تاكتيك عقب‌نشيني)
بعضي از جانوران با دويدن و دور‌شدن از محل خطر، خود را حفظ ميكنند. مانند زرافه – آهو -گوزن – خرگوش – اسب و…
از طريق حرکت نکردن (فريب حفاظتي)
جانوراني هستند كه خود را به شاخهي درختان و برگ گياهان ميچسبانند و حركت نميكنند. اين عدم حركت باعث ميشود دشمن او را موجود ديگر يا قسمتي از گياه فرض كند. البته در اين مواقع جانور هم‌رنگ محيط هم هست. مانند ملخ – حشره چسبنده – پروانه كاليما. قورباغه با حرکت نکردن و بي‌جنبش نشان دادن خود، از جلب توجه مار ممانعت كرده و به اين طريق از نيش مار به دور مي‌ماند.
از طريق استتار (اختفا و استتار)
تعداد زيادي از جانوران با مخفي‌شدن خود را از خطر حفظ ميكنند. رنگ، طرح و شكل آنان با درختان و گياهان و سنگ و خاك محيط اطراف در ميآميزد. اين هماهنگي باعث ميشود كه به سختي گير دشمنان بيفتند. مانند ماهي سر بزرگ – پلنگ – گورخر – بوتيمار- مار.
درس هایی از پدافند غیر عامل -1
پنهان‌شدن (تاكتيك اختفا و پناه گرفتن)
بعضي از جانور هر وقت احساس خطر كند به نزديكترين درخت يا بوته و سنگ و شکاف زمين پناه برده و خود را مخفي ميكند؛ مانند ماهي مرجاني – موش خرما- ميمون – مربوغ (موش دوپا)
تظاهر به مردن يا صدمه ديدن (تاكتيك فريب حفاظتي)
در اين روش بهخصوص، بعضي از جانوران مانند صاريغ (كه يك نوع كيسه‌دار است) خود را به مردن ميزند در اين صورت اگر حتي او را از زمين بلند كرده و پرتاب كنند، يك تكان اضافي هم نميخورد و دشمن را با خیال اينكه مرده است فريب مي‌دهد. يا بعضي ديگر از جانوران توجه دشمن را به خود، با زخمي نشان‌دادن خود جلب ميكنند. در اين صورت دشمن دسترسي به او را آسانتر مييابد و با اين عمل دشمن را از جوجه و لانهاش دور ميكند.
استفاده از تغيير شكل ظاهري (تاكتيك فريب حفاظتي)
بعضي از حيوانات خود را وحشيتر و خطرناك‌تر و بزرگتر از آنچه كه هستند نشان ميدهند و سعي ميكنند دشمن را بترسانند؛ مانند ماهي پفي كه خود را باد ميكند و به صورت يك بادكنك در ميآيد؛ و گربه كه موهاي دم و بدن خود را سيخ كرده و قوز ميكند و چنگالهاي خود را بيرون ميآورد..
درس هایی از پدافند غیر عامل -1
مبارزه‌كردن (تاكتيك دفاع شخصي و جنگ تن به تن)
در اين روش جانوران با استفاده از يكي يا چند عضو خود، به مبارزه با دشمن ميپردازند مثل استفاده از شاخ زدن (گاو- بز – گوزن شاخ‌دار و…) گاز گرفتن (سگ – گرگ – روباه و…) لگدزدن (اسب – الاغ – استر- فيل و…) چنگ زدن (خرس – شير – عقاب و…)
استفاده از نيش
در اين روش جانور با نيشهاي قوي و نيرومند ميتواند به جانوران مختلف ديگر حمله كند و به آن‌ها آسيب برساند. (حفاظت بيولوژيكي كه تا حدودی مثل بيوتروريسم عمل ميكند) مانند ماهي اشعهاي – مار – شيطان ماهي – انواع زنبور – وزغ – عقرب و رتيل
زهر
زهر عنكبوت سياه و مار كبري كه موجب مسموميت شديد يا مرگ ميشود. (تاكتيك بيولوژيكي كه تا حدودی مثل بيوتروريسم عمل ميكند) زهر وزغ از زگيل‌هاي پشتش بيرون ميآيد و موجب صدمهي و زيان جدي ميشود.
بوي بد و تكان ناگهاني (تاكتيك حفاظت با سلاح‌های گازي و بيولوژيك)
در اين روش جانور هر گاه احساس خطر كند، بوي بدي را از خود ترشح ميكند. كه باعث فراری دادن دشمن ميشود؛ مانند راسو همچنين شتر لاماي استراليايي هر گاه احساس خطر كند يك مايع بد بو را از طريق دهان به طرف مهاجم شليك ميكند. يا مارماهی با تكانهاي مارپيچي و حركات سريع در بدن خود يك نوع الكتريسيته ايجاد ميكند، كه باعث صدمه‌زدن و بی‌حس شدن اعضاي جانوران بزرگ ميشود و گاهي آن‌ها را از پا در ميآورد.
درس هایی از پدافند غیر عامل -1
دفاع با ايجاد حفاظ يا پرده (تاكتيك پوشش و اختفا)
ماهي مركب و اختاپوس (هشت پا) با بيرون پاشيدن مايع مركبي كه قبلاً در بدن آن‌ها تولیدشده و براي استفاده ذخيره ميشود از خود محافظت ميكنند. اين مايع به قدري آب را تاريك ميكند، كه ديگر قابل رويت نباشد و با استفاده از اين فرصت محل خطر را ترك ميكند و با اين شيوه خدادادي از خود محافظت ميكند.
پوشش حفاظتي
ايجاد حفاظ و زره نيز وسيله دفاعي غيرعاملي است كه توسط بعضي از حيوانات همانند گوركن، لاك‌پشت، حلزون، خارپشت، صدف و… مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين حيوانات به وسيله پوسته يا پوشش سخت بيروني خود، حفاظت مناسبي براي مقابله با دشمنان خود دارند
حفر و كندن زمين و ايجاد كانال‌ها و حفره‌ها زميني: (ايجاد پناهگاه و استفاده از خاك‌ريز و استحكامات)
شيوه حفاظتي حفر و كندن زمين و ايجاد كانال‌ها و حفره‌ها زميني و پناه‌بردن به آنان و ايجاد چندين راه خروجي را نيز مي‌توان از ديگر شيوههاي حيوانات براي دفاع و بقا خود محسوب نمود. مثلاً گوركنها زندگي در زمينهايي را ترجيح مي‌دهد كه براي كندن مناسب باشد، آن‌ها لانههاي خود را در زمينهاي مناسب حفر كرده و معمولا در يك لانه چندين سال به سر مي‌برد. آن‌ها لانههاي خود را بسيار طولاني و پرو پيچ و خم مي‌سازند كه از چندين دالان تشكيل ميشود و با سوراخهاي زيادي آن‌ها را با خارج مربوط مي‌سازند. دالان يا دهليزي كه محل زندگي حيوان است گاهي بيش از 10 متر از سوراخ ورودي فاصله داشته و در عمق 2 تا 3 متر پايين زمين قرار مي‌گيرد. اين قسمت از لانه از علوفه خشك پوشيده ميشود
مهران ایزدی