گردشگری فرهنگی در منطقه آزاد کیش

گردشگری منطقه ازاد کیش

مقدمه

صنعت گردشگري به عنوان يكي از مهم ترين پديده هاي هزاره سوم، طي نيم قرن گذشته با رشد تصاعد گونه خود تاثير به سزايي در پويايي اقتصادي و تبادلات فرهنگي كشورها داشته است؛ به طوري كه بسياري از صاحب نظران، قرن حاضر را قرن گردشگري نام نهاده اند. در این میان موضوعی که منجر به توسعه همه جانبه و پایدار می گردد گردشکری فرهنگی است.

گردشگري فرهنگي، نوعي از گردشگري است كه گردشگر را به فراگيري، آموزش، كنكاش و كسب تجربه درباره فرهنگ حال و گذشته جامعه مقصد و مقايسه آن با داشته ها و انگيزه هاي جامعه خود و ديگران وا مي دارد و در واقع تجربه كيفي ميان گردشگر و محيط، مورد بازديد قرار مي گيرد.

بر اين اساس، در بحث گردشگري فرهنگي؛ عموما دو محور مورد بررسي قرارمي گيرد؛ در محور اول گردشگري مرتبط با ميراث فرهنگي جامعه هدف است. در اين ديدگاه بُعد تاريخي يك جامعه مورد توجه قرار مي گيرد و محوردوم كليت فرهنگ مقصد را هدفگذاري مي كند.

گردشگری منطقه ازاد کیش

منطقه آزاد کیش از جمله مناطقي است كه واجد هر دو ويژگي است از اين جهت برنامه­ريزي براي توسعه گردشگري و بالتبع آن توسعه پايدار منطقه اهميت ويژه­اي پيدا مي­كند.

مزيت­هاي نسبي فرهنگي منطقه آزاد كيش و توانايي آن در جذب گسترده گردشگران داخلي و خارجي نيازمند بررسي فرصت­ها و تهديدهايي است كه در مسير توسعه پايدار منطقه قابل تصور است.

اگر منطقه آزاد كيش به عنوان منطقه­اي با ظرفيت­هاي گردشگري مورد توجه سياستگزاران است و توسعه آن در صدر برنامه­ها قرار دارد لازم است به اصول اوليه توسعه پايدار توجه شود.

اما اين در حالي است كه مقوله گردشگري فرهنگي در کیش كه مي­تواند در راستاي توسعه پايدار حركت كند، آنچنان كه شايسته آن است، مورد توجه سیاستگزاران و برنامه­ريزان منطقه و كشور قرار نگرفته است. از اين رو براي تدوين استراتژي­هاي توسعه پايدار منطقه، ضروري است مطالعاتي در اين خصوص انجام پذيرد تا ضمن شناسايي فرصت­ها و تهديدات، نقش گردشگري فرهنگي در پايداري توسعه در اين منطقه را بيان داشته و نشان دهد اهميت گردشگري فرهنگي در توسعه پايدار منطقه آزاد كيش، تبيين مزيت­هاي نسبي فرهنگي منطقه آزاد كيش در جذب گردشگران داخلي و خارجي و بيان فرصت­ها و تهديدهاي توسعه گردشگري فرهنگي در اين منطقه تا چه میزان است.

گردشگری منطقه ازاد کیش

گردشگري فرهنگي و توسعه پايدار

برخی از سودمندترين اثرات گردشگری بر جامعه میزبان؛ شامل ايجاد اشتغال، تجديد حیات نواحی فقیر، بهبود زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه محلی و غیره می شود. در عین حال، گردشگری اثرات منفی زيان­آوری را برای جامعه میزبان به همراه دارد.(میسون، 1387، 74)

توسعه پايدار در هر مقصد گردشگری از جنبه­های مختلف اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و زيست­محیطی مورد محک و ارزيابی قرار می­گیرد. در ابتدا علايق زيست­محیطی بیشترين توجه را جلب کرده بود اما امروزه هر سه بعد از ارزش يکسانی برخوردارند.

مديريت گردشگری پايدار در صورتی می تواند موفقیت­آمیز باشد که ارتباط اين سه بُعد به خوبی شناسايی شود.

توسعه پايدار نقطه ايده ال صنعت گردشگری و بسیاری صنايع ديگر در قرن بیست و يکم است. اين رويکرد از توسعه بر حفظ يکپارچگی و تنوع زيست­محیطی، برآوردن نیازهای اساسی انسان، نگه داری منابع به منظور استفاده نسل های آتی و کاهش بی­عدالتی تأکید دارد؛ بنابراين تأکید بر ديد بلندمدت و توازن بین افراد، در نسل حاضر و بین انسان ها و ساير ارگانیسم ها در اين نگرش وجود دارد.

گردشگری منطقه ازاد کیش

اگر توسعه پايدار يکی از اهداف عینی اين عصر از صنعت گردشگری است، پس اندازه­گیری عملکرد و اثرات جنبه­های اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و زيست­محیطی آن در مقصدهای گردشگری، يک ضرورت است.(نیک­بین و کرمی، 1391، 137)

 اثرات گردشگري فرهنگي بر توسعه پايدار

از آن جایی که توسعه پايدار برآمده از نتايج حاصل از محیط زيست، عدالت اجتماعی و اهداف اقتصادی است. امروزه توسعه گردشگری در کشورهای مختلف چه از جنبه­های فرهنگی ـ اجتماعی، چه به لحاظ اقتصادی و زیست مورد توجه همگان قرار گرفته است.

آثار گردشگري فرهنگي از سه بُعد فوق مورد توجه در توسعه پايدار است. هر چند بايد اشاره كرد كه این اثرات، داراي دو جنبه مثبت و منفي است؛ ولی در اینجا در حد امكان به آنها اشاره مي­شود:

گردشگری منطقه ازاد کیش

آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ – ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ

الف) تغيير در نظام ارزش­ها آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ– ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ:

ﮔﺮدﺷﮕﺮي فرهنگي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﻧﻈﺎم ارزﺷﻬﺎي اﻓـﺮاد و ﺟﺎﻣﻌﻪ، اﻟﮕﻮي رﻓﺘﺎري، ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑـﺎن و ﮔﺮدﺷـﮕﺮان ﺗـﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار اﺳﺖ؛ (هال،2001،126)

ب) ﺗﺠﺎري ﺷﺪن ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺷـﺪن فرﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن:

ﺳﺎﻛﻨﺎن، ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ­ﻛﻨﻨﺪ. اﺛﺮ اﻟﻘﺎﻳﻲ نيز از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮاﻳﻨـﺪي ﮔﻔﺘـﻪ ﻣﻲ­ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ، ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن اﻟﮕﻮ ﻣﻲ­ﺷﻮد و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑـﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ.(ضرغام، 1376، 392) همچنين در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ را ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺻـﻴﻞ آن ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﻧـﺎزل­ﺗـﺮي دارد و ﺑـﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.(آلن،1993،3)

ج) ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و فرهنگ ها:

ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑﻬﺮه­ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ: اول این که ﮔﺮدﺷـﮕﺮان ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن را ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و فرهنگ ها ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ­كنند. اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺑﺮاي ﮔﻮﻫﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ آن را ﭼﻮن ﺻﺪف در درون ﺧﻮد ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲ­دارد و ﻫﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻫﺮ اﺻﻴﻞ­ﺗﺮ و ﻏﻨﻲ­ﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻋﺰت و اﺣﺘﺮام ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ، دوم اﻳﻨﻜـﻪ ﺻـﻨﻌﺖ ﮔﺮدﺷـﮕﺮي ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﺠﺎد مي­ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ و ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ واﻗﻌـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻼﻗـﻪ­ﻣﻨـﺪان ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ. اﻳﻦ ﻋﻤﻞ، ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻏﺮور و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن و اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺪ ﺗﺤﻤﻞ آﻧـﺎن در ﺑﺮاﺑـر ﻓﺮهنگ های دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد.(ریچاردز،2002،20-18)

 د) اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﺮور و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ و محلي:

در ﺗﺄﻳﻴﺪ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي، ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ” اﺳﺘﻴﻦ و اﻧﺪرﺳﻮن” در دو ﭘﺎرك اﻳـﺎﻟﺘﻲ در ﻣﻴﻨﻮﺳـﻮﺗﺎ اﺷـﺎره ﻛـﺮد آﻧﻬـﺎ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي در آﻧﺠﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﺮور، ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ، ﺗﺒﺎدل اﻳﺪه­ﻫـﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ آﮔﺎﻫﻲ درﺑﺎره ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺟـﺸﻨﻮاره را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده، اﻳﺠﺎد ﻏﺮور و ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻮﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن، از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﺪه اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ.(هینچ و دلامر1994، 32-26)

ﻫ) ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪن آﺛﺎر فرهنگي:

اﻓﺰاﻳﺶ و ﺑﻬﺒﻮد ﺳـﺎﺧﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان و اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﻣﺤـﺼﻮﻻت ﻳـﺎ ﺗﺒﻠﻴـﻎ راﺟـﻊ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺪن اﻳﻦ آﺛﺎر در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪن آداب، ﺳﻨﻦ، ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺤﻠـﻲ و ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻳﺎ اﻧﻘﺮاض آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.(کاظمی مهدی و کاظمی سمیه، 1382، 39-49)

گردشگری منطقه ازاد کیش

آثار اقتصادي

توجه به آثار اقتصادي در حوزه گردشگري عام­ترين نگاه است و به همين دليل اعتقاد بر اين است كه رایج ترین نگاه به گردشگري در جهان معاصر رويكرد اقتصاد محور است.(همایون، 1384، 23) گردشگري فرهنگي نيز مي­تواند به عنوان گونه­اي از گردشگري نقش قابل ملاحظه­اي در اقتصاد ايفا نمايد كه در ادامه به چند مورد آن اشاره مي­شود.

الف) اشتغال زائي به خصوص در صنايع فرهنگي:

گردشگري فرهنگي هم براي اشتغال زائي در صنايع فرهنگي مي­تواند نقش­آفريني كند و هم ديگر صنايع مربوط به گردشگري.

ب) اثرات درآمدی براي بخش فرهنگي جامعه:

امروزه سهم زیادی از درآمد برخی کشورها از محل فعالیت های گردشگری است. مسافرت و جهانگردی در تولید ناخالص ملی نقش والایی را ایفاد می کند.

ج) كمك به تنظيم عرضه و تقاضا

 د) كمك به توسعه اقتصادي:

اگر منافع گردشگری در سطح جوامع و مناطق یک کشور به درستی توزیع شود می تواند سطح زندگی مردم را بهبود بخشد.(پاپلی یزدی و سقایی، 1385، 93) به همین دلیل توسعه گردشگری، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، عامل مؤثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود.(کاظمی، 1386، 6)

ﻫ) كمك به توسعه صنايع فرهنگي:بخش قابل توجهي از نيازهاي گردشگران فرهنگي را مي­توان با رونق دادن به اين صنايع تامين كرد و از اثرات مختلف اقتصادي آن بهره­مند شد.

گردشگری منطقه ازاد کیش

آثار زيست ­محيطي

اﻣﺮوزه ﺗﻮﺳﻌﺔ ﮔﺮدﺷﮕﺮي و ورود ﮔﺮدﺷﮕﺮان، علاوه بر ﺗﺄﺛﻴﺮات اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ – ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، اثرات زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑـﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪة ﮔﺮدﺷﮕﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ­آورد. گردشگران فرهنگي علاوه بر آنكه گردشگر هستند انگيزه­ هاي فرهنگي هم دارند كه در مورد زيست محيط ميزبانان نيز توجه ويژه دارند به همين دليل بايد به اين مورد نيز از دو بعد مثبت و منفي توجه شود.

گردشگری منطقه ازاد کیش

گردشگری فرهنگی و توسعه پایدار در منطقه آزاد کیش

“کیش نام جزیره ای است در هرموز که چون بر بلندی­های هرموز بر می آیند همانند کیش که ترکش باشد به نظر در می آید”  (فرهنگ جهانگیری) ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻴﺶ در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﻳﺨﻲ به ﻋﻠﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﻠﻴﺢ ﻓﺎرس اﻫﻤﻴﺖ ویژه­ای در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺠﺎرت داﺷﺘﻪ و از آنجا که در منطقه ای استراتژیک قرار گرفته همواره به عنوان یکی از مهمترین جزایر خلیج فارس مطرح بوده است.

گردشگری منطقه ازاد کیش

گردشگری فرهنگی در کیش و توسعه پایدار منطقه 

دست یابی به توسعه پایدار با محوریت گردشگری فرهنگی به برنامه ریزی، تبیین سیاست های کلان  فرهنگی – اقتصادی و همچنین مدیریت دستگاه های متولی و همکاری همه جانبه مردم نیاز دارد تا بتواند منافع کوتاه مدت و بلند مدت ملی به همراه داشته باشد.

مفهوم گردشگری فرهنگی از مناظر مختلفی قابل توضیح و بررسی است در این بخش سعی می شود این موضوع در سه محور مهم و تاثیر گزار زیر مورد بررسی قرار بگیرد: الف)گردشگری فرهنگی/اجتماعی ب) محیط زیست و ج) گردشگری فرهنگی/ اقتصادی

گردشگری زمینه اصلی تولید اشکال جدید فرهنگی است، گردشگری آمیزه ای از فعالیت های صرفاً تجاری نیست، بلکه همچنین بیان ایدئولوژیک تاریخ، طبیعت و سنت است؛ تأثیرات فرهنگی و اجتماعی به این دلیل، اهمیت دارد که تعاملات به وجود آمده بین جامعه میزبان و میهمان بطور طبیعی باعث تغییر و تحول در کیفیت و سطح زندگی، کار، الگوهای فرهنگی- رفتاری و نظام ارزشی، زبان، روابط خانوادگی، نگرش ها، آداب و سنن، ساختار جامعه و به طور کلی تأثیر بر فرهنگ ساکنان بومی است تغییراتی که ممکن است بصورت غیر ملموس، به آرامی و خواسته و ناخواسته صورت پذیرد.

گردشگری منطقه ازاد کیش

پیامد گردشگری برآثار تاریخی و هویت فرهنگی کیش

افزایش ورود گردشگران خصوصا گردشگران  خارجی جزیره به اهالی بومی کیش این فرصت را می دهد ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ و ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ واﻗﻌـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻼﻗـﻪ­ﻣﻨـﺪان ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ. افزایش ورود گردشگران داخلی و تعامل بیشتر اهالی بومی جزیره با میهمانان و ساکنین مهاجر باعث تقویت مفاهیم و ارزش های مشترک  فرهنگی، تقویت زبان ملی و ثبت خاطرات مشترک می شود که این موضوع باعث تقویت انسجام و همبستگی ملی است.

در ﺑﺮرﺳﻲ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ، ﺑﺮﺧﻲ کارشناسان ﺑﻪ ﺗﺠﺎري ﺷﺪن ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺷـﺪن فرﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن اﺷﺎره ﻛﺮده­اﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن، ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ­ﻛﻨﻨﺪ. با توسعه فرهنگ گردشگری تغییر معنا داری در عرضه محصولات و تولیدات فرهنگی در کیش بوجود آمده است.

آداب خوش آمد گویی، پذیرایی ساکنین بومی جزیره و روش های طبخ غذا (همانند سایر اقوام عرب زبان) ویژگی های سنتی خود را از دست داده است و با روش های عامه پسند، مدرن و طبیعتاً عاری از بار فرهنگی و آموزشی آن صورت می گیرد.

وجود خیل مهاجران ساکن جزیره (به دلیل فرصت های شغلی و سرمایه گذاری حاصل از توسعه صنعت گردشگری) با آداب و رسوم منطقه زادگاهشان که با خود به همراه آورده اند هویت بومی جزیره را تغییر داده و اهالی بومی جزیره را در یک مرزبندی اقلیتی قرار داده است به نحوی که در گفت وگوهای روزمره واژه “محله عربها” و ” بازار عربها ”  مرتباً شنیده می شود.

جمعیت بومی جزیره در قیاس با ساکنین مهاجر کاهش یافته است. ساختار دینی جزیره در گذشته با اکثریت سنی مذهبان بود تغییر کرده و مذهب رسمی و اکثریتی شیعه است.

با توجه به آمار روزافزون گردشگران داخلی و خارجی و افزایش مهاجرت به این جزیره،  آرامش امنیت و همزیستی موجود در آن ماحصل تعامل و دوستی ساکنین بومی و مهاجر با یکدیگر و از سوی دیگر با گردشگران است.

ساکنین بومی و مهاجر جزیره (با فرهنگ های مختلف) خود را کیشوند ( معادل شهروند جزیره کیش) می دانند این تعامل و تحمل به درجه ای از تکامل رسیده است که  گردشگران خارجی در بسیاری از مناسبت ها و رویدادهای اجتماعی و سیاسی ملی/ محلی جزیره شرکت می کنند.

با افزایش ورود گردشگران طبیعتا جرائم و بزه کاری های اجتماعی ازقبیل (سرقت، فروش کالای قاچاق، فساد و…) افزایش پیدا می کند هرچند در این زمینه و امکان مقایسه آماری رشد و یا کاهش این جرائم آمار و منابع روشنی موجود نیست.

گردشگری منطقه ازاد کیش

گردشگری، محیط زیست و توسعه پایدار در کیش

توسعه گردشگری و فعالیت های مربوط به آن ، استفاده از منابع طبیعی و حضور فیزیکی گردشگران در طبیعت باعث می شود محیط زیست بیشتر تحت تاثیر انسان قرار گیرد.

مسئله محیط زیست و حفظ آن که یکی از کارکردهای توسعه پایدار است و به یکی از مهم ترین چالش های قرن حاضر تبدیل شده است. مسلما ادامه روند تغییر و تخریب محیط زیست نتیجه ای فاجعه بار خواهد داشت. اهمیت این موضوع باعث شده است تا تصور توسعه با ” رشد اقتصادی با هر قیمت ” جای خود را به نگرش “رشد کیفی با توجه به حفظ محیط زیست و عدالت اجتماعی” بدهد.

با توسعه گردشگری و افزایش ورود گردشگران، افزایش جمعیت و فعالیت های مربوط به آن باعث افزایش آلودگی صوتی می شود. با تجمع اکثر مراکز خرید و تفریحی در بخش مرکزی شهر و دوری آن با بخش عمده ای از جاذبه های طبیعی آرامش و سکوت کلی جزیره حفظ شده است هر چند در برخی از  مراکز تفریحی وگردشگری کیش (اسکله بزرگ تفریحی، مراکز برگزاری جنگ های شبانه، پاساژها ) آلودگی صوتی زیادی وجود دارد.

فعالیت های عمرانی و توسعه ای خصوصا ساخت و سازها باعث تغییر در چشم اندازهای طبیعی و محیطی می شود. احداث هتل ها و ساختمان های بلند را می توان یکی از بارزترین نمونه ها دانست در بسیاری از مناطق ساحلی دنیا سعی می شود با اتخاذ تدابیری از قبیل لحاظ کردن حریم خط ساحلی و احداث ساختمان هایی همگون با طبیعت منطقه چشم انداز های آن مناطق را حفظ کنند.

در جزیره کیش طی بیست سال گذشته ساخت و ساز رونق فراوانی داشته است و تغییرات بصری فراوانی را ایجاد نموده، خصوصاً در بخش مرکزی شهر کیش، در نوار ساحلی جزیره که بخش عمده آن از نظر بصری همگونی لازم را با طبیعت منطقه ندارد. سیاست گزاران هرچند با احداث پارک های ساحلی و اسکله های تفریحی سعی کرده اند مناطقی از ساحل بکر و طبیعی باقی بماند .

در جزیره کیش با اختصاص مناطق حفاظت شده و عدم اجرای ساخت و ساز در حریم 120 متری ساحل و محدودیت ساخت و ساز در محیط دریایی، گزارش خاصی از تغییرات کلی در زیست بوم ها به واسطه ساخت و ساز منتشر نشده است، هرچند این موضوع  نیاز به کارشناسی تخصصی بیشتری دارد.

در اینجا منظور کلی محیط طبیعی جزیره کیش است. با توجه به محصور بودن و عدم انتقال جانوران به جزیره در خصوص گونه های جانوری این موضوع منتفی است. در خصوص گونه های گیاهی نیز با توجه به شرایط آب و هوایی در انتخاب و توسعه گیاهی گونه های سازگار انتخاب می شوند.

برگزاری دوره های آموزشی، تهیه بروشورهای آموزشی، برگزاری مسابقات با محوریت محیط زیست  وجود بنرهای تبلیغاتی و آگاهی دهنده با محوریت محیط زیست از جمله اقدامات آموزشی در جزیره کیش است هرچند با توجه به اهمیت حفظ و حراست محیط زیست به برنامه های آموزشی فراوانی نیاز است.

بر اساس مشاهدات عینی و  با توجه به محدودیت های منابع آب شیرین و هزینه های آن، استفاده کار آمد از منابع آبی به  بخشی از فرهنگ عمومی جزیره تبدیل شده است. ساکنین جزیره در مدیریت مصرف آب بسیار هوشمندانه و با رویکرد صرفه جویی عمل می نمایند همچنین موضوع بازیافت و باز استفاده از آب های فاضلاب در جزیره در حال اجراست.

جزیره کیش با شهر های سبز و دوست دار محیط زیست جهان همانند “المو – اگوستین –ونکور”و…. فاصله دارد اما توسعه گردشگری با رویکرد توسعه پایدار  در جزیره کیش با ملاحظات زیست محیطی  و با هدف ارتقاء و حفظ آن در جریان است  و طرح های عمرانی و توسعه ای زیادی در این زمینه در حال اجراست.

همچنین رویکردهای زیست محیطی سازمان منطقه آزاد کیش، کیشوندان بومی و مهاجر در نهایت باعث جذب گردشگران، از جمله گردشگران فرهنگی است. از طرف دیگر به نظر می رسد در خصوص رابطه گردشگری فرهنگی، جزیره کیش و توسعه پایدار می توان گفت شرایط موجود جزیره به گونه ای رقم خورده تا بیش از آن که گردشگران فرهنگی بر روی محیط زیست تاثیر گذار باشند، محیط زیست کیش بر روی رفتار آنها تاثیر گذار است.

گردشگری منطقه ازاد کیش

توسعه گردشگری، توسعه اقتصادی

توسعه صنعت گردشگری و ارتباط تنگاتنگ آن با  سایر صنایع  (از جمله هتل داری، حمل و نقل، آژانس‌های مسافرتی، صنایع‌دستی، رستوران‌داری، صنایع‌غذایی، کشاورزی و غیره) باعث  افزایش درآمد های ارزی و ریالی و توزیع مجدد درآمد ها، ایجاد زمینه اشتغال، فروش کالاها و خدمات و توسعه حمل و نقل و رونق اقتصادی می شود.( کاظمی، 1385، 69 – 71)

عینی ترین نتیجه صنعت گردشگری را شاید بتوان در افزایش درآمد (بخش خصوصی و دولتی)، بهبود کیفیت زندگی مردم، افزایش رفاه اجتماعی، افزایش درآمد های ملی/منطقه ای و کاهش بار مالی دولت (بدلیل  مشارکت و سرمایه گزاری بیشتر بخش خصوصی) و امکان صرف هزینه بیشتر توسط خانواده ها در امر آموزش و فرهنگ مشاهده کرد.

از طرفی رشد اقتصادی بر رشد گردشگری تاثیرگذار است، توسعه اقتصادی با افزایش تسهیلات، ارتقای زیرساخت های گردشگری، گسترش شبکه بانکی و پولی، توسعه بهداشتی و ارتقاء سطح فرهنگی به جذب و پذیرش و ارائه خدمات بهتر به گردشگر و توسعه گردشگری منجر می شود.

توسعه گردشگری علاوه بر رونق کسب و کارهایی که مستقیما به گردشگران خدمت رسانی می کنند باعث توسعه صنایع و موئسسات میانی نیز می شوند. بعنوان مثال در مورد یک هتل علاوه بر مجموعه فعالیت های هتل داری، شرکت­های ساختمانی، تاسیساتی و فنی، شرکت های طراحی و…. نیز ذی نفع هستند، بنابراین گردشگر و گردشگری را می توان به عنوان عامل محرک اقتصادی نامید.

بر اساس تصویب نامه هیأت وزیران در سال 1368  مبنی بر تاسیس  مناطق آزاد (اقتصادی-تجاری) جزیره کیش (که با تصویب شورای انقلاب در سال  1359 از معافیت هایی در زمینه تجارت و ورود کالا برخوردار بود با توجه به سابقه توان و طرح های اقتصادی و تجاری) در سال 1372 به عنوان منطقه آزاد انتخاب گردید. این امر سبب شد تا واردات انواع  کالاها به بازار جزیره کیش افزایش پیدا کند. تسهیلات گمرکی، فراوانی و تنوع کالا علاوه بر تجار توجه بسیاری از خانوارهای اقصی نقاط کشور را به این جزیره معطوف ساخت. آب و هوای گرم این جزیره برخلاف نوار ساحلی شمال کشور امکان سفر به کیش را در فصول سرد سال نیز ممکن می سازد.

خطوط هوایی و دریایی داخلی و خارجی مسافرت به این جزیره را تسریع می کند.

افزایش روزافزون گردشگران داخلی (با هدف استفاده از مراکز خرید و جاذبه های طبیعی) و گردشگران خارجی (اغلب مقیم کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس بودند) و هزینه کرد آنان موجب انباشت سرمایه در کیش می شود، اجرای پروژه های عمرانی، برای پاسخگویی به نیاز گردشگران ده ها مرکز اقامتی، پذیرایی، خدماتی، تفریحی و … افزایش امکانات و خدمات در این جزیره موجب  باز آفرینی سفر، افزایش گردشگر و هزینه کرد بیشتر مسافران و در نتیجه بازآفرینی ثروت در جزیره کیش شده است. این فراگرد از یک سو به توسعه گردشگری از سوی دیگر به توسعه پایدار منجر شده است.

سنجش  وضعیت گردشگری فرهنگی/ اقتصادی کیش بر مبنای شاخص های توسعه پایدار

جزیره کیش علاوه بر برخورداری از پشتیبانی سرزمین اصلی با بهره مندی ازجاذبه های گردشگری تسهیلات گمرکی و مقرراتی (منطقه آزاد) و زیرساخت های کارآمد، امکانات و ظرفیت بالایی در پذیرش و ارائه خدمات به گردشگران را دارد.

شاید یکی از مهمترین کارکردهای صنعت گردشگری درآمدزایی آن باشد، توسعه گردشگری با افزایش ورود مسافران و ارائه خدمات بیشتر و بهتر به آنان وافزایش هزینه کرد گردشگران باعث انباشت سرمایه و باز تولید ثروت در جزیره کیش و افزایش درآمد بخش خصوصی و بخش دولتی (عوارض و مالیات) می شود.

با توسعه گردشگری و ایجاد فرصت های شغلی فراوان خصوصاً بخش های اقتصادی و خدماتی، وضعیت اشتغال در کیش در شرایط مطلوبی قرار دارد به نحوی که بسیاری از ساکنین جزیره را مهاجران جویای کار تشکیل می دهند.

همانطورکه توضیح داده شد جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی کیش از ارزش تاریخی و اکو توریستی بالای برخوردار هستند و می توان عنوان کرد این جاذبه ها در نوع خود کم نظیر بوده و ارائه خدمات اقتصادی، فرهنگی، رفاهی در کنار این مجموعه ها، کیفیت بازدید از آنها را افزایش داده است.

براساس توضیحات داده شده، مشاهدات عینی و پژوهش و مطالعه می توان چنین نتیجه گرفت که توسعه گردشگری با افزایش سطح درآمد بخش خصوصی و دولتی باعث اجرای پروژه های عمرانی، افزایش اشتغال، افزایش سطح آموزشی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان جزیره و تاثیرات فراوان اقتصادی در کسب و کارهای مرتبط با خدمات گردشگری و  صنایع وابسته شده است.

با اجرای پروژه های عمرانی در راستای اهداف توسعه گردشگری فرصت های شغلی فراوانی در جزیره کیش فراهم شد. جمعیت (ساکن) جزیره با گسترش فرصت های شغلی و مهاجرت نیروی کار از سایر شهر های کشور افزایش پیدا کرد و امکانات رفاهی و آموزشی بیشتری در اختیار ساکنین جزیره قرار گرفته است.

همزیستی ساکنین مسلمان بومی و مهاجر جزیره با دو مذهب شیعه  و سنی فرصت فرهنگی وِیژه ای در شناخت مشترکات و اعتقادات دینی برای ساکنین فراهم نمود. با توجه گردشگران به جاذبه های طبیعی و بهره برداری از آن سطح آگاهی و لزوم حفظ و نگهداری از این نعمات الهی اهمیت بیشتری پیدا کرده و تلاش های فراوانی برای حفظ  محیط های دریایی و گونه های جانوری و گیاهی  با اختصاص مناطق حفاظت شده انجام شده است.

با توسعه گردشگری و افزایش ورود گردشگران داخلی و خارجی به کیش برای افزایش بیشتر انگیزه های سفر، برنامه های زیست محیطی  زیادی  از مدیریت پس ماند تا افزایش فضای سبز در جزیره اجرا شده است.

توسعه گردشگری با رونق کسب و کار ها و  فعالیت های مربوط به گردشگری، افزایش درآمد بخش خصوصی و دولتی، افزایش امکانات رفاهی، آموزشی، ارتقاء سیستم حمل و نقل، ایجاد اشتغال، آموزش نیروی کار و… بهبود سطح کیفی زندگی ساکنین جزیره کیش همراه بوده است.

گردشگری منطقه ازاد کیش

نتیجه گیری

جزیره کیش به عنوان یکی از مهمترین مناطق گردشگری کشور، تحت تاثیر عوامل اقتصادی و فرهنگی گردشگری قرار دارد.

توسعه گردشگری فرهنگي هرچند باعث افزایش برخی جرایم و آسيب­هاي اجتماعی می­گردد ولی به دلیل افزایش درآمد، افزایش اشتغال و در پی آن ارتقاء فرهنگی، زمینه­های اجتماعی را برای حفظ و ارتقاء امنیت فراهم می کند.

همچنین در جهت حفظ و حراست از دستاوردهای اقتصادی و حفظ آرامش و جلب رضایت گردشگران، نقش نیروی انتظامی در ثبات امنیت در خور توجه است.

با مدیریت یکپارچه که در بخش دولتی وجود دارد(سازمان منطقه آزاد کیش بعنوان متولی امور کیش) برنامه­های کلان و عمرانی بخش دولتی با رویکرد توسعه گردشگری فرهنگی و حفظ منافع متقابل جامعه میزبان و میهمان، بر مبنای اساسنامه سازمان منطقه آزاد کیش طرح­ریزی و اجرا شده است.

در نهایت سنجش تاثیر گردشگری فرهنگی و شرایط فرهنگی جزیره کیش نشان می­دهد که هر دو عنصر یاد شده نقشی مثبت و دو سویه در توسعه پایدار جزیره کیش ایفا می­کنند.

سنجش تاثیر گردشگری فرهنگی بر شرایط زیست محیطی جزیره کیش نشان می دهد که از یک سو محیط زیست و منابع طبیعی و دریایی این جزیره آسیب­هایي دیده اما با افزایش سطح آگاهی عمومی و برنامه­های زیست محیطی اجرا شده گردشگری فرهنگی نقشی مثبت در توسعه پایدار جزیره کیش ایفا می کند. هرچند ادامه و توسعه طرح های پژوهشی و حفاظتی با توجه به آسیب پذیر بودن منابع طبیعی توسط سازمان منطقه آزاد کیش بسیار ضروری است.

در نهایت سنجش تاثیر گردشگر فرهنگی و شرایط اقتصادی جزیره کیش نشان می دهد که هر دو عنصر یاد شده نقشی مثبت و دو سویه در توسعه پایدار جزیره کیش ایفا می­کنند. این فرایند به صورت چرخه­ای منجر به توسعه پایدار شده است. توسعه گردشگری و در نتیجه توجیه اقتصادی سرمایه­گذاری در این جزیره “سرمایه گذارای داخلی و خارجی” را به همراه داشته است.

با جمع بندی سه مولفه فوق در خصوص رابطه گردشگری فرهنگی و توسعه پایدار کیش چنین استنباط می شود ” سطح تاثیرات مثبت توسعه گردشگری در شرایط اقتصادی و فرهنگی جزیره کیش از آسیب­ها و اثرات منفی آن به مراتب بیشتر است” و وجود گردشگر فرهنگی شناخت و تقویت مشترکات فرهنگی و مذهبی ساکنین جزیره، تعاملات فرهنگی با گردشگران، معرفی تاریخ وآثار تاریخی و فرهنگی، افزایش سطح آگاهی، توجه به ملاحظات زیست محیطی، تلاش در حفظ و احیای محیط دریایی و گونه های زیستی، افزایش اشتغال، افزایش درآمد، توسعه زیرساخت ها، افزایش امکانات رفاهی، آموزش و بهبود کیفیت زندگی مردم و نهایتا تقویت پیوند میان “اجتماع-اقتصاد-محیط زیست” به عنوان عناصر تشکیل دهنده توسعه پایدار را به همراه داشته است.

بدريه بحريني[1]

منابع

• افجه، علی اکبر(1382) «توسعه جهانگردی از ديدگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی»، مجموعه مقالات سمینار بررسی سیاست ها و برنامه های توسعه جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشکده حسابداری و مديريت دانشگاه علامه طباطبايی.
• محمدپور،(1389)روش تحقیق کیفی ضد روش 1، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
• پاپلي يزدي، محمدحسين. و سقايي، مهدي(1388). گردشگري(ماهيت و مفاهيم)، تهران: انتشارات سمت.
• تقي زاده اﻧﺼﺎري، ﺣﺴﻦ(1381)ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي در اﻳﺮان، تهران: اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﻮﻳﺎ، ﭼﺎپ اول.
• دلاور، علی(1385) مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران: رشد، چاپ پنجم.
• رامشت، محمدحسين و عزتيان، ويكتوريا و محبوب فر، محمدرضا و قمري، حسين(1390) «نقش گردشگري فرهنگي در توسعه پايدار كشور ايران».
• ﺿﺮﻏﺎم، ﺣﻤﻴﺪ.(1376) «راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان » ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان، ج 1 داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒـﺎﺋﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﺮاﻧﮕﺮدي و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي.
• ﻛﺎﻇﻤﻲ، ﻣﻬﺪي و ﻛﺎﻇﻤﻲ، ﺳﻤﻴﻪ(1382) «ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدي ﺑﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ»، ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺟﻬـﺎﻧﮕﺮدي، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، ﺷﻤﺎره 1.
• ﻛﺎﻇﻤﻲ، ﻣﻬﺪي(1386) ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ.
• کاظمی، محمد(1385) مدیریت گردشگری، تهران: نشر سمت.
• میسون، پیتر.(1387) گردشگری، اثرات، برنامه ¬ریزی و مدیریت، تهران: ترمه.
• يونسكو. فرهنگ و توسعه(1376)ترجمه نعمت¬اله فاضلي و محمد فاضلي، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
• همایون، محمد هادی(1384) جهانگردی ارتباطی میان فرهنگی، تهران: نشر دانشگاه امام صادق.
• نیک بین، مهنا و کرمی، مهرداد(1391) بررسی پایداری اجتماعی ـ فرهنگی توسعه گردشگری، مطالعه موردی جزیره کيش، فصلنامه پژوهشات فرهنگي، دوره پنجم، شماره 2.
• Braun, V. and Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, (2). pp. 77-101. ISSN 1478-0887
• Delamere, H. and Hinch, M. (1994), “Community festival: celebration or selloute”., Recreation Canada,
• Hall, C. M. and Page, J. (2001), The Geography of tourism and Recreation, Routledge
• Richards, Greg (2005), Cultural Tourism in Europe, ATLAS, UK
• Richards,Greg (2002), “Torism and the world of Culture and Heritage, “tourism Receration Research, vol. 25(1),.
• UNESCO (2006), Tourism, Culture and Sustainable Development, UNESCO Publishing, Paris
• Valeriu and Mauela, Elena (2007), “Cultural Tourism and Sustainable Development’, Romanian Journal of Economic Forecasting, France

 

[1] کارشناس ارشد گردشگری از پردیس دانشگاه تهران/مدیر هنری سازمان منطقه آزاد کیش/عضو شورای شهر کیش

پست الکترونیک B.Bahreini@yahoo.com