درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-14
اصل هشتم: آموزش
اصل هشتم از اصول حفاظت تأسیسات «آموزش پرسنل» است. آموزش مناسب و مدام موثرترين ابزار براي كسب و حفظ حداكثر كارايي پرسنل حفاظتي است. هر چند پرسنل حفاظت در مراحل گزينش و استخدام از نظر تخصص و مهارت سنجيده و انتخاب ميشوند ولي الزاماً در بدو استخدام به ندرت از تمام شايستگي و تجربيات لازم برخوردار هستند. به علاوه اقتضائات جديد يا اصلاح شده شغلي و خلا موجود ميان توان افراد و نيازهاي شغلي، لزوم آموزش دهي به پرسنل را دو چندان مينمايد ضمن اينكه بايد به ياد داشت كه تمامي پرسنل نيازهاي آموزشي يكساني ندارند و برنامه آموزشي خوب كه از طريق توسعه فزآينده، تبحر و مهارت هاي لازم موثر ميافتد به سود حفاظت از تأسیسات و نيروهاي حفاظتي خواهد بود. برنامه آموزش، زمينه انعطاف‌پذيري و محافظت بهتر، نياز به پرسنل كم‌تر و زمان كم‌تر براي فراگيري مسئوليتها را فراهم ميآورد. آموزش عادات كاري سيستماتيك و يكپارچه را مي آفريند.
آموزش پرسنل حفاظت در چند مرحله و با شيوه هاي مختلف انجام ميگردد كه در اينجا شيوه هاي آموزشي كه در برخي سازمان هاي حفاظتي متداول ميباشد به شرح زير توصيه و تبيين ميگردد
آموزش مقدماتي
آموزش پايه يا آموزش مقدماتي شامل آموزش هایي ميشود كه در ارتباط با پرسنل جديدالورود انجام ميگيرد و هيچ ربطي به تجربه و آموزش هاي آن‌ها در واحدهاي ديگر ندارد (يعني بايد انجام شود) مثلاً مطابق قوانين در برخي كشورها اين آموزش از 1 تا 6 ماه ، بستگي به موقعيت هدفي دارد كه قرار است فرد در آن مشغول به كار شده است، به طول ميانجامد.
افزايش مهارت
پرسنل حفاظت در راستاي استمرار آموزش و افزايش مهارت و توان‌مندي خود دوره هاي آموزش را سپري ميكنند اين دوره آموزش در دو حالت انجام ميشود. حالت اول پرسنل از محل كار خود منفك شده، تحت آموزش قرار ميگيرند. حالت دوم در زماني كه پرسنل واحد حفاظت به تعداد كافي نباشند و در صورت منفك شدن از محل كار به ثمربخشي كار لطمه وارد ميشود و پرسنل مجبور به حضور در محل كار ميباشند آموزش در حالي انجام ميشود كه پرسنل حفاظت در محل كار خود نيز حضور دارند.
شكل دوم كه در استمرار آموزش و بازيافت توانايي هاي حفاظتي ميباشد و قاعدتاً بايد طولاني تر و سخت تر باشد و بهتر است به صورت منفك از محل كار انجام شود. مثلاً در برخي كشورها اين آموزش هر 5 سال انجام ميشود و دوره هاي آن 1 تا 2 ماه ميباشد.
آموزش تخصصي
پرسنل در راستاي يك تخصص خاص مثل تك‌تيراندازي، غواصي، رزمي – دفاعي، مربي‌گري سگ و. . . آموزش مي بينند تا كيفيت شغل خود را در يك جهت خاص افزايش دهند.
كار عملي (کارآموزی) در واحدهاي ديگر
با هدف فراگيري دانش جديد پرسنل حفاظتي به صورت موقت در بخش هاي مختلف مشغول كار ميشوند. مثلا در برخی از كشورها پرسنل حفاظت مدتي در بخش ضدجاسوسي كار ميكنند تا در اين راستا تجربه عملي كسب نمايند.
آموزش
آموزش ضمن خدمت روزانه و طرح سئوال به صورت امتحان. اين نوع آموزش در برخی كشورها تقريبا همه روزه انجام ميشود به طوريكه هر روز توسط رئيس حفاظت سئوالاتي مرتبط با وظايف واحد حفاظت و هدف مربوطه طرح و در صورت غلط بودن پاسخ، ممكن است آن پرسنل مجبور به طي دوره آموزش يا مطالعه مجدد گردد و حتي ممكن است منجر به از دست‌دادن كار فرد گردد. تاكيد ميگردد ، اين كار همه روزه انجام ميگیرد و ممكن است به صورت تصادفي افراد مورد سئوال قرار بگيرند. بديهي است اين سئوال و جواب روزانه و تكرار آن به نوعي آموزش مستمر ميباشد و موجب ميگردد كه هرگز از ذهن افراد پاك نگردد.
انجام تمرين هاي عملي
تمرين هاي عملي در واقع انجام مانور وقوع تهديدات گوناگون و بررسي عملكرد نقاط ضعف و قوت هر يك از پرسنل واحد حفاظت ميباشد كه خود نوعي آموزش محسوب ميگردد.
آموزش مستقل (خودآموزي)
در اين روش هر يك از پرسنل واحد حفاظت با مطالعه مطالب، مقالات، كتب (حتي اخبار) مرتبط با نوع وظيفه خود توان علمي خود را افزايش ميدهند. در برخی کشورها اين كار در اوقات فراغت شيفت كاري انجام و مراحل و نتايج آن توسط رئيس كنترل ميگردد.
رئيس هر واحد موارد زير را در ارتباط با هر يك از پرسنل در يك كتابچه (به صورت مجزا) ثبت و ضبط مينمايد.
نام، تاريخ تولد، تجربه خدمتي، دوره هاي آموزشي، تخصص آن فرد در واحد مربوطه خصوصيات شخصي (شخصيتي)، خودآموزي و در فيلد مربوط به خودآموزي وظايفي كه پرسنل دارد تا به مطالعه دروس يا محورهاي خاص بپردازد ثبت ميشود و مدت زمان اين فعاليت نيز تبيين ميگردد.
اين كتابچه توسط هر يك از سلسله مراتب نسبت به مديران يا كاركنان زير دست آن‌ها تهيه و لذا همواره نظارت كافي به وضعيت پرسنل وجود دارد.
گاهي اوقات روش هاي آموزش را ميتوان از طريق گفت و گو انجام داد زيرا زماني كه بحث آزمون و تست مطرح ميشود باعث نگراني پرسنل ميگردد. ولي وقتي اين كار به صورت مباحثه انجام شود آزادي خاصي در راستاي معاشرت بين افراد به وجود مي آيد و بالطبع در طول مباحثه با پرسنل نقاط قوت و ضعف آن‌ها آشكار ميگردد. در نتيجه با ارائه توصيه هاي خود به عنوان مشاوره، البته نه به شكل امري و دستوري زمينه ارتقاي سطح دانش كاري آن‌ها فراهم ميگردد.
اصل نهم: به‌کارگیری شيوه هاي آشكار و پنهان
اصل نهم از اصول حفاظت تأسیسات «به‌کارگیری شيوه هاي آشكار و پنهان» ميباشد. استفاده از ابزار و دوربين هاي آشكار كه در معرض ديد قرار دارند به افراد خواهد فهماند كه اين محل در معرض حفاظت قرار دارد اين موضوع يعني آشكار بودن ابزارهاي حفاظتي خودش به نوعي موجب باز دارندگي ميباشد. يعني به فرد يا افراد متعرض مي فهماند كه از اين مكان حفاظت به عمل ميآيد و هرگونه تعرض به آن موجب تحميل هزينه هاي غيرقابل پيش‌بيني خواهد بود. البته در كنار اين موارد بايستي دوربين ها و ابزار فني پنهان به نحوي استتار شود كه قابل رويت نباشد تا به راحتي امكان شناسايي و خنثي‌سازي آن براي افراد متعرض مقدور نگردد.
اصل دهم: اجراي مانور و سنجش آسيب پذيري
اصل دهم از اصول حفاظت تأسیسات «اجراي مانور و سنجش آسيب پذيري» است. وقتي كه همه اصول نه گانه حفاظت تأسیسات پياده گرديد به‌منظور كسب اطمينان از ميزان درست بودن كارايي اصول پياده شده به‌منظور انجام تمرينهاي عملي براي افزايش مهارتهاي حفاظتي و حصول ضريب اطمينان از بي نقص‌بودن طراحي حفاظت و همچنين سنجش اجراي صحيح اقدامات توسط نيروهاي حفاظتي، نوبت به اجراي اصل دهم از اصول اساسي حفاظت تأسیسات يعني اجراي مانور و سنجش آسيب پذيري خواهد بود كه به معني سنجش آمايش و كارايي يك سيستم حفاظتي ميباشد كه در واقع همان تمرين هاي عملي يا انجام مانور حفاظتي است و عبارت است از ايجاد شرايط صوري و تمريني براي مقابله با تهديدات شبيه‌سازي شده براي تأسیسات مورد نظر با به‌کارگیری مجموعه اي از اقدامات و راه‌كارهاي كه به‌منظور مقابله با تهديدات آن هدف تهيه شده است.
منظور از اجراي مانور حفاظتي ارزيابي سطح كيفي طرحهاي حفاظت و بالابردن سطح آگاهي و آموزش مهارتهاي عملي است. در حقيقت منظور از اجراي مانور، ارزيابي نيروها، امكانات و شيوه هاي طراحي شده در سازمان حفاظت در شرايط شبيه‌سازي شده وقوع تهديد و بحران است و مجموعه تمرين هايي است كه براي ارزيابي و پايش برنامه هاي تدوين شده در جهت مقابله با حوادث به كار ميرود و در مجموع هدف از انجام تمرين هاي فوق ارتقاي سطح آمادگي در سازمان حفاظت است. مانور به نيروهاي حفاظت مي آموزد كه چگونه آنجا كه در شرايط وحشت و ترس، قدرت تصميم گيري و استفاده از امكانات بالقوه و بالفعل را از انسان سلب مي‌كند بر اعصاب خود مسلط شده و با استفاده از تجربه، دانش و خلاقيت خود و امكانات موجود جهت غلبه بر بحران و تهديد استفاده بهينه نمايد ضمن اينكه مانور حفاظتي؛ ارزيابي عملكرد نيروها و به طور كلي تر ارزيابي سيستم و مديريت حفاظت در زمان بحران را مد نظر خواهد داشت. بديهي است مانور حفاظتي در طول زمان معين به طور نوبه اي انجام ميگردد.
اجراي مانور و سنجش آسيب پذيري ، فرآيندي است كه از طريق آن ميتوان اطلاعات مفيد و سودمندي در خصوص چگونگي عملكرد نيروها و بهروري از دانش و امكانات موجود و انجام موثر كارها به دست آورد. ارزيابي حفاظتي علاوه بر آنچه كه گفته شد، كاركردهاي مهم ديگري دارد كه يكي از آن‌ها تعيين نيازهاي آموزشي و توسعه منابع انساني است و بالاخره يكي ديگر از مزاياي «مانورحفاظتي» سنجش آسيب پذيري سيستم حفاظت است. سنجش آسيب پذيري در «حفاظت تأسیسات» نوعي ابزار خود آزمايي است كه براي ارزشيابي آسيب پذيري خود در قبال تهاجم و تعرض حريف و وقوع تهديدات طبيعي در تأسیسات داراي طبقه بندي مورد استفاده قرار ميگيرد به هرحال به اين نكته اساسي بايد توجه شود كه به هراندازه كه تأسیسات حفاظت شده آسيب‌پذيرتر باشد جذابيت آن براي تعرض حريف بيشتر خواهد بود.
انواع شيوه هاي حفاظت از تأسیسات:
بر اساس آنچه تاكنون گفته شد حفاظت تأسیسات يكي از زير مجموعه هاي حفاظت ميباشد و همانگونه كه قبلاً بيان گرديد سازمان حفاظت هم از نظر خط‌مشي و ساختاري به دو نوع عامل و غيرعامل قابل دسته‌بندي است. بنابراين حفاظت تأسیسات هم كه يكي از واحدهاي سازمان حفاظت ميباشد به عنوان جزئي از كل ميتواند به دو مشي و شكل «حفاظت تأسیسات عامل» و «حفاظت تأسیسات غيرعامل» به شرح زير دسته‌بندي و تشريح گردد.
حفاظت تأسیسات غيرعامل يا فيزيكي
حفاظت تأسیسات غيرعامل يا ايستا كه به آن حفاظت تأسیسات و اماكن فيزيكي هم گفته ميشود و لازم نيست كه لفظ غيرعامل هم به دنبالش ذكر گردد شامل آن بخش از تدابير حفاظتي ميباشد كه از اهداف حفاظتي در مقابل تهديدات، اعم از طبيعي و انساني به شيوه هاي فيزيكي و تدافعي محافظت مي‌كند. به اين ترتيب وجه مشخصه حفاظت تأسیسات غيرعامل، نوع تدابير تدافعي و فيزيكي به كار رفته در فرايند آن ميباشد و فاقد هرگونه اقدامات تهاجمي پيشگيرانه ميباشد و در پي محدودكردن توانائي حريف و بازدارندگي آن به اطلاعات و تأسیسات و اماكن مورد نظر از طريق پيش‌بيني و پيش‌گيري با امكانات فيزيكي و شيوه هاي فريب است و با مسائلي مانند استحكامات، حصار، ديوار، در، پنجره، قفل ها، گاوصندوق ها و سيستم هاي هشداردهنده، نگهبان مسلح و غيرمسلح و. . . سر و كار دارد و شامل فعايت هاي فيزيكي و غيراطلاعاتي و همچنين مقابله با تهديدات طبيعي در اين حوزه ميباشد. بنابراين تعريف حفاظت تأسیسات غيرعامل به شرح زير است:
تعريف حفاظت تأسیسات غيرعامل يا فيزيكي
حفاظت تأسیسات غيرعامل يا فيزيكي عبارت است از سلسله اقداماتي كه اهداف طبقه بندي شده را در مقابل تهديدات با شيوه هاي فيزيكي تامين نموده و منجر به افزايش ضريب اطمينان گردد.
حفاظت عامل يا تهاجمي
نفوذ به اماكن يا تأسیسات داراي طبقه بندي كشور حريف به منظور اقدامات خرابكارانه مانند جاسوسي، سرقت ربايش، تخريب و. . . براي سرويس هاي اطلاعاتي و حتي گروه هاي محارب و مخالف حكومت‌ها و نظام‌هاي داخلي يك گزينه ايده‌ال و موثر ميباشد. مثلاً يكي از راه‌هاي ساده و موثر در نفوذ به سازمان اطلاعاتي رقيب براي پي بردن به اقدامات سازمان اطلاعاتي حريف، مراقبت دائم ماموران در محل فعاليت آن‌ها ميباشد. به‌طوري كه آبرام شولسكي نويسنده كتاب نبرد بي‌صدا در كتاب خود مي‌گويد: «هدف از مراقبت اين است كه معلوم شود ماموران فوق كجا ميروند و با چه كساني در ارتباط هستند يا تماس ميگيرند، كشف اين تماس‌ها به عنوان سرنخ‌هاي تحقيقات، بعدها قابل استفاده براي سرويس هاي اطلاعاتي ميباشد. » معذالك تجربه نشان داده است كه مهمترين تهديد براي اماكن و تأسیسات طبقه بندي شده نفوذ و جاسوسي است. لذا بديهي است كه عوامل اطلاعاتي حريف يا عناصر مخالف حكومت سعي داشته باشند به منظور كسب اخبار و اطلاعات مورد نظر خود يا براي ايجاد تامين بيشتر براي فعاليت هاي پنهاني يا عمليات ايذائي در جوار تأسیسات اطلاعاتي يا تأسیسات داراي طبقه‌بندي سكونت نمايند تا با استفاده از عنوان همسايگي در نزديكي اين‌گونه اماكن اقدام به احداث و ايجاد پست مراقبت ثابت و سيار تحت پوشش هاي مختلف از قبيل ساكنين منازل مسكوني و شاغلين صنوف مختلف مانند مغازه داران و شركت هاي اداري تجاري و خدماتي و غيره نموده و بدين‌ترتيب يك امكان بسيار مطلوب براي حضور در نزديكي و پيرامون تأسیسات داراي طبقه‌بندي بدست آورند. با اين رويكرد امروزه ديگر براي حفاظت از تأسیسات نميتوان صرفاً به شيوه ها و ابزارهاي پيشرفتهاي چون سيستم هاي هشدار دهنده و تلويزيون هاي مداربسته، قفل ها و درب‌هاي ايمني و ديوارها و حصارهاي مستحكم و عناصر نگهباني به كار گرفته شده اكتفا كرد. اين‌گونه اقدامات كه به آن حفاظت فيزيكي يا حفاظت غيــرعامل و ايستا گفتـه ميشود اقدامي لازم است، ولي كافي نميباشد و نكته مهمتر درك خطر و شناسايي بستر تهديدات و آگاهي به موقع از حضور دشمن و نيت وي قبل از عملي‌كردن اهدافش و مقابله عملي و علمي با اين‌گونه تهديدات است كه اصطلاحاً به اين نوع اقدامات حفاظتي كه با شيوه هاي ضداطلاعات عامل انجام ميگردد حفاظت عامل گفته می شود و كشف و ردگيري يا شناسايي اولين مرحله فعاليت حفاظت تأسیسات عامل است. در اين مرحله سعي برآن است كه فعاليت حريف و تمام افراد درگير در آن را از طريق انجام تحقيقات و به دست‌آوردن قرائن و شواهد شناسايي نموده و در مرحله بعدي اقدام به خنثي‌سازي و مختل‌كردن و مقابله با اقدامات مضر حريف نمايد. البته درست است كه اين اقدامات در حوزه ضداطلاعات عامل واقع ميشود و شايد گفته شود اين‌گونه اقدامات بايد توسط نيروهاي ضداطلاعاتي عمل گردد، ولي بايد توجه كرد كه اقدامات حفاظت عامل در سطح خرد و صرفاً در حيطه هدف يا موضوع حفاظتي انجام مي شود ولي اقدامات ضداطلاعات عامل معمولاً در سطح كلان و كل كشور انجام ميگردد. به طوريكه تمام حوزه هاي حفاظتي را در بر ميگيرد براين اساس ميتوان گفت چنان چه تعدادي از نيروهاي حفاظت تأسیسات با رويكرد حفاظتي خود سعي در كسب دانش ضداطلاعاتي نموده و سپس به صورت مستمر با گرايش ضداطلاعاتي اقدام به حفاظت از تأسیسات مورد نظر نمايند اقدامي بسياركاربردي و مطلوب خواهد بود. براين اساس «حفاظت تأسیسات عامل» به شرح زير تعريف ميگردد:
تعريف حفاظت تأسیسات عامل
حفاظت تأسیسات عامل، عبارت است از «سلسله اقداماتي كه تأسیسات طبقه بندي شده را با شيوه‌هاي ضداطلاعاتي در مقابل تهديدات حريف و عامل غيرمجاز تامين نموده و منجر به افزايش ضريب اطمينان گردد. اين شيوه مكمل حفاظت فيزيكي ميباشد».
همانگونه كه در تعريف فوق مشاهده ميگردد در جلوي واژه تهديدات كه معمولاً در تعريف فعاليت هاي حفاظتي آورده ميشود؛ در اينجا جمله «كلمه حريف و عامل غيرمجاز» به عنوان پسوند به كار گرفته شده است. پس به اين معني است كه تهديداتي كه در حوزه «حفاظت تاسیسات عامل» با آن مقابله ميگردد صرفاً شامل تهديدات انساني (حريف و عامل غيرمجاز) است و تهديدات طبيعي مانند سيل و زلزله را كه در حوزه حفاظت غيرعامل است شامل نميگردد.
اهميت حفاظت عامل
در حفاظت عامل به‌دليل جمع‌آوري و پردازش اطلاعات با كسب شناخت كافي نسبت به حريف و برنامه هاي او براحتي ميتوانيم اهداف او را پيش‌بيني كرده و در نتيجه بهترين شيوه ها را جهت مقابله با آن انتخاب نمود. بنابراين هر چه شناخت نسبت به حريف بيشتر، كاملتر و دقيقتر باشد مسلماً روشي را كه براي مقابله با او اتخاذ ميگردد صحيح تر و با قابليت اعتماد بالاتري خواهد بود.
درس قبلی درس بعدی