تفسیر جوامع الجامع
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت دوازدهم)
تفسیر جوامع الجامع؛
10- جوامع الجامع، از تفسیرهای ادبی قرآن کریم، اثر فضل بن حسن طبرسی (متوفای ۵۴۸ ق) که دارای حجمی بیشتر از الکافی الشافی و کم‌تر از مجمع البیان دو اثر دیگر همین مولف است. طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود حسن بن فضل پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو کتاب گلچین کرده است.
این کتاب اگرچه مختصر است اما تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، اختلاف قرائات، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و. . . البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح، موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید.
استفاده از اشعار و امثال
اشعار و امثال نیز جایگاه ویژه‌ای در جوامع الجامع دارند. در پایان هریک از مجلدات چهارگانه بخشی از فهرست‌های کتاب راجع به اشعار و امثال است.
اشعار در مباحث لغوی، نحوی، بلاغی و شرح مفاهیم آیات به‌کار رفته‌اند.
تبیین مباحث کلامی
رویکرد دیگر طبرسی در جوامع الجامع تبیین مباحث کلامی است. مثلاً:
در تفسیر آیه ۴۳ سوره توبه عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ[ توبه–۴۳] پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که پیامبر اکرم(ص) مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هرچند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت ترک اولی سرزنش کند.
می‌توان گفت: بیشتر بلکه نزدیک به همه مطالب آن از «کشّاف» اقتباس شده است. حتی در مواردی که زمخشری در تفسیر آیه سکوت کرده یا قرائتی جز قرائت عاصم را اصل قرار داده یا عبارت آیه را به نحوی تغییر داده در مواردی از این دست، از تفسیر «کشاف» تبعیّت کرده است. از این گذشته، در این تفسیر، از آن نظم و ترتیبی که در «مجمع البیان» رعایت شده، خبری نیست و همان درهم ریختگی تفسیر «کشاف» را به خود گرفته است.
نخستین چاپ تحقیقی کتاب در اسفند سال ۱۳۴۷ از سوی انتشارات دانشگاه تهران صورت گرفت و تجدید چاپ آن با مقدمه و تحقیق ابوالقاسم گرجی(م ۱۳۸۹ش) به انجام رسید.
(پایان قسمت دوازدهم)