تفسیر کبیر
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت سیزدهم)
تفسیر کبیر؛
۱۱-تفسیر کبیر معروف به روضُ الجِنان و رَوحُ الجَنان فی تفسیر القرآن تفسیر ابوالفتوح رازی (متوفای ۵۵۶ق) از محدثان امامیه است. این تفسیر، شامل کل قرآن بوده و ابعاد مختلف آیات مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب که معروف‌ترین اثر ابوالفتوح رازی است، یکی از مصادر کهن تفسیری شیعه برای مفسران پس از خود به شمار می‌رود.
این کتاب، اولین تفسیر کامل شیعی فارسی است.
این تفسیر موقعیّت والایی در میان کتب تفسیر دارد و بسیاری از تفاسیر دیگر، مبانی و اساس مستحکم این تفسیر را مبنای کار خود قرار داده‌اند و مسائل و مباحث خود را مبتنی بر مباحث حکمت‌آمیز آن ساخته‌اند.
علامه قاضی نور اللّه شوشتری می‌گوید: «این تفسیر از بهترین تفاسیر و ناشی از قریحه و استعداد سرشار این شیخ بزرگوار است و در روانی الفاظ و سلاست عبارات و ظرافت اسلوب و دقت در گزینش عبارات و معانی، در بین کتب تفسیر، بی‌نظیر است و امام فخر رازی هم «تفسیر کبیر» خود را بر اساس همین تفسیر بنا نهاده و اصل مطالب و جان کلام را از آن گرفته و تشکیکات خود را بر آن افزوده ولی اصل همان است که مفسر بزرگوار ابو الفتوح انجام داده است».
روش ابوالفتوح رازی در تفسیر
ابتدا سوره و نام های آن و فضیلت و ثواب قرائت آن را ذکر می‌کند و سپس جمله‌ای از سوره می‌آورد و آن را به فارسی ترجمه می‌کند و پس از آن به تفسیر سوره می‌پردازد؛ بدین صورت که نخست لغت، نحو و صرف و سپس قرائت و گاه اسباب نزول و در پایان هم تفسیر آن را بیان می‌کند. همه این مراحل به زبان فارسی به سبکی روان و دلپسند انجام گرفته است
با توجه به رویکرد عقلی و نقلی مفسر در آیات، تفسیر وی در زمره تفسیر اجتهادی به شمار می‌آید.
تفسیر روض الجنان و مؤلف آن، در بیان بسیاری از عالمان و دانشمندان شیعه مورد ستایش قرار گرفته و با تعابیر والایی از وی یاد کردهاند. برخی از محققان، ویژگی‌های دیگری برای تفسیر ابوالفتوح رازی بیان کردهاند از جمله:
* توجه به تناسب واژه‌ها برای فهم بهتر آیات.
* تبیین جایگاه اهل بیت(ع) خصوصا امام علی(ع) از زبان مخالفان.
* بهره‌گیری از اشعار فارسی در توضیح آیات قرآنی.
* دفاع از مکتب کلامی و فقهی تشیع با دلایل عقلی و نقلی.
* آنچه سبب امتیاز و برجستگی این تفسیر است، احاطه مؤلف بر تاریخ و سیره پیامبر و احادیث مربوط به مسائل مختلف دینی است و به همین علت است که- به مناسبت- به عرصه‌های مختلف وارد می‌شود و حق مطلب را در هر یک بیان می‌دارد و گاهی حوادثی را ذکر می‌کند که در کتب دیگر کمتر یافت می‌شود.
(پایان قسمت سیزدهم)