راهبرد طراحي در حفاظت تأسیسات
درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-19
سی نکته در خصوص طراحی های حفاظتی تاسیسات و اماکن
راهبرد طراحي در حفاظت تأسیسات
طراحي براي ايجاد سيستم حفاظت از يك هدف حفاظتي ابتدائي ترين اقدام و يكي از راهبردهاي كلان براي مقابله با تهديدات است به طوريكه همه راهبردهاي حفاظتي ابتدا در راهبرد طراحي، بررسي، گزينش و چينش ميگردند. طراحي در لغت به معناي اختراع‌كردن، انديشيدن يا تنظيم يك نظريه ذهني يا اختصاص‌دادن و به‌کارگیری منابع موجود براي دستيابي به يك هدف و سرانجام تهيه يك نقشه كاري براي حصول به آنچه كه از پيش تعيين شده است ميباشد بنابراين طراحي براي مقابله با تهديدات انساني يكي از راهبرديترين اقدام در فعاليتهاي حفاظتي ميباشد در دنياي امروز، روند «طراحي حفاظت» چه از نظر شيوه و چه از نظر ابزار دچار تحولاتي بس شگرف شده است بهشكلي كه ميتوان از به‌کارگیری تركيب گسترده انديشه، خلاقيت و تكنولوژي بهصورت يك راهبرد در فرآيند طراحي حفاظت بهره‌مند گرديد نسبت تغييراتي كه تركيب انديشه و تكنولوژي در طراحي ايجاد مينمايد در مقايسه با روند سنتي طراحي حفاظت همانند نسبت پزشكي عهد حكيم ابوعلي سينا به پزشكي مجهز به روبات عصر فعلي است بنابراين براي تهيه تدوين يك طرح جامع براي حفاظت از يك هدف طبقهبندي شده ابتدا لازم است شناخت كافي نسبت به راهبردهاي حفاظتي و اصول آن داشته باشيم
تعريف طراحي حفاظت تأسیسات و اماكن
طراحي حفاظت عبارت است از تعيين چگونگي به كارگيري كمي و كيفي راهبردها و ابزارهاي حفاظتي به‌منظور حفاظت از تأسیسات طبقهبندي شده
الگوها و متدهاي طراحي حفاظت تأسیسات و اماكن
در روند طراحي حفاظت به‌دليل سركار داشتن با متغيرهايي مانند تهديدات، اهداف، تجهيزات، امكانات و اقدامات؛ الگوها و سبك‌هاي مختلفي وجود دارد بنابراين هر طراح حفاظت براي طراحي در هر يك از حوزه ها و اهداف حفاظت بر اساس منابع موجود و شرايط كاري خود، از الگوها و متدهاي مختلفي براي خلق ايده و طرح خود بهره ميبرد و بر اين اساس يك طراح حفاظت با استفاده از راهبردهای از پيش تعريف شده و تجهيزات امكانات موجود و لحاظ كردن ارزش امنيتي هدف مورد نظر و سهولت به‌کارگیری آن سيستمي را براي حفاظت از هدف خلق يا طراحي ميكند كه خواسته هاي تعريف شده او را در جهت حصول به كسب امنيت، اطمينان و آرامش تامين نمايد
سيستم حفاظت از تأسیسات و اماكن
سيستم حفاظتي عبارت است از مجموعهاي از شيوه هاي و چينش نيروها و وسايل فني جهت حفاظت از هدف
معمولاً طرح يك سيستم حفاظتي مطلوب در حوزه حفاظت از تأسیسات در برگيرنده اصول زير ميباشد:
اصولي طراحي سيستم حفاظت از تأسیسات
سيستم حفاظت از تأسیسات و اماكن مطابق اصول زير طراحي و تنظيم ميشود (ستاد مشترك سپاه پاسداران)
1 -اصل صيانت و تامين؛
2 -اصل طراحي قبل از اجرا؛
3 -اصل جامعيت؛
4 -اصل توجه به مشخصه و ويژگي تأسیسات هدف؛
5 -اصل توجه به شرايط عملياتي داخل و محيط مجاور هدف دارد؛
6 -اصل پرهيز از سطحي‌بودن و داراي عمق تاكتيكي و استراتژيك بودن؛
7 -سازمان دهي صحيح اجراي وظايف براي نيروهاي حفاظتي؛
8 -اصل رعايت نحوه استفاده موثرتر و با صرفهتر از نيروها و وسايل؛
9 -اصل استمرار حفاظت؛ بايد بدانيم كه اقدامات حفاظتي تعطيل بردار نيست و بايد سيستم به گونه‌اي برنامه نويسي شود كه به طور مستمر فعال باشد؛
10 -اصل انعطاف پذيري حفاظت به معني پيشبيني موارد استثنايي و انعطاف پذيربودن سيستم در موارد استثنايي؛
11 -اصل بهرهمندي از فريب افزارهاي هوش‌مند و غيرهوش‌مند؛
12 -اصل پيشبيني و داشتن برنامه براي اخذ كمك و مساعدت از كليه نيروهاي دولتي و مردمي كه در زمان اضطراري ميتواند در حفاظت از هدف مشاركت داشته باشند؛ مانند نيروهاي پليس، نيروهاي نظامي، نيروهاي امدادي و بسيج و؛
13 -اصل تعيين سطح دسترسي به هدف؛ منظور از سطح دسترسي به هدف، يعني اينكه نبايد در ساخت تأسیسات هدف شرايط آساني براي دسترسي و نفوذ دشمن ايجاد نمود؛
14 -اصل استتار، اختفا پوشش، پنهانسازي، همسان سازي؛
15 -اصل پيش آگهي و اخطار در رابطه با ناقضين قوانين حفاظتي و حملاتي كه ممكن است نسبت به هدف انجام شود؛
16 -اصل كنترل سيستماتيك و منظم، اطمينان از صحت و درستي انجام وظيفه پرسنل حفاظت؛
17 -اصل آزمون و انجام مانورهايي با مشاركت تمام نيروها و وسايل؛
18 -اصل پيش بيني طرح هاي اضطراري و يدكي؛
19 -اصل تنوع و ضد عادت؛
20 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با اهميت و ارزش هدف؛
21 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با نوع و سنخ هدف؛
22 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با گردش و استقرار هدف (ماموريت)؛
23 -اصل تركيب متناسب انواع اقدامات حفاظتي طراحي شده؛
24 -اصل تناسب جرم و جزا؛
25 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با ميزان و حجم تهديد هدف؛
26 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با توانمنديهاي سازمان (منابع سازمان)؛
27 -اصل تناسب اقدامات حفاظتي طراحي شده با فرهنگ و آداب و رسوم؛
28 -اصل تناسب اقدام حفاظتي طراحي شده با شرايط زماني و مكاني؛
29 -اصل همراهي و اسكورت مدعوين، احضار شدگان و مراجعين به تأسیسات؛
30 -اصل بازسازي، مرمت و پاكسازي تجهيزات و امكانات حفاظتي تأسیسات و اماكن؛
31 -اصل حداقل اطلاعات، ممانعت و جلوگيري از نشر اطلاعات، اضافه و اکتفا کردن به ارايه حداقل اطلاعات مورد نياز از سيستم حفاظتي هدف؛
32 -اصل رعايت اعتدال (عدم افراط و تفريط) در طراحي سيستم هدف؛
33 -اصل رعايت اصول هزينه و فايده در طراحي سيستم حفاظتي هدف؛
34 -اصل رعايت اصول حيطه‌بندي در تعاملات و فعاليتهاي پرسنل در داخل هدف؛
35 -اصل رعايت آداب حفاظتي؛
36 -اصل شناسايي و اشرافيت بر گلوگاه و راهيابي (راه هاي نفوذ و رخنه دشمن) در هدف
ويژگيهاي طراحي يك سيستم حفاظتي براي تأسیسات
ابداع، ابتكار
خلاقيت و ايده‌پردازي از پايه‌هاي اساسي كار هر طراح حفاظت ميباشد و نمي‌توان به صرف وجود محدوديت در منابع و ابزارهاي فعلي از نوآوري و ابتكار در طراحي سيستم حفاظتي براي هدف دوري جست مسلماً با توجه به تنوع و خلاقيتهاي كه در فعاليتهاي حريف است، نوآوري خلاقيت و ابتكار در فعاليتهاي حفاظت را ضروري مينمايد
مشاركت مهندسان با مديريت حفاظت و فرماندهي تأسیسات
قطعاً ترسيم طراحي يك سيستم حفاظتي مطلوب و ماندگار در حوزه حفاظت تأسیسات حاصل مشاركت مهندسان معماري، با مديريت سازمان حفاظت و فرماندهي تأسیسات و اماكن مورد نظر صورت ميپذيرد به طوريكه مديران يا فرمانده تأسیسات ابتدا نيازهاي كاربردي و كاربري خود را به درستي براي مهندسين طراح و سازنده اماكن و تأسیسات و مديران سازمان حفاظت از تأسیسات اعلام نموده و سپس مديران حفاظت هم راهبردهاي بنيادين حفاظت را با قابليت اجرايي‌شدن به مهندسين معماري تفهيم نمايند درك اين راهبردها براي فعاليت موثر در اين مشاركت براي اجراي مطلوب سيستم‌هاي حفاظتي حايز اهميت است
داشتن طبقهبندي حفاظتي
چون در طراحي يك سيستم حفاظتي تمام اقدامات نيروها، شيوه ها و وسايل به كار گرفته شده در راستاي حفاظت هدف، تبيين و ترسيم ميگردد قاعدتاً از سوي حريف تلاشهاي فراواني براي دستيابي به اين طرح صورت خواهد گرفت بنابراين طرح حفاظت از تأسیسات بايد يك سند بكلي‌سري باشد در برخي از كشورها طرح سيستم حفاظتي در دو نسخه تهيه ميشود نسخه اول نزد سازماني كه حفاظت هدف را به عهده دارد قرار داده ميشود و نسخه دوم نزد رئيس اداره حفاظت هدف قرار ميگيرد بقيه مديران بخشهاي مختلف واحدهاي حفاظتي طرح اصلي را در اختيار ندارند و صرفا بخشهايي از طرح كه محتواي آن شامل موارد و اقدامات مرتبط با وظايف آنان ميباشد در اختيارشان قرار ميگيرد.
بهعنوان مثال رئيس بخش فني حفاظت فقط بخشي از طرح را كه به وسايل فني مورد استفاده در حفاظت تأسیسات مربوط ميگردد، در اختيار دارد .
اين بخشها كه قسمتهايی از طرح حفاظت و دفاع از تأسیسات داراي طبقهبندي حفاظتي ميباشد نيز داراي طبقه بندي بكلي‌سري ميباشد .
محتواي كلي طرح سيستم حفاظت از تأسیسات
معمولاً طراحي يك سيستم حفاظت به طور كلي شامل موارد ذيل ميباشد:
تشريح احكام كلي (مقرارت عمومي)
مقرارت عمومي، اهداف و ماموريتهاي مربوطه به حفاظت و دفاع از تأسیسات داراي طبقهبندي حفاظتي، در اين فصل قرار ميگيرد در اين بخش بايد بر پايه وظايف محوله تأسیسات، طبقهبندي آن، سطح اهميت هدف، سطح علاقه‌مندي حريف به هدف و سطح تهديد هدف مشخص گردد.
تشريح مشخصه هاي هدف
موقعيت تأسیسات؛ يعني تشريح محل قرار گرفتن تأسیسات مثل ترسيم كروكي و ذكر موقعيت جغرافيايي به صورت توصيف طول و عرض جغرافيايي آن.
تركيب هدف ، شامل تشريح ساختمانها شامل موقعيت ساختمانها – نوع معماري – نوع مصالح به كار رفته در آن وضعيت تامين آب، برق و هر گونه امكاناتي كه در تركيب هدف قرار دارد.
تشريح محدوده و پيرامون هدف؛ بهطور مثال اگر هدف در داخل شهر قرار دارد، خيابانها و ساختمانهاي اطراف آن، كاربري ساختمانهاي مجاور و مشرف، مراجعين ساختمانهاي مذكور راشامل می شود.
تشريح مشخصه ساكنان بومي و رفتار آنان نسبت به هدف؛ يعني تشريح ذهنيت و رفتار ساكنان بومي، نهادها و ادارات حكومتي نسبت به تأسیسات هدف و وجود گروه هاي مجرم افراط‌گرا يا مذهبي در پيرامون هدف (مثل گروه هاي تروريستي) در اين مورد بايد بررسي كنيم آيا شبكه عملياتي خودي در بين گروه هاي تروريست و افراطي، عوامل اطلاعاتياش را بهكار گرفته است يا نه.
ذكر پوشش عملياتي هدف؛ مواردي كه در طراحي حفاظتي در مرحله قبل حين و بعد از ساخت تأسیسات داراي طبقهبندي حفاظتي بايد لحاظ گردد:
طراحي مراحل سه گانه ساخت سيستم حفاظتي
طراحي در مرحله قبل از احداث تأسیسات
مواردي را كه يك طراح حفاظتي بايد قبل از احداث تأسیسات داراي طبقهبندي لحاظ نمايد بهشرح زير ميباشد:
1- برآورد تهديدات و پيش بيني وضعيت
يكي ديگر از پايه هاي اساسي در طراحي حفاظت برآورد و پيش بيني وضعيت ميباشد امروزه نگرش به آينده و پيش بيني حوادث و وقايع از اهميت بسيار زيادي برخوردار است و به عنوان يك حوزه علمي و تحقيقاتي در رشته هاي مختلف دانشگاهي به عنوان يك اقدام پژوهشي و كارشناسي مطرح است و چون تهديدات نوعاً قابل پيش بيني هستند بنابراين در حوزه فعاليتهاي حفاظت هم يكي از اقدامات موثر و مهم پيش بيني و برآورد تهديدات و غلبه بر آن ميباشد .
اهميت برآورد تهديدات و پيش بيني وضعيت
تهديدات؛ مقولاتي هستند كه نوعاً پيش بيني پذيرند لذا پيش بيني وضعيت حفاظتي اقدامي است كه مانع از غافلگيري و آسيب پذيري ميشود و به واسطه آن ميتوان فرآيند اقدامات حفاظتي را تكميل كرده و كم و كيف وقايع و حوادث را در شرايط فعلي و آتي با در نظر گرفتن تمامي احتمالات و سناريوهاي لازم و متغيرهاي مداخله گر در جهت تعيين وضعيت يا موقعيت يك پديده در حال و آينده مورد برسي قرارداد و طرحهاي موثر و اضطراري را براي رويارويي با وضعيت هاي تهديدآميز ايجاد نمود . بديهي است برآورد تهديدات و پيش بيني وضعيت، امري كاملاً عيني و بدور از غيب‌گويي و اغراق و اينگونه تعابير ميباشد.
بر این اساس مولفه هاي برآورد و پيش بيني حفاظتي عبارت است از:
- -پيش بيني حفاظتي برآيندي از تجربه و مبتني بر عقل و علم است
- -پيش بيني حفاظتي با استفاده از روشهاي عيني و قابل ارزيابي صورت ميگيرد
- -پيش بيني حفاظتي مبتني بر ارزيابي و تجزيه و تحليل شواهد و ديده هاست
- -رابطه مستقيم بين پيش بيني و غافلگيري وجود دارد بهطوريكه هر جا امكان پيش بيني وجود دارد امكان غافلگيري كاهش مييابد
2-طراحي بر اساس ماموريت محوله
به وظايف تعريف شده براي تأسیسات و اماكن، ماموريت محوله گفته ميشود و با توجه به اين ماموريت تمهيدات لازم براي حفاظت از آن در مرحله قبل، حين و بعد از احداث تأسیسات انديشيده ميشود كه عبارت است از:
- -تأسیسات نظامي؛ شامل واحدهاي نظامي پايگاه هاي نظامي انبار مهمات و ادارات و هر چيزي كه با محورهاي نظامي مرتبط باشد
- -تأسیسات صنايع نظامي؛ شامل موسسات علمي تحقيقاتي، دفاتر طراحي، آزمايشگاه ها، كارخانه ها كه نمونه هاي سري تجهيزات نظامي در آنجا توليد ميشود
- -تأسیسات حكومتي؛ مانند ادارات دولتي مربوط به قواي سه‌گانه
- -تأسیسات زير بنايي؛ مانند فرودگاه ايستگاه هاي راه‌آهن، پلها، محورهاي مواصلاتي (راه‌آهن – جاده) نيروگاه ها، خطوط انتقال برق و حاملهاي انرژي، پالايشگاه ها، سيستم‌هاي ارتباطي، اهداف صنايع نفت و گاز و….
- -تأسیسات صنايع شيميايي، هستهاي، ميكروبي؛ شامل آزمايشگاه هاي شيميايي، مخازن نگهداري مواد شيميايي و اهداف این صنايع شامل مراكز هستهاي، آزمايشگاه ها، كارخانه هاي كه راكتور هستهاي دارند مخازن مواد و زباله هاي اتمي و …
صنايع غيردفاعي (غيرنظامي) شامل تأسیسات غيرنظامي كه ميتوانند كاربردي دوگانه داشته باشند، مثلاً در عين حال ميتواند در حاشيه فعاليت اصلي خود تعميرات جنگ افزارهاي مهم نظامي را هم انجام دهند مثلا يك كارخانه تراكتورسازي كه تانك هم تعمير ميكند يا يك موسسه تحقيقاتي متشكل از چند آزمايشگاه كه يكي از آن‌ها تحقيقات خاص انجام ميدهد.
3- طراحي بر اساس وضعيت زمان كاري تأسیسات
وضعيت زمان كاري يك تأسیسات عبارت است از كيفيت شكل كاري تاسيساتي كه بايد احداث شود (يك شيفت، چند شيفت، شبانه) يا تأسیسات و اماكن غيرفعال؛ مانند تأسیسات كنسرو شده (تاسیسات غیرفعالی که بصورت آماده و استندبای برای مواقع خاص نگهداری می شود)
4- مكان‌يابي
انتخاب مطلوب و بهينه يك محل با امكان تحقق آن فعاليت و داشتن شرايط مناسب براي توسعه آينده به گونه‌اي كه علاوه بر عوامل عمومي اصول پدافند غيرعامل رعايت شود
5– طراحي براي احداث سازه هاي امن و مقاوم سازي
طراحي و احداث تأسیسات حياتي و حساس بايد به گونه‌اي باشد تا به طور كلي در مقابل اصابت مستقيم بمب و موشك مقاوم باشند ولي در خيلي از موارد اصولاً عملي نبوده و به صرفه و صلاح نيز نمي‌باشد زيرا هزينه ايجاد و تأسیسات با چنين مشخصاتي ممكن است به مراتب بيش از كل تجهيزات مربوطه باشد. در اكثر موارد اجزا مستقل تأسیسات و تجهيزات در زمان اصابت احتمالي بمب و موشك خسارت جانبي زيادي به بار نمي‌آورد ولي بخشهايي از مجموعه كه صدمه ديدن آن‌ها موجب از كار افتادن كل سيستم و وقفه كامل يا نسبي در انجام فعاليت ميگردد بايد با مقاومت كافي مقابل اصابت بمب و موشك ساخته شوند
6-درجه‌بندي امنيتي
در طراحي يك سيستم حفاظتي بايد دانست كه هيچ يك از سازه هاي دفاعي در مقابل حملات و سلاح هاي مخرب به صورت كامل قادر مقاوم نمي‌باشد بنابراين درجه اطمينان و ميزان حفاظت براي سازه ها و استحكامات دفاعي تابع عوامل زير است؛
- -سلاح هاي موجود و متعارف حريف؛
- -سلاح هاي ناشناخته مورد استفاده در آينده؛
- -قابليت تحرك نيروهاي دفاعي؛
- -ملاحظات استراتژيك نظير تامين هزينه لازم براي مقابله با دشمن به منظور ايجاد استحكامات حفاظتي و اينكه كشور در حالت دفاع استراتژيك است يا حمله استراتژيك.
با در نظر گرفتن اين مسائل و تجزيه و تحليلهاي تاكتيكي در مورد استحكامات دفاعي و حفاظتی ميتوان درجه حفاظت را تعيين نمود بر این اساس سازه هاي دفاعي با توجه به نوع وظايف آن‌ها ميتوانند از درجه حفاظتي مختلفي به شرح زير برخوردار باشند:
سازه امن درجه يك
سازه امن درجه يك بايد مقاوم در برابر اصابت گلوله هاي مستقيم سلاحهاي غيرمتعارف باشد به طوريكه در برابر آثار ناشي از انفجار سلاح هاي هستهاي، شيميايي و ميكروبي بتواند از خود مقاومت نشان دهد.
شايان توجه است سازه امن هسته اي، شيميايي و ميكروبي؛ توسط درب هاي مخصوص هوابندي شدهاند و هواي آلوده ورودي به داخل آن‌ها تصفيه ميگردد.
سازه امن درجه دو
اين سازها در مقابل آثار ناشي از سلاحهاي متعارف مقاومت كافي دارند ولي در برابر آثار ناشي از انفجار سلاح هاي هسته اي، شيميايي و ميكروبي آسيب پذير ميباشد.
سازه امن درجه سه
اين سازها در مقابل آثار موج ناشي از انفجار و تركش سلاح هاي متعارف مقاومت كافي دارند ولي براي اصابت مستقيم طراحي نميشوند
7- تعيين عمر مفيد تأسیسات
با توجه به ماموريت و وظيفه اي كه به عهده تاسيساتي كه قرار است احداث گردد، مرحله كار آن در طراحي مد نظر قرار ميگيرد مثلا اگر قرار است يك مركز ارتباطات احداث گردد در مرحله طراحي بايد مشخص شود كه هدف ما براي مدت 5 سال كار ميكند و بعد از 5 سال بايد در فلان قسمت تعميراتي انجام شود لذا بايد در نظر بگيريم كه اين تعميرات چه مدت به طول خواهد انجاميد چه تعميراتي بايد انجام شود در مدت تعميرات فعاليت اصلي هدف تعطيل ميشود يا در كنار تعميرات به كار خود ادامه خواهد داد در صورت تعطيلی موقت وظايف اصلي هدف توسط چه سازماني دنبال خواهد شد.
8-پراكندگي
پراكندگي يكي از مباحث مهم در پدافند غيرعامل محسوب ميگردد كه در طراحي حفاظت غيرعامل حتماً بايد لحاظ گردد پراكندگي در كاهش خسارت ناشي از اقدامات تخريبي دشمن بسيار موثر است و به عكس در صورت تمركز اماكن كالبدي و حساس در يك تأسیسات در صورتيكه آن تأسیسات مورد تهاجم متمركز دشمن قرار گيرد با كم‌ترين حجم، بيشترين تخريب را به جا خواهد گذاشت
9- تفرقه
منظور از تفرقه، جداسازي بخشي يا بخشهايي از تجهيزات، قطعات يدكي مواد و ساير وسائل و انتقال آن‌ها به محلي غیر از محل استقرار دائمي و نجات آن‌ها از تاثير يك حمله هوايي موشكي احتمالي است اين امر نبايد باعث توقف كامل فعاليتها گردد.
10- فريب و طراحي داستان پوشش
فريب و طراحي داستان پوشش عبارت است از مجموعه اقداماتي كه بتواند بازشناسي و توجه دشمن را از هدفهاي مورد نظر منحرف كرده و موجب گمراهي وي در تشخيص هدف شود و بايد در مواردي كه نياز به طرح داستان پوششي است به اين اقدام در مرحله قبل از احداث هدف توجه شود.
به طور مثال اگر قرار است يك سكوي پرتاب موشك ساخته شود لازم است پوشش براي آن طراحي و اجرا گردد، مثلا يك مرغ داري تاسيس شود به كار خود بپردازد توليدات خود را عرضه كند و زمان مناسب با تعطيل مرغ داري سكوي پرتاپ موشك كه در زير پوشش مرغ داري بهوجود آمده ظاهر شده و پرتاب خود را انجام ميدهد در اين صورت علاوه بر اين كه حساسيت خاص نزد افراد بومي به وجود نياورده دشمن نيز تا لحظه شليك متوجه اصل موضوع نشده است.
پوششهاي ديگر نظر ساخت مجتمع استراحت گاهي و تفريحي براي مثلا افسران نظامي ميتواند پوشش مناسب باشد (در اين صورت تردد نيروها و ماشينهاي نظامي شايد حساسيت ايجاد نكند)
11- پوشش تأسیسات
ايجاد پوشش يك اقدام موقتي است كه با بالا رفتن شدت تهديد و احتمال حمله هوايي موشكي انجام شده و تا زماني كه احتمال حمله وجود دارد ادامه مييابد. با اين عمل تأسیسات و تجهيزات يا مركز فعاليت از ديد خلبان يا حس‌گر نصب شده در سر بمب و موشك پنهان گرديده و هدف‌گيري و هدايت موشك و بمب‌هاي هدايت شونده از جمله بمب‌هاي ليزري ميسر نشده يا دقت آن‌ها كاهش مييابد پوشش ميتواند توسط دود، بخار آب (غليظ) يا با هواكردن بادكنك و بالن ايجاد شود.
انواع پوشش
پوشش امنیتی اقداماتي است كه عمدتاً در مورد تأسیسات ثابت به كار گرفته ميشود و فعاليتهاي مجازي يا غيرواقعي را براي دشمن تداعي ميكند.
پوشش فيزيكي
اصطلاحاً اقداماتي است كه موقتاً به صورت فيزيكي مانع از تشخيص هدف ميگردد كه از جمله اين اقدامات ميتوان به ايجاد پرده دود يا بخار غليظ اشاره كرد
12- اختفا
اختفا يا پنهان‌كاري به كليه اقداماتي گفته ميشود كه مانع از قرار گرفتن تأسیسات و تجهيزات در ديد مستقيم دشمن گرديده يا تشخيص تأسیسات و تجهيزات و همچنين آگاهي از انجام فعاليتهاي خاص را براي او غيرممكن يا مشكل ميسازد. بديهي است انجام همه اقدامات اختفائي براي هر نوع تأسیسات و اماكن به كار گرفته نميشود و بسته به شرايط و كاربرد آن، همه يا قسمتي از اين تاكتيك اعمال ميگردد .
اقدامات اختفا، شامل تركيب سازماني، عمل كرد سيستم فني، روشها و شيوه هاي عملياتي و نيروها و امكانات به كار گرفته شده براي تأسیسات ميباشد و هدف از اين اقدامات پنهان‌شدن تأسیسات و غافلگيرانه بودن سيستم‌هاي فني و اقدامات واحدهاي حفاظتي براي حريف و افزايش سخت‌جاني (ضريب حفاظت) هدف ميباشد . اختفای حفاظتي معطوف ميشود به پنهان شدن و غافلگيرانه بودن اقدامات واحدهايي كه حفاظت از هدف را بهعهده دارند به طوريكه ميتوان گفت نيمي از تامين امنيت هر هدف به كيفيت شيوه هاي اختفا مرتبط است مثلاً آن‌گاه كه نگهباني پشت يك درخت پناه ميگيرد و پنهان ميشود امنيت بيشتري نسبت به زماني دارد كه بدون حفاظ در حال نگهباني ميباشد.
روشهاي اختفا عبارتند از:
- -استفاده مناسب از عوارض زمين و احداث تأسیسات در محلي كه توسط دشمن به سهولت قابل تشخيص و رويت نباشد
- -عادي و غير مهم جلوه دادن تأسیسات با جدول بندي، درختكاري و غيره و ممانعت از هر اقدامي كه موجب جلب توجه شود
- -ايجاد تأسیسات در اعماق زمين يا در دل كوه ها كه به اين ترتيب علاوه بر پنهان‌كردن آن‌ها بحث استحكام كافي در مقابله با راكت، بمب و موشك را ميتوان مطرح كرد
اختفاي حفاظتي هدف
اختفاي حفاظتي هدف در برگيرنده موارد زير ميباشد، البته انجام همه اين اقدامات براي هر نوع تأسیسات و اماكن به كار گرفته نميشود و بسته به شرايط و كاربرد تأسیسات هدف و تركيب و كاركرد اصلي تأسیسات و محل استقرار آن دارد و همه يا قسمتي از اين تاكتيك اعمال ميگردد.
- -پنهان نگاه داشتن آموزش و آماده سازي پرسنل واحد حفاظت
- -پنهان نگاه داشتن تاكتيك و شيوه هاي عملكرد واحد حفاظت
- -پنهان نگاه داشتن نيروها و ابزار مورد استفاده براي حفاظت هدف
- -پنهان نگاه داشتن سيستم حفاظت هدف
مثال يك:
با توجه به تجهيزات نصب شده در يك هدف ميتوان به اهميت آن پي برد و كاربرد آن را شناخت بهطور مثال آنتنهاي ماهواره در اندازه هاي مختلف كاربردهاي متفاوتي دارند آنتنهاي معمولي جهت دريافت امواج تلويزيوني ماهواره مشخص است با اين توضيح اگر به ساختمان سفارت آمريكا در مسكو نگاه كنيد تمام آنتنهاي روي بام با حصارهايي كه اطراف آن كشيده شده پنهان شدهاند.
مثال دو:
هنگامي كه روي ديوار هدف يك دوربين قرار گرفته است دشمن با مشاهده آن به صورت چشمي نوع دوربين را متوجه و با مطالعه اطلاعات فني آن نقاط قوت و ضعف و نقاط كور آن را شناسائي خواهد كرد مضاف بر اين كه جهت دوربين در هر لحظه براي مهاجمين قابل مشاهده است و حال با قرار‌دادن دوربين در يك قوطي كروي و دودي رنگ علاوه بر نامشخص‌بودن جهت دوربين مشخصات ظاهري و فني آن نيز پنهان خواهد ماند.
مثال سه:
يكي از شيوه هاي حفاظت از هدف استفاده از سنسورهاي الکترومغناطیسی در فاصلهاي از حصار اصلي هدف است كه زيرزمين مخفي شده است. فرد مهاجم كه از وجود اين سيستم در زيرزمين اطلاع ندارد براي عبور به آن نزديك ميشود و حضور وي توسط علائم هشداردهنده به پست نگهباني منتقل ميگردد. بديهي است چنان‌چه اين وسايل روي زمين به كار رود علاوه بر آگاهي دشمن از وجود آن نقاط ضعف آن نيز توسط وي قابل شناسائي و خنثي‌سازي است.
دستگاه هاي از اين نوع توسط آمريكائيها ساخته شده كه قادر به تشخيص فرد مهاجم با در دست داشتن سلاح است اشكال اين سيستم اين است كه فرد مهاجم بدون سلاح را تشخيص نميدهد در دستگاه روسي اين اشكال رفع شده و هر فرد مهاجمي قابل شناسائي است حتي اگر حامل سلاح نباشد.
علاوه بر موارد فوق استفاده از سنسورهاي روي ديوار و… به عنوان ابزار فني حفاظتي متداول است اين سنسورها داراي دو نوع فعال و غيرفعال است در نوع فعال امواجي از سمت فرستنده ارسال و انعكاس آن مورد تجزيه و تحليل قرار ميگيرد و در صورت عبور فرد مهاجم نتيجه به صورت سيگنال هشداري اعلام ميشود ولي در سيستم غيرفعال فرستندهاي وجود ندارد و صرفا در صورت مشاهده مهاجم علائم هشداردهنده ارسال ميگردد امكان كشف دستگاه هاي فعال براي دشمن ميسر است.
13- استتار
يكي ديگر از اقداماتي كه طراح حفاظت قبل از احداث تأسیسات داراي طبقه بندي براي آن تمهيدات لازم را لحاظ مينمايد مبحث استتار است. مفهوم كلي استتار پوشاندن و هم رنگ و هم شكل‌كردن تأسیسات و تجهيزات با محيط اطراف ميباشد استتار از موثرترين و متداول‌ترين روش هاي دفاعي غيرعامل در ارتش هاي كلاسيك دنيا است در مورد استتار با توجه به اهميت آن در بخشهاي بعدي به تفصيل بحث خواهد شد
14- جابه‌جايي
از آنجايي كه تأسیسات به صورت ثابت در نقطه‌اي مستقر ميشود و انتظار و تغييرات و تحولات دفعي از آن‌ها نمي‌رود چنان‌چه در مرحله طراحي قبل از احداث، اماكن و تجهيزات يك تأسیسات را از نوع سبك و انعطاف‌پذير مانند چادر يا سازه هاي سبك با قابليت مونتاژ و دمونتاژ انتخاب و احداث گردد ميتوان در مراحل زماني مورد نياز با جمع‌آوري و نصب مجدد اماكن و تجهيزات در مكان ديگر محل آن را جابه‌جا نمود
15-پيشبيني و برآورد نيروها و وسايل مورد نياز
براي حفاظت از تأسیسات هدف در آينده به موازات ساخت و پوشش آن بايد مشخص شود كه چه كسي عهدهدار امر حفاظت از هدف خواهد بود وظايف هر يك از دستگاه ها مشخص گردد.
16-طراحي نقشه و پلان
در اين مرحله نقشه و پلان طراحي هدف تهيه و كنترل ميشود كه نشت اطلاعات و از بين رفتن پوشش از اين ناحيه صورت نگيرد و مثلا لو نرود كه اين امكان يك سكوي پرتاب موشك است نه يك مرغداري.
17- دسترسي‌ها
دسترسي‌ها به معني راه ها و فضاهاي عبوري و ارتباطي است و در انواع و مقياس‌هاي مختلف قابل طرح است خطوط ارتباطي يك موضع به محيط بيروني بايد تابع ضوابطي باشد كه خصوصيات تهديدات منجر به اختلال در تردد يا حذف تردد نشود .
18-تعيين و ترسيم سيستم‌هاي رديابي و اعلام خطر
برقراري سيستم رديابي و اعلام خطر در نقاط حياتي و حساس به منظور مطلع‌كردن افراد از وقوع خطر و حملات دشمن با تشكيل يك مركز اعلام خطر و گماردن يك نفر مسئول در هر زمان و استفاده از بلندگو، آژير خطر و غيره جهت ترك فعاليت افراد و استفاده از جان‌پناه و پناهگاه ها اندكي قبل از وقوع خطر و حملات دشمن.
19-طراحي براي احداث پناهگاه و جان‌پناه
چنان‌چه ساختمان محل فعاليت، داراي مقاومت كافي در مقابل موج انفجار و تركش نبوده و تجهيزات و وسائل به كار رفته در تأسیسات خود خطر آفرين باشند و در مواردي كه تأسیسات خود هدف حمله هستند با شنيدن صداي آژير بايد به محل امن‌تر يا پناهگاه رفت.
پناهگاه يا جان‌پناه به مكاني اطلاق ميگردد كه در مقابل اثرات حملات هوايي موشكي نسبت به ساختمانهاي معمولي يا فضاي باز از امنيت بيشتري برخوردار باشد. پناهگاه يا جان‌پناه ميتوان يك سنگر بتني سرپوشيده، سنگر معمولي با ديواره آجري يا حتي خاكي باشد كه افراد بتوانند با رفتن درون آن، در معرض اصابت تركش و موج انفجار قرار نگيرد.
ويژگيهاي پناهگاه
پناهگاه ها بهتر است در نزديكي محل‌هاي تجمع افراد باشد و بهتر است در فاصله مناسب از تأسیسات و با استحكام مورد نظر جهت مقاومت در مقابل اصابت مستقيم بمب موشك يا موج انفجار اتخاذ گردد .
پناهگاه ها بايد مجهز به هواكش، سيستم تهويه طبيعي يا مصنوعي، سيستم روشنايي و برق اضطراري، وسائل كمك‌هاي اوليه، آب و غذا، وسائل كنار زدن آوار و راه هاي ورود و خروجي متعدد به خارج از محوطه پناهگاه باشند.
20- محاسبه و تامين منابع مالي نيروها و وسايل
با توجه به شرايط و اهميت تأسیسات هدف ابزار فني و تجهيزات و تسليحات احتمالي مورد نياز براي حفاظت هدف تعيين ميگردد همچنين تعداد نيروهاي لازم براي هر شيفت نگهباني محاسبه و بر آورد ميگردد بهطور مثال علاوه بر اعداد و ارقام حاصله 10 درصد به عنوان احتياط و جايگزين محاسبه و منظور ميشود نكته مهم اين كه ذخاير مذكور بلافاصله پس از استفاده بايد جايگزين شوند (بهعبارت ديگر سطح ذخاير هرگز نبايد پائين بيايد)
وجود ذخاير از اين نظر مهم است كه به طور مثال اين احتمال وجود دارد كه دوربينهاي مراقبتي خراب شوند و لازم باشد براي تعمير به شركت مربوطه منتقل گردند. اين كار مدتي طول ميكشد و نمي‌توان جاي آن را خالي گذاشت لذا بايد دوربينهاي جايگزين در نظر گرفته شده باشد تا عندالزوم مورد استفاده قرار گيرد .
فرض كنيد براي يك تأسیسات حساس مطابق شكل زير، چهار نگهبان براي اطراف محوطه اصلي هدف و دو نفر براي ساختمان مركز و 2 نفر براي نگهباني درب اصلي تردد به هدف و 2 نفر براي اقدامات عملياتي (مثل گشت‌زني پيرامون هدف) در نظر گرفته شده باشند يعني براي هر شيفت 10 نفر مورد نياز ميباشد حال اگر يكي از اين افراد دچار بيماري يا مشكل ديگري شود كه قادر به حضور در محل كار نباشد عملا آن شيفت بهصورت ناقص خواهد شد. لذا بايد علاوه بر 10 نفر مذكور نفراتي نيز بهعنوان احتياط و ذخيره در هر شيفت در نظر گرفته شوند اين اقدام در مورد تمام منابع و ذخاير مثل سلاحها، مهمات، مواد غذائي، آب و بايد صورت پذيرد.
21-تعيين محل‌هاي استقرار واحدهاي حفاظت
اماكن و پست هاي نگهباني، محل استقرار مانيتورها و دستگاه هاي كنترلي وسايل فني مخازن سلاح و مهمات، تجهيزات تكميلي مراكز گشت و بازرسي، اماكن استراحت نگهبانان، اتاق بازداشتگاه و … بايد در طرح حفاظتي مشخص و تدوين گردد. در طرح بايد توجه گردد كه در صورت بازداشت يك نيروي مهاجم چنان‌چه وي را از محوطه تأسیسات و اماكن عبور داده شود و به ساختمان محل استقرار نگهبانان منتقل كنيم به او كمك كردهايم تا اطلاعاتي از محوطه تأسیسات را كسب نمايد لذا براي اجتناب از اين موارد بايد محل مناسب و مستقلي در زمان طراحي لحاظ و احداث گردد.
22-فهرست تجهيزات مورد نياز براي هر شيفت
به تفكيك براي هر يك از پرسنل با توجه به آموزش و تخصص آن‌ها مشخص ميشود كه چه وسايل، تجهيزات، سلاح و مهماتي مورد نياز ميباشد. علاوه بر اين به طور كلي تجهيزات مورد نياز براي حفاظت هدف در برابر تهديدات احتمالي مثل نارنجك اندازها مسلسلها و… مشخص ميگردد .
محاسبه نيروها و وسايل واحدهاي حمايت‌كننده (همكار متقابل) مثل پليس محلي، پايگاه بسيج و …
23- سيگنالهاي احضار
كدها، شماره هاي تلفن، فركانسهاي راديويي براي اعلام بروز خطر براي تأسیسات هدف كه به صورت قرار دادي تعريف ميشوند و افراد و واحدهاي امدادي را به محل احضار ميكند.
مثلا احضار نيروهايي كه در مرخصي بسر ميبرند يا گروه هاي امدادي، پليس محلي، بسيج و… تعيين راه هاي وصول نيروها (راه هايی كه نيروي كمكي از آن طريق به تأسیسات هدف نزديك و وارد ميشوند)
24-تعيين مواضع عملياتي و جنگي هر كدام از واحدهاي اقدام‌كننده و كمكي
زمان آماده شدن از لحظه اعلام سيگنال بروز خطر تا رسيدن واحدهاي كمكي به تأسیسات هدف و زمان محل استقرار در مواضع رزمي و زمان استقرار آن‌ها در مواضع خودشان.
25- تعيين شيوه مساعدت يا همكار نيروهاي امداد شهري
در طراحی حفاظت از تأسیسات و اماكن، بايد فهرستي از واحدهاي حمايت‌كننده شهري مانند آتش‌نشاني، نيروهاي بسيج، پليس، بيمارستانها و… در راستاي حفاظت از تأسیسات به شكل كميسيون تعيين و تشكيل گردد . در اين كميسيون روساي هر يك از واحدها مامور ميشوند تا در اين ارتباط طرح خودشان را در راستاي حفاظت و دفاع از تأسیسات و اماكن طبقه بندي شده در زمان بحران (حمله نظامي يا تروريستي و حوادث غيرمترقبه) ارائه نمايند .
روساي واحدها موظف هستند تمام محاسبات ضروري را در اين طرح تدوين و آن را به كميسيون مربوطه اعلام نمايد. پس از تصويب طرح مزبور، وظايف هر واحد در اختيار مسئول حفاظت هدف قرار ميگيرد و براي هماهنگي بيشتر مانورهاي نوبهاي بين واحدها و با حضور همه يا تعدادي از آن‌ها اجرا ميگردد .
فرماندهي نيروها به عهده فرمانده حفاظت است كه مسئول تامين تأسیسات و اماكن مورد نظر ميباشد.
26– تدوين طرح براي اقدامات پرسنل حفاظت در هنگام شرايط فوقالعاده
اقدامات پرسنل واحد حفاظت با توجه به اشكال مختلف تهديد شامل موارد زير تعيين ميگردد:
- -حمله مسلحانه به هدف؛
- -تهديد به انفجار (داخل هدف يا مجاور آن)؛
- -نفوذ به داخل هدف؛
- -خراب‌كاري توسط حريف يا نيروي خودي؛
- -آتش‌سوزي داخلي يا مجاور هدف؛
- -سوانحي كه در اثر ايجاد مسائل فني يا طبيعي يا در داخل يا مجاور هدف پيش ميآيد.
27-طرح احيا و بازسازي
فرآيند و مدت زمان احيا و بازگشت يك تأسیسات هدف كه بر اثر حمله يا بلاياي طبيعي به آن خسارت وارد شده يا مشكلي در روند فعاليت آن ايجاد شده به شكل وضعيت مناسب و كاركرد اوليه، در كم‌ترين زمان ممكن از پارامترهاي مهم ميباشد كه در طراحی حفاظتي حتماً بايد توسط طراح حفاظت لحاظ گردد.
طراحي در مرحله حين احداث تأسیسات
اين اقدامات مربوط به «سازمان حفاظت عامل» ميباشد و براي آن سازمان طراحي ميگردد و شامل اقداماتي از قبيل: – تعيين صلاحيت شركتهايي كه قرار است فعاليت ساخت‌ساز تأسیسات را انجام دهند و – شركتهايي كه وظيفه تعمير و نگهداري آن را بهعهده دارند -صلاحيت و اقدامات شركت سازنده بايد به صورت دائمي كنترل و تاييد شود بهعلاوه مراحل ساخت بايد به نحوي بين چند شركت تقسيم و اجرا شود كه حريف امكان استنباط انجام فعاليت ، غیر از پوشش مورد نظر را نداشته باشد.
در اين راستا فعاليتهاي حفاظتي شامل موارد زير ميباشد:
1 -بررسي وضعيت امنيتي و حفاظتي عوامل به كار گرفته شده در كار ساخت تأسیسات در حال ساخت، به‌منظور حصول اطمينان از وضعيت امنيتي كاركنان .
2 -فعاليت ضدجاسوسي فني مانند استراق سمع شركتهاي سازنده و …
3 -در صورت لزوم ايجاد داستان پوشش براي تمام مراحل ساخت طرح و فعاليت تأسیسات و اطلاعات فريب (تهيه و پخش شايعات براي استتار فعاليت اصلي هدف) مثلاً اگر قرار است يك تأسیسات براي پايگاه موشكي بهطور مخفيانه احداث گردد، در زمان احداث ميتوان در منطقه شايع گردد كه قرار است در اين محل كارخانه سيمان تأسیس گردد (البته انتخاب نوع شايعه و حتي نحوهي انتشار آن نيز نياز به طراحي خاص و برنامه‌ريزي شده دارد تا شايعهاي باورپذيرتر ساخته و منتشر شود)
4 -لازم به ذكراست كه كليه فعاليت حفاظت، بايد در تمام مراحل از طراحي تا احداث و احیاناً انهدام يك تأسیسات داراي طبقه بندي صورت بگيرد .
5 -مصالحي كه با استفاده از آن قرار است تأسیسات داراي طبقه بندي حفاظتي ساخته شود بايد به صورت خاص و ويژه كنترل گردد به طور مثال در زمان ساخت يك ديواره بتوني حريف ميتوان وسايل استراق سمع را در ميان آرماتورهاي آن جاسازي نمايد مثلاً در مورد ساخت سفارت آمريكا در روسيه آمريكائيها اعلام نمودند كه چون ممكن است در مراحل ساخت وسايل استراق سمع كار گذاشته شده باشد (در داخل آجرهاي ساختمان) از پذيرفتن آن امتناع كرده و به همين دليل آجرهاي آن را راساً از فنلاند وارد روسيه نمودند اين آجرها توسط مامورين CIA مورد كنترل قرار گرفت
6 -مصالح مورد استفاده احداث تأسیسات داراي طبقه بندي حفاظتي از حيث احتمال جاسازي دستگاه ها و موادي كه ميتواند ايجاد تشعشات راديو اكتيو كرده و موجب از بين رفتن اشخاص صاحب منصب مستقر در تأسیسات را فراهم آورد بايد كنترل گردد
طراحي در مرحله پس از احداث تأسیسات
تناسب طرح حفاظتي با ماموريت تأسیسات (متناسب بودن طرح حفاظتي با نيازها و شرايط داخلي و فعاليتهاي تأسیسات)
1 -انعطاف پذيربودن در برابر ماموريتهاي محوله تأسیسات و پاسخ‌گو بودن به نيازهاي مديران مربوطه؛
2 -متناسب بودن طرح حفاظتي با آسيبپذيري تأسیسات؛
3 -كم‌ترين تاثيرگذاري منفي روي ماموريتهاي محوله تأسیسات داشته باشد؛
4 -توجه داشتن به محدودیت‌های بودجه، پرسنل و تجهيزات موجود؛
5 -ارايه رهيافت كاملي از اينكه؛ چه كسي، چه كاري را چه موقع، كجا و چگونه و با چه تكنولوژي و چه دانشي انجام خواهد داد؛
6 -كنترل تردد پرسنل، مدعوين، مراجعين به تأسیسات و اماكن؛
7 -در نظر گرفتن احتمال وقوع جديترين حادثه؛
8 -عملي و قابل اجرا بودن طرح؛
9 -مترصد کردن تأسیسات، (كنسرويزاسيون) به طور مثال تاسيساتي را ساختهايم ولي از آن استفاده نميكنيم تا در زمان مناسب كارمندان مربوط را به آن محل اعزام و در تأسیسات شروع به كار كند. مثل سكوي پرتاب موشك يا در مثال ديگر مطابق روش آمريكاييها كه بر اساس توافق با روسها منعقد كرده بودند مبني بر كاهش‌دادن سلاحهاي استراتژيك، آمريكايي تعدادي از موشكهاي خود را كاهش دادند اما سكوهاي پرتاب را از بين نبردند بلكه آن‌ها را كنسرو و بايگاني نمودند و در اين اهداف نه موشكي وجود دارد و نه پرسنل در عين حال هر لحظه كه بخواهند موشك و پرسنل را به سكوي ميرسانند و آن را عملياتي ميكنند در اين مرحله هدف كاملا از بين نمي‌رود و امكان فعاليت مجدد آن وجود خواهد داشت؛
10 -تداوم و مستمر بودن عمليات هاي حفاظتي؛
11 -كاهش راه هاي احتمالي نفوذ به داخل تأسیسات؛
12 -كاهش امكان زير نظر قرارگرفته شدن تأسیسات با استفاده از نوع محصور کردن تأسیسات، معماري ساختمان و طراحي داخل ساختمان؛
13 -كاهش شرايط مورد هدف گرفتن توسط سلاح هاي مستقیم زن و منحنی زن از اطراف آن با طراحي و ايجاد موانع در محدوده هدف، روشنايي، پوشش گياهي و شكل حصار اصلي؛
14 -افزايش مقاومت تأسیسات در مقابل آثار و تبعات حملات خصمانه، تروريستي و تهديدات طبيعي مانند ضخامت ديواره تأسیسات، استفاده از مصالح ويژه، استحكام ساختار ساختمان براي تاسيساتي كه از قبل ساخته شدهاند و قبل از ساخت طرح حفاظتي براي آن لحاظ نشده است .
ادامه دارد….
درس قبلی درس بعدی