درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-6
عناصر و اركان پدافند غیر عامل یا پدافند عامل
در موضوع پدافند غیر عامل هفت متغير وابسته كه عنصر يا ركن اصلي مشاهده مي گردد. اين هفت عنصر يا ركن عبارت است از:
1- هدف و موضوع 2- تهديد 3- بازيگران 4- اقدامات 5- دفاع 6 – تامين (امن نمودن) 7- ابزار و امكانات:
عنصر هدف يا موضوع
اولين ركن از اركان پدافند غیر عامل اهداف و موضوعات آن است. يعني اينكه از چه چيزي بايد پدافند شود. در سيستم پدافند غیر عامل اهداف پدافندی داراي مفهوم عام و حوزه گسترده اي است به طوريكه هر چيزي كه ارزش نگهداري داشته باشد و قابل محافظت باشد يك هدف و موضوع پدافند است. مثل پدافند از محيط زيست يا پدافند از يك كارخانه خصوصي و… اما اينكه مصاديقي كه اهداف و موضوعات عادي را از اهداف و موضوعات امنيتي اطلاعاتي كه با امنيت ملي سركار دارد متمايز مينمايد داراي كدام شاخصه است.
قدر مسلم ميتوان گفت اين اهداف بايد داراي اهميت و ارزش ويژه اي باشد كه با منافع ملي يك كشور با درجات نسبي مرتبط باشد و براي نظام حكومتي داراي اهميت باشد به طوريكه تعرض به آن‌ها، امنيت و منافع ملي را به مخاطره مياندازد. براين اساس و براي تمايز اهداف از واژه و مفهوم «طبقهبندي» استفاده مي شود و با مقيد كردن اهداف به قيد طبقه بندي اين قبيل اهداف را از ساير اهداف تمايز ميدهند و براي آن‌ها ارزش امنيتي و پدافندی تعیین می شود.
بنابراين همانگونه كه گفته شد: اهداف و موضوعات پدافند غیر عامل داراي دامنه متنوعي بوده و شامل كليه اخبار اطلاعات طبقه بندي شده، تأسیسات و اماكن، شخصيت ها، اسناد، رايانه ها سيگنال ها و… ميشود و به عبارتي يك هدف پدافند غیر عامل، موجوديتي است مشخص، اعم از جاندار يا بي‌جان كه حريف در نظر دارد با توسل به عمليات نظامي، سياسي، اقتصادي يا رواني به آن صدمه زده يا منهدم نموده يا تسخير نمايد يا تحت كنترل خود در آورد و به همين دليل بايد بر اساس ارزش نسبي آن كه اصطلاحاً طبقه بندي گفته ميشود از آن هدف حفاظت به عمل آید. در يك كلام ميتوان گفت واژه هدف امنيتي؛ پاسخي منطقي به اين سوال است كه در مقابل تهديدات دشمن از چه چيز بايد دفاع كرد.
ويژگي هاي اهداف پدافندی
ويژگي هايي كه اهداف پدافندی دارند عبارت است از:
- اهداف يا موضوع پدافند غیر عامل به صورت عام و خاص هستند. مثلاً از منظر كلان اسناد و مدارك جزء اهداف عام پدافند غیر عامل است و يك ديسك يا يك حلقه فيلم يا يك برگ سند جزيي از اسناد است. اصطلاحاً به اين قبيل اهداف كه جزيي از يك هدف عام محسوب ميشود «اهداف خاص» ميگويند. اين قاعده در سلسله مراتب اهداف پدافندی نيز به صورت نسبي مصداق دارد. مثل اينكه در هدف، اماكن و تأسیسات یک ساختمان حساس هدف عام است و اتاق بايگاني آن ساختمان هدف جزء از هدف خاص گفته ميشود و در اماکن اتاق های ویژه که ممکن است در آن به صورت محدود و موقت رویداد مهمی رخ دهد هدف جزء است و بالعكس اتاق بايگاني همان اماکن هدف عام باشد.
2-كليه اهداف پدافند غیر عامل مقيد به قيد طبقه بندي است. طبقه بندي پدافند غیر عامل عبارت است از تفكيك بين يك دسته از اهداف پدافند غیر عامل مشابه با توجه به ملاك ها و معيارهاي خاص به‌منظور تعيين حق تقدم.
عنصر يا ركن تهديدات
عنصر يا ركن دوم از اركان پدافند غیر عامل عنصر «تهديد» است به اين معني كه اهداف داراي طبقه بندي را از چه چيزي بايد پدافند نمود و پاسخ به اين سئوال اين است كه اهداف پدافند را بايد از آن دسته از تهديداتي محافظت کرد كه هدف مورد نظر را تهديد ميكند.
تهديدات فرآيندي است كه در صورت عدم مقابله صحيح با آن، ميتواند منجر به آسيب‌رساندن به اهداف پدافند شود و شامل طيف وسيعي از افعال انساني و طبيعي است. واژه تهديدات ميتواند شامل تهديدات بالقوه مانند آسيب پذيري بالقوه يك هدف پدافند باشد يا ميتواند تهديدات بالفعل مانند خراب‌كاري، جاسوسي، تخلفات نيروهاي خودي، انحرافات و… باشد. در يك كلام واژه تهديد پاسخي منطقي به اين سوال است كه از يك «هدف پدافندی» در برابر چه چيز بايد دفاع كرد.
عنصر يا ركن بازيگران
در هر اقدام پدافندی دو بازيگر اصلي وجود دارد 1- بازيگر مهاجم 2- بازيگر دفاعي
1-بازيگر مهاجم
بازيگر مهاجم کسی است که اقدام به عمليات يا تهاجم عليه اهداف پدافندی ميكند. بديهي است كه بدون شناخت و درك صحيح از نحوه تهاجم دشمن (بازيگران مهاجم) و روش هاي ايراد خسارت توسط آنان نمي‌توان به شيوه هاي مناسبي براي مقابله با آنان دست يافت. بنابر اين اولين اقدام در اين راه دشمن‌شناسي يا شناخت دقيق بازيگران مهاجم است و سپس درك و شناخت شيوه هاي تهاجم آنان است.
بد نيست بدانيم هر مهاجمي براي رسيدن به اهداف خود، ملزم به طي مراحلي است كه آن مراحل، بسته به نوع تهاجم و هدف موردنظر، داراي ماهيتي متفاوت مي‌باشد كه معمولاً اين مراحل و روش ها عبارتند از: شناسايي- حضور- نشانه روي – ايراد خسارت و در آخر فرار.
2-بازيگران دفاعي
بازيگران دفاعي (نيروهاي خودي) كه هدفشان دفاع در مقابل دشمن است. بازيگران دفاعي؛ همان نيروي انساني هستند که عنصر پدافندی را تشكيل ميدهند. اين نيروها متشكل از پرسنل برخوردار از سازمان‌دهي، آموزش و تجهيزات لازم براي محافظت از اهداف پدافندی است. اینان يكي از موثرترين و مهمترين عنصر پدافند غیر عامل هستند؛ زيرا نيروي انساني تنها عامل هوش‌مند و مبتكري است كه قدرت تصميم‌گيري، تجزيه و تحليل و انتخاب را دارد و اين نيروي انساني است كه با قدرت خلاقيت و ابتكار مبتني برهوش به كليه ابزارهاي پدافندی هويت موثر در نحو پدافند را تعیین می کند. بنابراين يك عنصر بازيگر در سيستم پدافند غیر عامل بايد در اين خصوصيات منحصر به فرد و ويژه باشد.
در اينجا به پارهاي از اين خصوصيات عنصر پدافندی اشاره ميشود.
خصوصيات عنصر بازيگر پدافند غیر عامل
اگر چه عموماً تصور ميشود كه كار‌كردن و بازيگري در سيستم پدافند غیر عامل، كاري آسان و سهل است اما بايد دانست كه كار در پدافند در درازمدت به امري يك نواخت و خسته‌كننده تبديل ميشود و بازيگر تحت فشارهاي رواني و روحي قرار ميگيرد و در نهايت اينگونه فشارها كه بر اثر تاثيرات محيطي و دروني در شخصيت افراد ايجاد ميگردد منجر به استرس كاري ميگردد به طوريكه فشارهاي دروني در اين شغل بسيار مشاهده و گزارش شده است كه طبعاً تاثيرات نامطلوبي در وضعيت فرد بازيگر پدافندی خواهد گذاشت و در نتيجه، اين آسيب و ضعف به مجموعه سيستم سرايت خواهد كرد. براين اساس خصوصيات يك بازيگر پدافند غیر عامل را ميتوان به اين شرح فهرست كرد. ضمن اينكه جايگاه هاي پدافند غیر عامل معمولاً حساس هستند و براي احراز آن‌ها صلاحيت خدمتي خاصي مورد نياز مي‌باشد و افراد بايد قبل از به‌کارگیری نسبت به دسترسي هدف پدافندی تعيین صلاحيت شوند.
1.داشتن توان‌مندي جسمي: سلامت كامل قواي جسماني از جمله حواس و قواي جسماني؛
2.داشتن توانايي فكري و روحي؛
3.دارابودن دانش و بينش پدافندی؛
4.دارابودن قدرت قضاوت و اعتماد به نفس؛
5.برخورداري از مهارت هاي لازم براي برقراري روابط اجتماعي در سطحي مطلوب؛
- آشنايي با قوانين مربوطه؛
7.رازدار بودن و توجه به اصل رازداري و متعهد بودن به رعايت اصل حيطه‌بندي.
2- عنصر يا ركن اقدامات
منظور از عنصر اقدامات، همان اقدامات پدافندی است كه به دو صورت عام و خاص انجام ميپذيرد.
اقدامات عام
اقدامات عام شامل مجموعه اي از اقداماتي است كه به صورت مشترك با اقدامات خاص به‌منظور پدافند و دفاع از هدف در مقابل تهديدات انجام ميگيرد و شامل: اقدامات حقوقي و قانوني، اقدامات سازمان‌دهي و هدايت شده، اقدامات مهندسي و فني، اقدامات اداري و ساير اقدامات ديگر مي‌باشد كه به طور عام براي كليه اهداف پدافندی در نظر گرفته ميشود.
اقدامات خاص
اقدامات خاص كه به صورت مشترك با اقدامات عام به‌منظور پدافند و دفاع از هدف در مقابل تهديدات انجام ميگيرد و شامل اقدامات عملياتي و رزمي نظامي كه مطابق مقرارت و موازين قانوني هدف بايد انجام شود.
در اقدامات خاص براي پدافند از يك هدف در برابر تهديدات صرفاً از يك اقدام و شيوه ي مشخصي نمي‌توان استفاده كرد براين اساس گفته ميشود كه اقدامات خاص واژه اي عام و گسترده و متغير وابسته به ارزش هدف و تهديداتي كه هدف را به مخاطره مياندازد مي‌باشد.
بايد در نظر داشت كه «اقدامات» در سيستم پدافند غیر عامل بايد سلسله‌وار و به صورت يك مجموعه باشد به طوريكه همواره بايد اقدامات پدافند غیر عامل در دو سطح خرد و كلان يا عام و خاص به صورت سلسله‌وار مانند حلقه هاي زنجير مكمل و مويد يكديگر باشند و به عبارتي حفاظت از اسناد، حفاظت از تأسیسات و حفاظت از پرسنل بايد مكمل و در تسلسل يكديگر باشند، مثلاً در هدف كلان مثل « حفاظت از تأسیسات» اقدامات پدافندی تأسیساتی است كه نسبت به حفاظت از پرسنل اقدامي كلان خوانده می شود ولی در هر حال نبايد نافي پدافند حفاظت از پرسنل كه اقدامي خرد است صورت بگیرد بلکه بايد مكمل آن باشد. يا در هدف خرد مثل اقدام حفاظت از يك پيك نبايد مغاير با اقدامات حفاظت از دبيرخانه كه نسبت به « حفاظت از پيك» اقدامي كلان است، باشد.
اصول و مباني اقدامات پدافند غیر عامل
اصول و مباني كه بايد در اقدامات پدافند غیر عامل رعايت گردد به شرح زير دسته‌بندي ميگردد: (همان)
1.تناسب اقدامات پدافندی با ماهيت و ارزش هدف؛ به اين معني كه اقدامات پدافندی با ارزش هدفي كه از آن پدافند به عمل مي آيد تناسب داشته باشد و اينطور نباشد كه براي يك هدفي كه مثلاً يك ميليارد تومان ارزش دارد ده ميليارد هزينه گردد.
2.تركيب اقدامات پدافند غیر عامل؛ به اين معني كه تركيب اقدامات پدافندی به شكلي تنظيم و طراحي گردد كه هراقدامي مكمل اقدام ديگر باشد و در تعارض با اقدامات ديگر نباشد مثلاً نصب پروژكتور طوري انجام شود كه مكمل تصويربرداري دوربين مداربسته نصب شده باشد و مخل عملكرد آن نشود.
3.برآورد و موانع پدافند غیر عامل بر مبناي ضعيفترين محل؛ به اين معني كه در به‌کارگیری موانع پدافند غیر عامل، برآورد موانع بايد بر اساس نقاط ضعف يعني آسيب پذيرترين قسمت صورت پذيرد.
4.بازرسي و نظارت مداوم بر اقدامات پدافند غیر عامل؛ با توجه به اينكه پدافند غیر عامل با متغيرات سروكار دارد نياز به كنترل و بازرسي و نظارت مستمر دارد.
5.پيش‌بيني و برآورد به اين معني كه در مقابل عمل انجام شده قرار نگيريم و قبل از هرگونه اقدام موارد لازم و خاص پيش‌بيني و برآورد گردد.
6.اقدامات حقوقي – قانوني پدافند از هدف بايد مطابق مصوبات قانوني صورت بگيرد از آنجا كه بخشي از فعاليت پدافندی از هدف شامل برخي اقدامات رزمي است و نگهبان مطابق قوانين داراي شخصيت حقوقي و حقيقي محسوب ميشود توسط سلسله مراتب بايد از وي در چهار چوب قوانين حمايت و پشتيباني به عمل آورد. لذا نگهبان حق دارد در راستاي اهداف پدافندی از كليه وسايلي كه بدين منظور در اختيار وي گذاشته شده است استفاده نمايد.
7.توجه به ساير اقدامات ديگر مانند اقدامات سياسي و اداري – پشتيباني براي اهدافي كه در ساير كشورها قرار گرفته باشد. لازم است برخي اقدامات به صورت سياسي و دیپلماتیک براي اهداف پدافندی انجام شود و از طريق اين اقدامات امنيت لازم براي اهداف مورد نظر فراهم گردد.
مهران ایزدی