تفسیر نمونه
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت بیست و هفتم)
تفسیرنمونه؛
۲۵- تفسیر نمونه از تفاسیر ترتیبی قرآن به زبان فارسی، اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی و گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم است. تألیف این کتاب ۱۵ سال طول کشیده و نویسندگان کوشیده‌اند آیات قرآن را به فارسی و با زبانی ساده و روان ترجمه و شرح کنند.
مجلدات اولیه آن در سال ۱۳۵۹ش و مجلدات اخیر آن در سال های ۱۳۷۲ش به پایان رسیده و در ۲۷ جلد منتشر شده است.
مؤلف در پیشگفتار ، هدف از تألیف آن را ارائه تفسیری برای استفاده عموم مردم بیان کرده است.
روش تفسیرنمونه؛
ابتدای هر سوره را با نام آن، مکی، مدنی بودن و تعداد آیات افتتاح می‌نماید، پس از آن به بیان ویژگی های سوره در طی چند نکته می‌پردازد، این نکات شامل فضیلت سوره، ثواب قرائت و جایگاه آن است که معمولا محور این بخش، روایات است. «عنوان محتوای سوره»، مدخل دیگر مفسر برای بحث راجع به خطوط کلی سوره است و آن را در قالب نکته‌ها، بیان می‌دارد.
در مواردی نیز وجه تسمیه سوره را به شکل سؤال مطرح کرده به آن می‌پردازد. پس از پرداختن به موارد فوق بررسی آیات و تفسیر آنها آغاز می‌گردد، در این بخش، ابتدا دسته‌ای از آیات مرتبط بهم را مشخص نموده، ترجمه آنها را بیان می‌دارد.
به شان نزول آیات، اهمیت داده آن را در این مقطع ذکر می‌کند، و در نهایت با تفسیر آیات، مطالب خود را در این بخش تکمیل می‌نماید.
پس از تفسیر، عنوان «نکته‌ها» حاوی مطالب و پرسش و پاسخ های ارزشمندی است، این بخش شامل عناوین متعدد، و حاوی مباحث موضوعی فراوانی مانند بحث هدایت، مقصود از قلب در قرآن، پیدایش نفاق، ریشه‌ها و خصوصیات آن و. . . است.
با توجه به فضای تالیف این تفسیر که از لحاظ فکری، افکار ماتریالیستی بین جوانان، تبلیغ می‌شد، سعی شده است نوع مطالب و سؤالات و اشکالات و پاسخ ها متناسب با سطح فکری این قشر، ارائه گردد، بدین جهت بخشی از مباحث اعتقادی در مقابله با اندیشه‌های مادی، منکران خداوند مطرح شده است.
انتخاب روش تقریب از طرف مفسر و همکاران در نزاع های فکری و فقهی شیعه و اهل سنت، سبب نشده است که ایشان از نقد خود بر افکار آنان، دست برداشته به سبب تقریب آن را مطرح نکنند، بلکه در عرصه اختلاف فکری، ضعف تفکر آنها، به خصوص، تفکر وهابی را آشکار نموده است. از جمله در بحث شفاعت ذیل آیه ۴۸ سوره بقره ، مطالبی فراوان در پاسخ شبهه وهابیان بر این مفهوم، ارائه داده‌اند. و نیز در مباحث ولائی، عقاید شیعی خود را مستدل و بدور از تعصب ناروا، بیان می‌دارد، از جمله در بحث ولایت ذیل آیه ۵۵ سوره مائده .
در فلسفه احکام مانند، فلسفه وصیت، فلسفه قصاص ، فلسفه تحریم گوشت های حرام،فلسفه روزه و. . . سعی نموده که حق مطلب را ادا نماید.
در آیاتی که قصص قرآن به خصوص انبیاء را مطرح می‌نماید، سعی دارد ضمن پرهیز از اسرائیلیات، با روایات، برخی جزئیات را روشن کرده، با مقایسه قصص قرآن با تورات، وهن و ضعف قصه‌های منتسب به تورات را مشخص کند، مانندمقایسه معارف قرآن با تورات.
مهمترین ویژگی این تفسیر:
اختصاص آن به عموم مردم است. نوع تفسیر و بیان مطالب، برای افراد و اقشار غیرمتخصص قابل فهم است. برخی دیگر ویژگی‌های تفسیر نمونه بنابر آنچه در مقدمۀ جلد اول آمده است:
- از آنجا که قرآن کتاب زندگی و حیات است، در تفسیر آیات به جای پرداختن به مسائل ادبی و عرفانی و مانند آن، توجه خاصی به مسائل سازنده زندگی مادی و معنوی و به ویژه مسائل اجتماعی شده و به اندازه کافی روی مسائلی که تماس نزدیک با حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است.
- به تناسب عناوینی که در آیات مطرح می‌شود، در ذیل هر آیه بحث فشرده و مستقلی درباره موضوعاتی مانند: ربا، بردگی، حقوق زن، فلسفه حج، اسرار تحریم قمار، شراب، گوشت خوک و ارکان و اهداف جهاد اسلامی و مانند آن آمده است تا خوانندگان در یک مطالعه اجمالی از مراجعه به کتاب‌های دیگر بی‌نیاز گردند.
- به جای پرداختن به بحث‌های کم‌حاصل، توجه مخصوصی به ریشه لغات و شان نزول آیات که هر دو در فهم دقیق معانی قرآن مؤثر هستند شده است.
- اشکالات، ایرادات و سؤالات مختلفی که گاهی در پیرامون اصول و فروع اسلام مطرح می‌گردد، به تناسب هر آیه طرح شده و پاسخ فشرده آن ذکر گردیده است، مانند: شبهه آکل و مأکول، معراج، تعدد زوجات، علت تفاوت ارث زن و مرد، تفاوت دیه زن و مرد، حروف مقطعه قرآن، نسخ احکام، جنگ‌ها و غزوات اسلامی، آزمایش‌های گوناگون الهی و ده‌ها مسأله دیگر به طوری که هنگام مطالعه آیات، علامت استفهامی در ذهن خواننده عزیز باقی نماند.
- از اصطلاحاتِ پیچیده علمی که نتیجه آن اختصاص کتاب به صنف خاصی است در متن کتاب دوری و به هنگام ضرورت در پاورقی آمده تا برای دانشمندان و صاحب‌نظران نیز مفید باشد.
ترجمه و آثار مرتبط
تفسیر نمونه به زبان‌های عربی و اردو ترجمه شده است. ترجمه عربی این کتاب در ۲۰ مجلد با عنوان «الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل” به وسیله محمد علی آذرشب و جمعی دیگر به انجام رسیده است.
علاوه بر ترجمه‌ها، کتاب‌های دیگری نیز بر اساس این تفسیر تالیف شده‌اند:
* برگزیده تفسیر نمونه: خلاصۀ دوره کامل تفسیر نمونه که توسط احمدعلی بابایی انجام و در ۵ مجلد منتشر شده است. این کتاب به زبان‌های انگلیسی، ترکی آذری و عربی ترجمه و منتشر شده است.
* تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ برگرفته از تفسیر نمونه: این کتاب توسط علی‌رضا کمالی گردآوری شده و توسط نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها چاپ شده است.
* ترجمه فارسی قرآن کریم: این ترجمه مبتنی بر ترجمه‌ای است که در تفسیر نمونه آمده و در سال ۱۳۷۳ش، با ویراستاری جواد محدثی چاپ شده است.
(پایان قسمت بیست و هفتم)