تفسیر نوین
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت بیست و دوم)
تفسیر نوین؛
۲۰- تفسیر نوین از تفسیرهای علمی قرآن کریم، نوشته محمدتقی شریعتی، حاوی تفسیر سوره‌های جزء سی قرآن کریم است. این تفسیر به زبان فارسی، در یک جلد و برای مخاطب عام نوشته شده است. تفسیر نوین مقدمه‌ای مفصل دارد و اولین بار در سال ۱۳۴۶ش توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد.
چنانکه مولف در مقدمه تفسیر نوین گفته، در این کتاب از طرح مطالب مشکل و اصطلاحات علمی و فلسفی خودداری شده و حتی برخی موارد ضروری علمی و ادبی، متفاوت از متن اصلی کتاب آمده است. تفسیر نوین، حاصل سخنرانی‌های هفتگی محمدتقی شریعتی در کانون نشر حقایق اسلامی بوده است.
استاد محمدهادی معرفت، تالیف تفسیر نوین را ناشی از انگیزه‌های اصلاح فکری، اجتماعی و دینی محمدتقی شریعتی دانسته است. به گفته سید حمید جزایری، تفسیر نوین و تفاسیر مشابه آن در دوران پهلوی، مقدمه نگاه اجتماعی به آیات قرآن هستند و پیشفرض تفسیر نوین، اعتقاد به مضمون اجتماعی آیات قرآن است.
تفسیر نوین، حاوی مقدمه مفصل و گسترده‌ای است که بسیاری از مباحث مرتبط با قرآن کریم، جمع‌آوری و کتابت آن و همچنین تحریف‌ناپذیری و اعجاز قرآن کریم، در آن بیان شده است. بر اساس آنچه در این مقدمه آمده، محمدتقی شریعتی معتقد است:
- قرآن کریم به طور کامل در عصر رسول خدا جمع‌آوری شده است.
- ترتیب کنونی سوره‌های قرآن کریم، در زمان پیامبر شکل گرفته است.
- جمع‌آوری قرآن کریم پس از پیامبر، بیشتر مربوط به اختلاف قرائات و کوشش در یکی کردن مصحف‌ها بوده است.
- اختلاف قرائات نمی‌تواند به تحریف‌ناپذیری قرآن خدشه وارد کند. تحریف‌ناپذیری قرآن کریم، یک اصل مسلم و خدشه‌ناپذیر از نظر بزرگان شیعه و سنی است.
- اعجاز بیانی قرآن، مهم‌تر از دیگر وجوه اعجاز قرآن است؛ چرا که این وجه در همه سوره‌های قرآن جاری است. ترتیب حروف قرآن، انتخاب کلمات و الفاظ، و نظم و ترتیب کلمات، عناصر اصلی اعجاز بیانی قرآن است.
- قرآن کریم از همه جهت معجزه است و هر کس در هر رشته‌ای تخصص داشته باشد و به قرآن بنگرد، از همان رشته اقرار به اعجاز قرآن می‌کند. در عین حال، هیچ متخصص نابغه‌ای، جمیع مزایای قرآن را در همان فن خود، نمی‌تواند درک کند.
استاد محمدتقی شریعتی علاوه بر نکاتی که در مقدمه کتاب خود درباره اعجاز علمی قرآن بیان کرده، نکات فراوانی هم در خلال تفسیر آیات ذکر کرده و بسیاری از آیات قرآن کریم را حاکی از اعجاز علمی آن دانسته است.
نویسنده در مقدمه کتاب، از فراوانی آیاتی که حاوی اسرار طبیعت هستند و مفهوم واقعی آنها تنها در پرتو علوم تجربی روشن شده، چنین دریافت کرده است که این آیات، معجزه کتاب خداست، چرا که اگر این اعجاز، تصادفی بود، مصادیق آن فراوان نبود.
علاوه بر این، در حین تفسیر سوره‌های مختلف، بسیاری از مباحث علمی مطرح شده در قرآن کریم بیان شده که برخی از این موارد عبارت است از:
- تبیین مسئله آسمان‌های هفت‌گانه
- لنگر بودن کوه‌ها برای زمین و نقش آنها در حفاظت از زمین و ساکنان آن
- مطلق بودن زوجیت عامه در طبیعت
- حرکت‌های وضعی و انتقالی کره زمین
- امکان و عدم امکان حیات بر روی زمین در نسبت‌های معین از گازهای طبیعی و آب
- شگفتی‌های عالم جانوران از جمله مورچه‌ها و عنکبوت
- پیشگویی قرآن از اختراع وسایل مدرن مانند قطار و ماشین.
وجه تمایز مفسر محمدتقی شریعتی و تفسیر نوین
وجه تمایز مؤلف از بسیاری دیگر از مفسران و معلمان قرآن، در شیوه تعلیم و تفسیر قرآن نبود. گرچه موشکافی‌هایی آموزنده و ارزنده و جدید در تفسیر قرآن داشت و نیز بدین‌جهت نام «نوین» را بر تفسیر خویش نهاد، اما آنچه او را از بسیاری دیگر از مفسران قرآن متمایز و برجسته می‌سازد، انگیزه او در ورود به قرآن و تفسیر آن است.
تفسیر او از قرآن تحقیق برای تحقیق و جدای از عمل نبود که تنها بر تورم و حجم بیشتر تفسیر نگاری افزاید و فقط برای «تدریس مدرسه» و «تجوید مسجد» به کار آید.
سهل است که تجوید را، چنانکه امروزه رایج است، «حجاب قرآن» می‌دانست و افسوس می‌خورد و می‌گفت که اهتمام مسلمانان منحصرا به حفظ قرآن (وجود ذهنی) و قرائت قرآن (وجود لفظی) و کتابت قرآن (وجود کتبی) محصور شده است و سوگمندانه از وجود خارجی (عینی) آن در اعمال و رفتار خویش غافل گشته‌اند.
مقصود او از پرداختن به قرآن، تجدید حیات نخستین مسلمین و تحقق قرآن در زندگی آنها بود. مولف بدنبال این هدف بود که قرآن را از چارچوب دربسته و سربسته «مدرسه» و «مسجد» نجات داد و آن را به «محراب» زندگی برد. خواست و آرزوی او، وجود خارجی و عینی بخشیدن به قرآن و بیداری مسلمین از طریق بازگشت به آن بود.
در مقدمه تفسیر نوین، که با عنوان «بیداری مسلمین» آغاز می‌شود، مقصود او را از تفسیر نگاری می‌توان دریافت:
«از زمانی که مردانی بزرگ مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده برای بیداری امت اسلامی قیام کردند تا امروز در همه دنیای اسلام دانشمندانی بصیر و مصلحانی مخلص و مجاهد با تحمل ضررها و احتمال خطرها کوشیده‌اند تا افکار و عقول مردم را روشن سازند و سر ترقیات سریع و عجیب مسلمین صدر اسلام و علل و موجبات انحطاط کنونی آنها را تشخیص و توضیح دهند و راه چاره را بازیابند و باز نمایند. »
وی معتقد بود:
«با مراجعه به این کتاب مقدس می‌توان جمیع انحرافات فکری و اعتقادی و عملی مسلمین را، که به‌وسیله بیگانگان مفسد و مغرض، یا خلفا و حکام جور و یا جهل خود مسلمان‌ها و یا هر عامل و موجب دیگر در طول تاریخ پدید آمد، تشخیص داد و راه راست را باز شناخت. بنابراین درمان جمیع دردها و اصلاح همه مفاسد و وصول به همه سعادات را باید از قرآن خواست. »
(پایان قسمت بیست دوم)