تفسیر مجمع البیان
آشنایی با تفاسیر قرآن(قسمت یازدهم)
تفسیر مجمع البیان؛
9-تفسیر شریف مجمع البیان از مهم‌ترین تفاسیر قرآن کریم نوشته فضل بن حسن طبرسی؛ منسوب به «طبرس» بر وزن جعفر معرّب «تفرش» است که شهری آباد نزدیک «ساوه» است. (متوفای ۵۴۸ ق – ) عالم دینی و مفسر شیعی است.
این تفسیر را « جمع البیان» دانشمندان شیعه و سنی ستوده و از آن به عنوان یکی از منابع قدیم تفسیری یاد کرده‌اند.
مجمع البیان از تفاسیر ادبی و اجتهادی قرآن است و پژوهشگران، اهمیت این اثر را در جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسی آرا می‌دانند.
تفسیر وی سرشار از نکات و مسائل مربوط به ادب و لغت و قرائات و نیز دلایل و حجت‌هاست و به سبب احاطه بر آرای مفسران گذشته ممتاز است.
مولف مجمع البیان، کتاب تفسیر تبیان را مبنای کار خود قرار داده و مسائل و فروعی را بر آن افزوده است.
طبرسی در تفسیر خود هفت مقدمه آورده و در آنها، تعداد آیات قرآن، اسامی قاریان مشهور، بیان و معرفی تفسیر و تأویل، اسامی قرآن، علوم قرآنی، فضیلت قرائت و کیفیت تلاوت آیات را بیان کرده است و محفوظ ماندن قرآن را از تحریف و زیادت و نقصان اثبات نموده و اجماع علمای امامیه را در این مورد یادآور شده است.
شیخ طبرسی تفسیر خود را در مدت هفت سال تدوین کرد.
روش طبرسی در تفسیر
او در تفسیر روشی منظم دارد؛ ابتدا به ذکر قرائت های مختلف در مورد آیه می‌پردازد و استدلال هایی را که هر قرائت بدان استناد کرده می‌آورد و پس از آن به توضیح لغات و بیان اعراب می‌پردازد و در پایان معانی و مفاهیم آنها را بیان می‌کند و اسباب نزول و داستان هایی را که مرتبط به آیات است نقل می‌کند.
بدین ترتیب، تفسیر وی حقیقتاً از بهترین نظم و ترتیب ممکن برخوردار است. او در مورد تفسیرش می‌گوید: «به تألیف کتابی آغاز کردم که در نهایت اختصار و تهذیب و نظم و ترتیب بوده و در عین حال انواع علوم و فنون قرآنی در آن جمع شده باشد و شامل همه دانستنی های مربوط به علم قرائت، اعراب، لغت، مسائل غامض و مشکل، مفاهیم و معانی و وجوه مختلف آنها، علل نزول، اخبار و قصص و روایات، حدود و احکام، حلال و حرام و نیز سخن از شبهات مخالفان و استدلال های ویژه علمای امامیه باشد و در بحث از جای‌جای قرآن بر صحت مبانی اصول و فروع مذهب تمسّک جسته، و دلایل عقلی و نقلی را بر شیوه اعتدال و اختصار بیان نموده باشد»
مـجمع البیان؛ تفسیری است به زبان عربی در ده مجلد و حجم آن تقریبا کمی‌بیش از تبیان شیخ طوسی است.
تفاسیر دیگر طبرسی
شیخ طبرسی به تدوین یک تفسیر اکتفا نکرده و از او دو تفسیر دیگر نام برده‌اند:
۱) الکافی الشافی، ایـن تـفـسـیـر در یک جلد و به زبان عربی و به شیوه ادبی است که پس از فراغت از تفسیر مجمع البیان، به تفسیر الکشاف جاراللّه زمخشری برخورد کرد و تفسیر الکافی را بر مبنای تفسیر زمخشری بین سال‌های ۵۳۵ یا ۵۳۷ تا ۵۴۱ ق تدوین نموده و آراء مخالف خود را با زمخشری توضیح داده است. ایـن تـفسیر مورد اعجاب و قبول علما قرار گرفته و در محافل علمی از شهرت بسزائی برخوردار است. نسخه‌های خطی آن بر خلاف دو تفسیر دیگر طبرسی کمیاب است.
۲) جوامع الجامع، طبرسی آن را پس از دو تفسیر دیگر خود نگاشته و برای تنظیم آن از آنها بهره بسیار برده است. و آن در چهار مجلد بزرگ به زبان عربی است.
(پایان قسمت یازدهم)