درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-25

درس هایی از پدافند غیر عامل و پدافند عامل-25

بیوتروریسم و تروریسم

بيوتروريسم

يكي ديگر از اشكال اقدامات تروريستي كه تأسیسات حفاظت شده و كل منطقه و حتي كشور را مي‏تواند مورد تهديد قرار دهد پديده نو ظهور «بيوتروريسم» است. بيوتروريسم به معني انجام عمليات تروريستي به وسيله عوامل بيولوژيكي مي‏باشد. اين عوامل شامل عامل‏هاي، ميكروبي، ويروسي، انگلي يا فرآورده‏هاي آن‌ها مي‏باشد كه به‌ منظور ايجاد وحشت يا نابودي انسان‏ها و دام‏ها يا گياهان مورد سوءاستفاده تروريست‏ها قرار مي‏گيرد. معمولاً عواملي كه مورد استفاده در بيوتروريسم قرار مي‏گيرد در طبيعت يافت مي‏شوند كه البته براي استفاده از آن‌ها ‏‏گاهي لازم است تا ميزان بيماري‌زائي آن‌ها ‏‏افزايش داده شود يا در برابر داروها و سموم مقاوم‌سازي شوند. تا به‏راحتي در محيط غيرفعال نشوند و حداكثر زيان را وارد نمايند. زيان‏هاي وارده از اين طريق به تأسیسات مي‏تواند موجب از كار افتادن و حتي حذف كارشناسان و كاركنان تأسیسات گردد. البته حمله بيوتروريستي صرفاً اختصاص به تأسیسات ندارد و يك اقدام تروريستي عام و منطقه‏اي است ولي امكان به‌کارگیری آن در تأسیسات تروريست‏ها هم متصور مي‏باشد

تعريف بيوتروريسم

دكتر محمود محمدي در مقاله «بيماري‏هاي مشترك و بيوتروريسم»، بيوتروريسم‏ را سوءاستفاده از عوامل ميكروبي ، ويروسي، انگلي يا فرآورده‏هاي آن‌ها ‏‏به ‌منظور ارعاب يا هلاكت انسان‏ها و نابودي دام‏ها يا گياهان تعريف نموده و توضيح داده است كه عوامل ايجاد‌ كننده بيوتروريسم معمولا از جمله عوامل ايجاد ‌كننده بيماري‏هاي مهم و خطرناك در انسان هستند و اغلب اين عوامل مشترك بين انسان و دام هستند. ‏در حملات بيوتروريستي از عوامل ويروسي، باكتريايي و انگلي استفاده مي‏گردد. ‏معمولا عوامل مورد استفاده در بيوتروريسم در طبيعت يافت مي‏شوند كه البته براي استفاده از آن‌ها ‏‏گاهاً لازم است تا ميزان بيماري‌زايي آن‌ها ‏‏افزايش يابد. در بعضي از موارد عوامل بيماري‌زا بايد در برابر داروها و سموم مقاوم‌سازي شوند تا به‏راحتي در محيط مورد نظر غيرفعال نشوند و حداكثر زيان را وارد نمايند

. (http://behdasht-brasil.blogfa.com)

اشكال بيوتروريسم

بيوتروريسم بسته به اهدافي كه از سوي تروريست‏ها دنبال مي‏كند مي‏تواند در اشكال زيرتقسيم‌بندي و نامگذاري گردد:

بيوتروريسم با اهداف نظامي

با هدف تضعيف قواي نظامي حريف توسط نيروهاي دشمن در اشكال گوناگون به كار مي‏رود.

بيوتروريسم با اهداف اقتصادي

اين روش بر عليه حيوانات و گياهان به‌ منظور نابودي محصولات دامي‏ و كشاورزي براي ضربه ‌زدن به اقتصاد كشور حريف به كار مي‏رود. در اين نوع بيوتروريسم هدف، نابود كردن پايه‏ هاي اقتصادي كشور يا منطقه ‏اي مي‏باشد. ‏در بعضي از كشورهاي در حال توسعه كه غذاي اصلي مردم را محصول كشاورزي نظير برنج تشكيل مي‏دهد ممكن است با ايده ‏هاي تروريستي، به آسيب بيولوژيك غلات و از بين بردن آن‌ها ‏‏بپردازند و مسبب قحطي، سوءتغذيه، كاهش ايمني و عفونت‏هاي مكرر گردند. در كشوري مانند ايران مزارع گندم و برنج به عنوان اساس تغذيه مردم مي‏تواند مورد حملات بيوتروريستي قرار گيرد. چنان‏كه در سال‏هاي 2000 الي 2007 انگلستان مورد حمله قرار گرفت و ميليارد‏ها دلار خسارت مالي ديد. ‏در اين سال‏ها انگلستان براي جلوگيري از انتشار بيماري مجبور شد بيش از يك ميليون راس گاو را معدوم نمايد.

بيوتروريسم با اهداف سياسي

حذف فيزيكي يا ناكارآمد‌ كردن افراد موثر سياسي كشور به وسيله عوامل بيولوژيكي، بيمار‌شدن يا مرگ تعمدي آنان به شكل طبيعي، بيوتروريسم گفته مي‏شود.

با توجه به اين‏كه توليد مواد بيولوژيك و استفاده و انتشار آن براي تروريست‏ها به نسبت ارزان است و به همين منظور به آن «بمب اتمي فقرا» هم گفته شده است و گاهاً با حرف اختصاري (PMAB) كه برگرفته از جمله Man، Atom The Poors  مي‏باشد ناميده مي‏شود. ‏در ضمن استفاده از سلاح‏هاي بيولوژيك تا حدودي براي تروريست‏ها بي‌خطر مي‏باشد و هم‏چنين مقابله بر عليه آن‌ها ‏‏بسيار مشكل است. به عنوان مثال در صورت انتشار عامل اسهال در آب يك منطقه تا دوره كمون سپري شود و علائم بيماري ظاهر شود چند روز طول مي‏كشد كه فرصت مناسبي براي فرار تروريست‏ها و رسيدن به منطقه امن است ضمن اين‏كه انتقال پنهاني عوامل بيولوژيك هم از كشوري به كشور ديگر به وسيله مسافر‏هاي معمولي آسان به نظر مي‏رسد. به عنوان مثال قرار‌دادن پودر ميكروب سياه زخم در داخل كپسول به عنوان دارو و حمل آن به مناطق مورد نظر كار مشكلي نمي‏‏باشد.

تروريست‏ها عوامل بيماري‌زا را از راه ‏هاي مختلفي مي‏توانند در مناطق هدف مورد استفاده قرار بدهند كه شامل انتشار عوامل بيماري‌زا در هوا، آب، مواد غذائي، انواع مواد كنسرو شده، اسباب‌ بازي، پاكت ‌نامه، هدايا پستي، حشرات ناقل، خون و… مي‏باشد.

استفاده از نوع عامل بيوتروريسم بر اساس اهداف تروريست‏ها تعيين مي‏گردد. در صورتي كه تروريست‏ها قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشند از عواملي نظير آبله انساني استفاده مي‏كند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل مي‏شود و باعث آلودگي وسيع مي‏شود و در صورتي كه قصد آن مورد هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده مي‏كند.

ميزان ناتوانى و مرگ ناشى از بيوتروريسم

طبق نظر كارشناسان سازمان بهداشت جهاني  W.H.O‏ در حال حاضر 17 كشور جهان قابليت توليد چنين موادي را دارند و سازمان بهداشت جهاني تخمين زده است كه پراكنده ‌كردن 50 كيلوگرم اسپور سياه زخم در طول يك مسير 2 كيلومتري در يك منطقه با جمعيت 500000 نفر موجب 125000 مورد عفونت و 950 مورد مرگ مي‏شود كه در مقايسه با ساير جنگ‌ افزارها تلفات بيش‏تري دارد. ‏اين سازمان، تخمين زده است كه در تعقيب آزادسازي 100 كيلوگرم افشانه حاوي اسپور سياه زخم بر فراز شهر واشنگتن، حدود 130 هزار تا 3 ميليون نفر به هلاكت خواهند رسيد كه قابل مقايسه با قدرت تخريبي يك بمب هيدروژني مي‏باشد (pezeshkan.org). نگاهي به حادثه همه‌گيري سياه زخم تنفسي در سال 1979 در روسيه كه طي آن 66 نفر، جان خود را از دست‌دادند هم نشان دهنده قدرت تخريبي اسپور سياه زخم، به عنوان يك سلاح بيولوژيك است و هم دليل واضحي بر اين مدعا كه سلاح‏هاي بيولوژيك را از سال‏ها قبل ساخته و به مقادير فراواني انبار كرده‏اند.

مهم‏ترين عواملي كه تاكنون در بيوتروريسم استفاده شده:

دكتر سيد رضا حسيني دوست، (همان) معتقد است مهم‏ترين عواملي كه تاكنون در بيوتروريسم از آن‌ها ‏‏استفاده شده است به‏ شرح زير مي‏باشد:

• .شاربن يا سياه زخم ؛
• .بوتوليسم ؛
• .طاعون ريوي ؛
• .آبله ؛
• .تولارمي ؛
• .تب خون‌ريزي دهنده كريمه كنگو ؛

تاريخچه بيوتروريسم

در اين‏جا هدف از بيان و طرح تاريخچه جنگ بيولوژيك اين است كه با تكيه بر شواهد تاريخي، حساسيت پيگيري موضوع مورد توجه قرار گيرد، به نظر مي‏رسد سوءاستفاده از عوامل بيولوژيكي توسط انسان‏ها در جنگ‏ها و اقدامات تروريستي بدون اين‏كه شناخت دقيقي نسبت به علل بيولوژيكي و چگونگي عمل‏كرد‏‏ ميكروبي آن داشته باشند سابقه ديرينه داشته است و بديهي است كه در گذشته به‌ دليل عدم وجود داروهاي موثر براي كنترل بيماري‏ها و مخاطره ‌آميز‌بودن آن موجب محدود ‌شدن استفاده از عوامل بيماري ‌زا مي‏شده است. چرا كه در صورت انتشار بيماري در نيروهاي دشمن نيروهاي خودي نيز درگير همان بيماري مي‏شدند. با اين وجود موارد زير در مورد سوءاستفاده عوامل ميكروبي در تاريخ بياد مانده است. (محمد حسن شاه‌حسيني)

1..مردم آتن در 600 سال قبل از ميلاد منبع آب شهر kirrha را با سم مشتق شده از گياه خربق (hellbore) از خانواده آلاله آلوده كردند.

2..يوناني‏ها در 300 سال قبل از ميلاد چاه ‏هاي آب دشمن را با لاشه حيوانات تلف شده از بيماري انباشتند.

3..در قرن 14 ميلادي تاتارها پس از محاصره شهر kaffa در اوكراين از سلاح بيولوژيك استفاده كردند. آن‌ها ‏‏جنازه سربازان تلف شده از طاعون را با منجنيق به داخل شهر پرتاب كرده و باعث ابتلا تعداد زيادي از ساكنين و قتل عده كثيري از آن‌ها ‏‏شدند.

4..بين سال‏هاي 1754 و 1769 فرمانده نيروهاي انگليسي در آمريكاي شمالي از سلاح بيولوژيك براي از بين بردن و كاهش جمعيت در دره رود ohio استفاده كرد. وي از حيله اسب تروا تقليد نموده و با اهداي پتو «ملافه» دستمال و پارچه‏ هاي بيماران آبله ‏اي به سرخپوستان عده زيادي از آنان را به كام بيماري و مرگ كشاند.

5..بين سال‏هاي 1932 و 1945 ژاپني‏ها با استفاده از زندانيان در واحد 731 ارتش سلاح ‏هاي بيولوژيك را مورد آزمايش قرار دادند. ‏حداقل 10000 زنداني در نتيجه اين آزمايش‏ها جان سپردند.

6..آزمايشگاه ‏هاي ژاپن كك ‏هاي تغذيه شده از خون رات‏ هاي آلوده به طاعون را پرورش دادند و هواپيماهاي ژاپني در هر مرحله 15 ميليون كك را بر روي 11 شهر چين اسپري نموده و اپيدمي ‏طاعون به‏ وقوع پيوست كه بين سا‏ل‏هاي 1937 و 1947 با بيش از 2000 حمله، مرگ 94000 نفر به‏وقوع پيوست.

7..در سال 1941 ارتش ژاپن به درد مشابهي با 10000 مورد ابتلا و 1700 مورد مرگ در نتيجه سلاح بيولوژيك وبا‏ كه توليد شده خود ژاپني‏ها بود دچار شدند.

8..در سال 1945 ارتش آلمان مخازن آب شمال غربي بوهميا را به فاضلاب آلوده نمود. ‏هم‏چنين ارتش آلمان از زندانيان جنگي در بررسي‏هاي تجربي جهت واكسن و دارو به حد وسيعي استفاده كردند.

9..در سال 1942 ايالات متحده امريكا توليد سلاح‏هاي بيولوژيك در سطح وسيع را آغاز كرد. ‏بيش از 5000 بمب با عوامل باكتريائي من ‌جمله بروسلا سوئيس «توكسين‏‏ها» ويروس ‏ها و قارچ ‏ها پر شدند. ‏

10..در اواخر دهه 1960 ارتش آمريكا باكتري‏هاي بروسلا، باسيلوس، آنتراسيس و… ‏را به مقادير زياد توليد و ذخيره نمود. ‏

11..در سال 1993 گمرك كانادا فردي از آمريكا را با سلاح گرم و توكسين ريسين براي كشتن 30 ميليون نفر دستگير كرد. ‏مورد مشابهي از فردي نژادپرست با توكسين بوتولين و ريسين در 1995 به‏ دست آمد.

12..در سال 1997 اعلام شد كه بعد از 30 سال تروريسم رسمي ‏امروزه با بيوتروريسم روبه ‏رو هستيم.

13..در سال 1979 در شوروي سابق اپيدمي‏ سياه زخم با ابتلا 77 نفر و مرگ 66 نفر و تعداد زيادي از حيوانات اتفاق افتاد. در آن زمان علت اپيدمي ‏مصرف گوشت آلوده ذكر شد؛ اما در سال 1992 مشخص شد كه اشكال در فيلتر‏هاي هواي مركز توليد سلاح ‏هاي بيولوژيك ارتش به پخش‌شدن اسپورهاي باسيلوس آنتراسيس منجر شده است.

سلاح ‏هاي بيولوژيك

جنگ‌افزار بيولوژيك  (همان) عبارتست از وسيله‏ اي كه به‌ منظور انتشار عمدي ارگانيسم ‏هاي مولد بيماري يا فرآورده‏ هاي آن‌ها ‏‏توسط غذا، آب، حشرات ناقل يا به صورت افشانه به كار برده مي‏شود.

سلاح‏ هاي بيولوژيك داراي ويژگي‏ هاي منحصر به ‏فرد مي‏‏‏‏باشند. ‏توليد اين‏گونه سلاح‏ ها نسبتاً ساده و همان ‏گونه‏ كه ذكر شد ارزان قيمت بوده و وقتي كه در فضا پراكنده شوند قادرند به‏ طور خودكار تكثير شده و به سرعت وسعت منطقه آلوده شده را گسترش دهند. ‏بنابراين انسان‏ها، حيوانات و گياهان همه مي‏‏‏‏توانند در معرض حملات بيولوژيك قرار گيرند. ‏بر خلاف حملات با سلاح‏هاي انفجاري متعارف و حتي سلاح‏هاي غيرمتعارفي چون سلاح‏هاي شيميايي و هسته‏ اي كه ابعاد خسارات و تلفات پس از مدتي قابل محاسبه مي‏‏‏‏باشد در حملات بيولوژيك وسعت خسارات غيرقابل پيشبيني بوده و هر روز كه مي‏‏‏‏گذرد لايه‏ هاي جديدي از فاجعه هويدا و ابعاد آن گسترش مي‏‏‏‏يابد. ‏

بايد توجه داشته باشيم كه در حملات بيولوژيك با موجودات زنده ميكروسكپي مواجه هستيم. ‏ميكرو ارگانيسم‏هاي بيماري ‏زا به صورت طبيعي نيز باعث همه گيري‏هاي عمده‏اي ‏مي‏‏شوند و بلاياي طبيعي ايجاد شده توسط اين همه گيري‏ها كه گاه چند قاره جهان را فرا مي‏‏‏‏گيرند همه ساله قربانيان بي‌شماري را از ابنا بشر مي‏‏‏‏گيرند. در بيوتروريسم ممكن است از يك يا چند عامل بيولوژيك عليه سكنه يك منطقه محدود استفاده شود.

به دلايلي كه توضيح داده خواهد شد معمولاً استفاده از سلاح‏هاي ميكروبي تا حدودي براي تروريست‏ ها بيخطر مي‏باشد و همين‏ طور مقابله با آن‌ها ‏‏بسيار مشكل است چرا كه به عنوان مثال در صورت آلوده‌ كردن آب يك منطقه و انتشار عامل سياه زخم يا اسهال توسط تروريست‏ها تا دوره كمون سپري شود و علائم بيماري ظاهر شود چند روز طول مي‏كشد و اين فرصت مناسبي براي فرار و دور‌شدن تروريست‏ها از منطقه مي‏باشد تا از سرايت بيماري به آنان مصون بمانند و هم‏ چنين خطر شناسايي و دست‏گيري آنان ‏غيرممكن يا مشكل شود. ضمناً انتقال عوامل بيماري زا هم از كشوري به كشور ديگر به وسيله مسافر‏هاي معمولي آسان مي‏باشد. به عنوان مثال قرار‌دادن پودر ميكروب عامل سياه زخم در داخل كپسول و حمل آن به عنوان دارو يا به اشكال مختلف مانند ارسال مواد آلوده توسط پاكت‌ نامه و هدايا پستي يا حمل انواع مواد كنسرو شده، اسباب‌بازي، آب و مواد غذائي‏‏ همراه، يا حشرات ناقل بيماري و خون آلوده كار چندان مشكلي به نظر نمي‏‏ رسد. ‏در صورتي كه تروريست‏ها قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشند از عواملي نظير آبله انساني استفاده مي‏كند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل مي‏شود و باعث آلودگي وسيع مي‏شود و در صورتي كه قصد آنان هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده مي‏كنند.

با اين وجود برخي گروه‏ هاي تروريستي آرمان ‏گرا يا متظاهر به مرام‏هاي‏ انساني و بشردوستانه از دست‌زدن به چنين اقداماتي اجتناب مي‏كنند و از‏ طرفي ديگر بعضي از گروه‏ هاي تروريستي هم فاقد مهارت‏ هاي تكنيكي لازم براي به ‌کارگیری سلاح‏هاي بيولوژيك در عمليات تروريستي مي‏باشند. ولي خرد حفاظتي حكم مي‏كند كه از تهديدات بيوتروريسيم غفلت نگردد. خصوصاً در مواردي كه تهديد از سوي تروريست‏هاي دولتي وجود دارد.

تفاوت تروريسم انفجاري با تروريسم بيولوژيك

‏حمله بيوتروريسم پس از وقوع به صورت يك عمل محدود باقي نمانده و در اندك زماني ممكن است به يك بحران بيولوژيك تبديل گردد. ‏پس حمله بيوتروريسم و وقوع بحران بيولوژيك دو روي يك سكه بوده و اين تفاوت اصلي تروريسم انفجاري با تروريسم بيولوژيك است.

مزيت‏هاي سلاح ‏هاي بيولوژيك

مزيت‏هاي سلاح ‏هاي بيولوژيك نسبت به ديگر سلاح‏هاي كشتار جمعي در عمليات تروريستي نسبت به سلاح‏هاي ديگر عبارت است: (همان)

1..عوامل بيولوژيك در مقادير بسيار كم، در حد بالايي كشنده مي‏‏‏‏باشند؛

2..به ‏راحتي مي‏‏‏‏توان آن‌ها را آماده نمود و به وسيله افرادي كه آموزش مختصري ديده‏اند به كار برد؛

3..به ‏راحتي مي‏‏‏‏توان آن‌ها را پنهان كرد و به سادگي منتقل نمود. مثلاً برخي از عوامل بيماري‏زا و قابل انتقال به وسيله غذا و آب مانند سالمونلا، شيگلا و استافيلوكوك آرئوس هر روزه در آزمايشگاه ‏هاي تشخيص طبي جدا مي‏‏‏‏گردند. بنابراين كشت اين عوامل براي يك تكنسين آزمايشگاهي در آزمايشگاه تشخيص ميكروبيولوژي كار مشكلي نيست و انتقال و انتشار اين عوامل در مخازن آب امري ساده و عملي است.

4..تشخيص و شناسايي عوامل بيولوژيك به آساني مقدور نيست و با حواس پنج‌گانه قابل دريافت نيستند. ‏بررسي و شناخت آن‌ها نياز به تجهيزات و امكانات پيش‏رفته دارد كه اين شناسايي نيز مدتي طول مي‏‏‏‏كشد و در طي اين مدت عامل، اثر خود را كه همان بيماري است به وجود خواهد آورد.

5..از آن‏جايي كه عوامل بيولوژيك خود تكثير حاصل كرده و زياد مي‏‏‏‏شوند، لذا براي انجام عمليات بيولوژيكي لازم نيست كه مقادير زيادي از عوامل استفاده شود. به عبارت ديگر مقدار بسيار اندكي از آن‌ها براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده كفايت مي‏‏‏‏كند.

6..پخش عوامل بيولوژيك توسط نيروهاي نفوذي در عمليات تروريستي به‏راحتي امكان ‌پذير مي‏‏باشد.

7..دفاع در برابر عوامل بيولوژيك بسيار مشكل است. اين مشكل در كشورهايي كه از نظر سازمان‌دهي و سرويس‏هاي بهداشتي درماني در درجه‏ هاي پايين قرار دارند مانند كشورهاي در حال توسعه بسيار حادتر است. چگونه مي‏‏‏‏توان ميليون‏ها نفر را براي واكسيناسيون سريع و ضربتي يا‏ درمان، سازمان‌دهي كرد.

8..سلاح‏هاي بيولوژيك و تا حدودي سلاح‏هاي شيميايي خسارات چنداني به موارد غيربيولوژيك وارد نمي‏سازند.

9..براي ساخت، توليد، انبار و ذخيره‌سازي سلاح‏هاي اتمي و حتي سلاح‏هاي شيميايي نياز به وجود تأسیسات بزرگ مي‏‏‏‏باشد و عملاً ساخت و آزمايش اين‌گونه سلاح‏ها در خفا و پنهاني ممكن نيست، اما سلاح‏هاي بيولوژيك در خفا و تحت پوشش تحقيقات آزمايشگاهي، بيولوژيكي، ميكروب‏شناسي و غيره انجام مي‏‏شود.

10..اثر عوامل بيولوژيك آني و فوري نميباشد. اين دوره كمون يك برتري را براي اين سلاح‏ها به وجود آورده از اين نظر كه هدف‏هاي مورد اصابت تا مدت‏ها بعد از حمله مشخص نخواهند شد.

11..استفاده از عوامل بيولوژيك در داخل مناطق دشمن به آساني مقدور بوده، اما مشكل بتوان ثابت كرد از عوامل بيولوژيك استفاده شده است. ‏لذا اين امتياز باعث شده است كه از اين سلاح‏ها در زمان صلح ظاهري در عمليات تروريستي بهره‌برداري شود.

12..سلاح‏هاي بيولوژيك مي‏‏‏‏توانند اثرات ثانويه‏اي را به دنبال داشته باشند. ‏مثلاً يك عمليات كوچك بر عليه يك هدف موضعي و محلي مي‏‏‏‏تواند يك بيماري اپيدميك گسترده ببار آورد.

13..سهولت و ارزاني توليد مقادير كم آن‌ها به سرعت و با امكانات بسيار ناچيزي امكان‌پذير مي‏‏باشد.

14..توليد مقادير زياد فرآورده ‏هاي بيولوژيك از پيچيدگي تكنيكي بيش‏تري برخوردار است؛ اما با توجه به اين‏كه امروزه در تمام جهان طرح‏هاي بزرگي براي توليد انبوه باكتري‏ها ، ويروس‏ها و قارچ‏هاي مورد نياز صنايع داروسازي، واكسن و… در حال اجرا مي‏‏‏‏باشد. ‏به نظر مي‏‏‏‏رسد كه توليد انبوه نيز براي همه كشورها و برخي گروه ‏ها امكان‏پذير باشد.

راه ‏هاي انتشارعوامل بيوتروريسم

عوامل بيماريزا از راه‏ هاي مختلفي در جوامع هدف از سوي تروريست‏ها مي‏تواند مورد استفاده قرار گيرند. كه از آن‏جمله مي‏توان به انتشار عوامل بيماريزا در هوا، آب، مواد غذائي، انواع مواد كنسرو شده، اسباب‌بازي، پاكت‌نامه، هدايا پستي، حشرات ناقل، خون و… مي‏توان اشاره كرد. البته استفاده از عامل بيوتروريسم بر اساس اهداف تروريست‏ها تعيين مي‏گردد. يعني در صورتي كه تروريسم قصد گسترش وسيع بيماري را داشته باشد از عواملي نظير آبله انساني استفاده مي‏كند كه به راحتي از فردي به فرد ديگر منتقل مي‏شود و باعث آلودگي وسيع مي‏شود. در صورتي كه قصد آن مورد هدف قرار‌دادن شخص خاصي باشد از عواملي نظير انتراكس (سياه زخم) استفاده مي‏كند

(http://behdasht-brasil.blogfa.com)

برنامه‌ريزي مقابله با بيوتروريسم

نظر به اين‏كه عوامل بيولوژيك زئونوز مورد استفاده احتمالي در بيوتروريسم بسيار متنوع بوده، آمادگي در حل سريع بحران‏هاي محتمل بسيار ضروري مي‏باشد. كشف سريع اين‌گونه حملات‏، مستلزم آگاهي همه جانبه در زمينه اين بيماري‏ها و روش‏ هاي مبارزه با آن‌ها ‏‏است.

برنامه‌ريزي در جهت مقابله با بيوتروريسم سبب به‏ وجود آمدن واژه‏ هاي جديدي نظير دفاع زيستي شده است. ‏دفاع زيستي شامل مجموعه اقدامات لازم و آموزش‏هاي مورد نياز مردم براي مقابله و پيش‌گيري از بيوتروريسم است. ‏مجموعه دستورات براي هر بيماري تعريف شده است. ‏هر شهر و منطقه‏اي برنامه خاص خود را براي دفاع در برابر هر كدام از اين عوامل بيماري‏زا طلب مي‏كند. ‏مشخص‏ترين ‏‏برنامه براي مقابله با حملات بيوتروريسمي‏ طراحي سيستم‏ها‏‏ي مراقبت از انواع بيماري‏ها و راه‌اندازي سامانه الكترونيكي اطلاع‌رساني سريع، دقيق و هوشيار است. سيستم مراقبت بر ضد بيماري‏هاي مختلف اهداف زير را دنبال مي‏كند:

1..مطالعه تغييرات در وضعيت سلامت جمعيت حيوانات و انسان‏ها؛

2..تعيين سطح مورد انتظار بيماري‏ها در مناطق مختلف و بررسي وقوع بيماري‏هاي جديد؛

3..پيش‏بيني وقوع بيماري در مناطق مختلف و آمادگي جهت مقابله با آن‌ها؛ ‏‏

4..تخمين وضعيت آينده بيماري و تعيين نحوه انتشار و پيشرفت بيماري بر اساس شرايط منطقه؛

5..ارزيابي برنامه ‏هاي جاري پيش‌گيري، مبارزه و ريشه‌كني بيماري و ارائه راه‌كارهاي مناسب.

6..انجام اقدامات فوري براي جلوگيري از انتشار و گسترش يك بيماري اعم از اندميك يا اگزوتيك.

– به همراه استفاده از سيستم‏ها‏‏ي مراقبت غيرفعال و مراقبت فعال ارائه آموزش‏هاي لازم به خانواده‏ ها و رعايت اقدامات امنيتي بسيار مهم است. ‏در هر كشوري بايد نهاد خاصي متشكل از سازمان دامپزشكي، وزارت بهداشت، تشكيلات كشاورزي، محيط زيست، شهرداري‏ها، فرمانداري‏ها و… به صورت خاص امور مربوط به سيستم مراقبت از بيماري‏ها و دفاع زيستي را مديريت نمايند. ‏تمام اطلاعات بيماري‏ها بايد ثبت شود و مورد آناليز قرار گيرد. ‏به عنوان مثال در صورتي كه بيماري خاصي به طور مرتب در كشور اتفاق مي‏افتد كه هر بار در شهري به صورت بروز ناگهاني در افراد ظاهر شده و بعد ناپديد مي‏شود مانند برخي از انواع اسهال‏ها در كودكان و بعد در شهر ديگر بدون ارتباط مستقيم رخ مي‏دهد. بايد سيستمي باشد تا اطلاعات را آناليز كند و براي آن برنامه‌ريزي نمايد. ‏در آمريكا مركز كنترل بيماري‏ها CDC مسئول مي‏باشد. ‏اين نهاد مستقل است و هر پزشك، دامپزشك يا فرد شاغل در امور بهداشتي و درماني چه در بخش دولتي يا خصوصي لازم است در هنگام مشاهده بيماري‏هاي ليست شده و اعلام شده قبل از هر عملي اقدام به ارسال اطلاعات به اين مركز نمايد. ‏مسلما گزارش‏هاي رسيده از بخش‏هاي مختلف در اين مركز هر روز داده كاوي شده و جهت برنامه‌ريزي‏هاي بعدي مورد استفاده قرار مي‏گيرند. ‏(در ارتباط با فرگیری کرونا نیاز به اینگونه سیستم ها مشاهده شد)

راه‌برد مبارزه با بيوتروريسم

• .سيستم مراقبت فعال بيماري‏هاي مهم و غيرفعال عوامل قابل استفاده در بيوتروريست؛
• .آماده‌باش و پيش‌گيري؛
• .كشف و نظارت؛
• .تشخيص و تعيين ماهيت عامل بيماري‌زا؛
• .پاسخ مناسب؛
• .سيستم‏ها‏‏ي ارتباطي؛
• .آموزش‏هاي مهارت‏هاي بيوسكيوريتي به اقشار مختلف؛
• .افزايش آگاهي مردم در خصوص چگونگي گسترش بيماري‏ها.

راه‌برد مقابله با بيوتروريسم

با توجه به اين‏كه راه‌برد مقابله با بيوتروريسم اقدام كاملاً تخصصي و پزشكي مي‏باشد. لذا برای کسب اطلاعات لازم ، می توان به کتاب های تخصصی موجود در مراجع پزشکی و یا به کتاب رایانه ای «اپيدميولوژي باليني و كنترل بيماري‏هاي مرتبط با بيوتروريسم»        ويرايش سال 1384 كتاب دوّم / گفتار پنجم مقابله با بيوتروريسم (مديريت بحران) دكتر سيد رضا حسيني دوست دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(ع مراجعه کرد.

محور پيش‌گيري‏ از تأثير سلاح‏هاي بيولوژي و بيوتروريسم

ركن مهم كنترل بيوتروريسم و پيش‌گيري‏ از آن جلب همكاري هوش‌مندانه مردم مي‏‏‏‏باشد و اين مهم بدون آموزش‏هاي موثر و مفيد امكان‌پذير نميباشد. ‏آموزش موثر و مفيد به نوبه خود نيازمند برنامهريزي صحيح است. آموزش‏هاي عمومي و توجيه مردم نسبت به سلامتي بدن و باور آن‌ها ‏‏نسبت به دستورالعمل‏هاي بهداشتي (فردي و عمومي) نقش مهم و تعيين‌كننده‏اي در پيش‌گيري‏ دارند. هر كدام از وسائل ارتباط جمعي (مثل روزنامه‏ ها، مجلات، صدا و سيما) در زمينه آموزش‏هاي عمومي دفاع بيوتروريسم نقش ويژه خود را خواهند داشت. ‏آگاهي عمومي مردم نسبت به اصول اوليه بهداشتي، مؤثر‏ترين و در عين حال كم خرج‏ترين وسيله محافظت عمومي بر عليه سلاح‏هاي بيولوژيك است. ‏بايد بگونه‏اي ‏برنامه‌ريزي شود كه اين آموزش‏ها در سطح جامعه حساسيت‌زا و نگران ‌كننده نباشند. ‏در همين راستا مي‏‏‏‏توان طراحي و اجرای مانور‏هاي شهري را براي ارتقا دفاع غيرنظامي در مقابل بيوتروريسم مد نظر قرار داد. ‏ضمناً توصيه مي‏‏‏‏گردد برنامه دفاع بيولوژيك جزء لاينفك رزمايش‏هاي نظامي محسوب شوند.

١– پيش‌بينى وسايل حفاظت فيزيكى در مقابل عوامل بيولوژيك

فراهم‌ بودن وسايل پيش‌گيري‏ فيزيكي مثل ماسك‏هاي تنفسي (ضدبيولوژي)، لباس‏هاي محافظت‌ كننده و غيره به‏ خصوص زماني كه پرسنل نظامي هدف سلاح‏هاي بيولوژيك هستند بسيار حياتي است. ‏اين‏گونه تجهيزات بايد اقلا در حد نياز نيروهاي عمل ‌كننده پيشاپيش فراهم شوند. اگر قرار است اين‌گونه وسايل و تجهيزات ازخارج خريداري شوند يا‏ در داخل توليد گردند بايستي به چنان تجهيزات و نيروي انساني متخصصی مجهز باشيم كه بتوانيم به سرعت و با دقت اين تجهيزات را آزمايش كرده و شرايط موثر‌بودن آن‌ها ‏‏را مشخص كنيم. ‏بسيار اتفاق افتاده كه به هنگام استفاده پرسنل از يك وسيله (مثلاً ماسك)، متوجه خرابي و بي‌تاثير‌بودن آن مي‏‏‏‏شويم. علاوه بر اين وسائل فوق بايد قبلاً چندين بار توسط پرسنل استفاده شده و افراد دقيقاً نحوه استفاده از آن‌ها ‏‏را بدانند.

٢– توسعه برنامه‏ هاى واكسيناسيون

بيش‏تر عوامل بيولوژيك شناخته شده خوشبختانه به‏وسيله واكسن قابل پيش‌گيري‏ هستند. ‏اگر چه بيش‏تر اين واكسن‏ها را در اختيار نداريم. ‏‏در ممالك پيش‏رفته واكسن‏هاي مخصوص عوامل بيولوژيك را به صورت محرمانه در ارتش‏هاي خود ساخته و در حد مصرف اورژانسي در دسترس مراكز نظامي قرار داده‏اند. ‏بايد برنامه‏ ها و پروژه‏ هاي واكسن‌سازي را در سراسر مملكت مورد تشويق و حمايت قرار دهيم تا در صورتي كه روزي به يك نوع واكسن (مثلاً آبله) نيازمند شديم و در صورت عدم وجود آن تا به‏خود بجنبيم و از خارج خريداري كنيم بسيار دير شده است. بنابراين بايد در اين موضوعات، به منابع و استعداد‏هاي داخلي تكيه داشته باشيم. ‏اين امر تنها با برنامه‌ريزي طولاني مدت ميسر است. ‏بخش بيولوژي بايد مراكز و مؤسسات و افرادي را كه در زمينه واكسن‌سازي فعال هستند شناسايي كرده و به تدريج در صدد ايجاد ارتباط و ارايه پروژه ‏هاي واكسن‌سازي باشند. اين كار نيز نيازمند زمان و حمايت مؤثر از مراكز تحقيقاتي است. (در فراگیری کرونا این وضعیت تجربه شد)

٣– كموپروفيلاكسى (پيش‏گيرى دارويى)

يكي از وسايل مهمي كه در پيش‌گيري‏ از حملات بيولوژيك بسيار ضروري است در دست داشتن برنامه ‏هاي ويژه پروفيلاكسي (قبل از تماس، بعد از تماس) مي‏‏‏‏باشد. براي اين‏كار بايد عناصر دارويي موجود در رژيم‏هاي مختلف پروفيلاكسي مربوط به هر كدام از عوامل بيولوژيك مشهور به صورت ليست تهيه شوند. ‏اقلام دارويي مربوط به پروفيلاكسي بايد بنحوي تهيه و ذخيره شوند كه اولاً تاريخ مصرف آن‌ها ‏‏سپري نشود و ثانيًا حداقل جواب‏ گويي نياز يك جمعيت (مثلاً) يك ميليوني باشند. ‏پرسنل عملياتي نظامي و نيروهاي انتظامي به‏ خصوص آن‌هايي كه به ماموريت‏هاي ويژه گسيل مي‏‏‏‏شوند و احتمال داده مي‏‏شود كه هدف جنگ‌افزار‏هاي بيولوژيك قرارگيرند بايد با توجه نوع تهديد محتمل از برنامه‏ هاي ويژه پروفيلاكسي دارويي استفاده كنند. از طرفي عوامل بيولوژيك به طور روزانه نسبت به دارو‏هاي آنتي‌بيوتيك مقاوم مي‏‏‏‏شوند و حساسيت دارويي آن‌ها ‏‏بايد دائما كنترل شود. اين‏كار نيازمند پروژه‏ هاي تحقيقاتي است. ‏تأثير عملياتي هر كدام از پروتكل‏هاي پروفيلاكسي كه در كتب طبي قيد شده‏اند بايد با توجه به شرايط كشور مجددا مورد تحقيق قرار گرفته با آزمايش‏هاي خودمان نيز به صحت و سقم آن پي بريم و اين نيازمند تحقيقات است‏؛ تحقيقات، نيازمند حمايت است و حمايت، محتاج برنامه.

٤– مراقبت از منابع آب

منابع و مخازن آب شرب و غيرشرب يكي از اهداف بسيار مهم سلاح‏هاي بيولوژيك و بيوتروريسم مي‏‏‏‏باشند. نبايد اجازه دهيم تروريست‏ها يا‏ عناصر دشمن به منابع آب ما دسترسي پيدا كرده آن را آلوده كنند و بعد از اين‏كه كار از كار گذشت، در صدد درمان بيماران برآييم. بايد از منابع آب در شهرها و روستاها بنحو هوشيارانه مراقبت كنيم. ‏يك بعد بسيار مهم اين مراقبت، كنترل روزانه نمونه‏ هاي آب نسبت به آلودگي‏هاي عمدي با عوامل بيولوژيك و فعاليت‏هاي بيوتروريسمي است. ‏آزمايش‏هاي روتين آب متأسفانه پوشش لازم را براي تشخيص عوامل بيولوژيك ندارند و از اين نظر ناقص هستند. ‏بايد آزمايشگاه‏ هاي مجهز زنجيره‏اي به‏وجود آمده و پرسنل آن‌ها ‏‏به نحوي آموزش ببينند كه هرگونه تغيير در كيفيت ميكروبي شيميايي آب به صورت روزانه ضبط و ثبت و به يك سيستم هوش‌مند مركزي ارسال گردند. بدين‌ترتيب مي‏‏‏‏توانيم از وقوع يك حمله بيولوژيك و بيوتروريسم آگاهي يابيم. ‏اين كار در وهله اول نيازمند توجيه تصميم‌سازان و تصميم گيران بالا دست است و تنها راه آن برقراري سمينارهاي دوره‏اي ‏است كه ابعاد مختلف سلاح‏هاي بيولوژيك و بيوتروريسم را براي گروه ‏هاي متفاوت تشريح كند.

٥– نظارت بر تهيه كنندگان و توزيع‌كنندگان مواد غذايى و مراقبت از ذخائر غذايى

مواد غذايي ممكن است به‏ عنوان حامل‏هاي عوامل بيماري ‏زا بر عليه افراد بيگناه به ‏كار روند. همه روزه داستان شير خشك‏ها و گوشت‏هاي آلوده را كه به راحتي به كشور‏هاي مصرف‌كننده ارسال مي‏‏‏‏شوند، مي‏‏‏‏شنويم. جنون گاوي يا‏ تب برفكي نيز بر سر زبان‏ها است. ‏براي كليه كاركنان اداره ‏ها و سازمان‏هاي ناظر بر مراكز توليد و توزيع مواد غذايي كه بنظر مي‏‏‏‏رسد آموزش‏هاي مناسب با حرفه خود را (از بعد بيوتروريسم) ندارند، بايد كلاس‏هاي آموزشي ويژه برگزار شود. ‏برنامه‏ هاي بازآموزي و نوآموزي كاركنان شاغل بايد مورد توجه قرار گرفته و حمايت‏هاي لازم از آن‌ها ‏‏به‏ عمل آيد. ‏چنان‌ چه كارمندان اداره مراقبت از مواد غذايي تحت آموزش‏هاي ويژه قرارگيرند و بدانند كه كار با اهميتي بر عهده آنان است و حتي توسط ارگان‏هاي ديگر نيز نظارت مي‏‏‏‏شوند، احتمالاً وظايف خود را با دقت و حساسيت بيش‏تري انجام خواهند داد؛ ورود محموله‏ هاي غذايي (به صورت ‏‌تر و خشك) به داخل كشور بايد با حساسيت تلقي گردد. ‏آزمايشگاه ‏هاي گمركي مواد غذايي بايد از حالت سمبليك خارج شده و از حيث نيروي انساني آموزش ديده و تجهيزات آزمايشگاهي حمايت شوند. واقعاً چه ارگاني بر ورود بي‌حساب اين همه مواد غذايي (شير، گوشت مرغ، گوشت ماهي و…) نظارت دارد و با چه كيفيتي؟ پيشنهاد مي‏‏شود براي اين گروه از كاركنان دوره  ‏هاي تداوم آموزش دفاع در مقابل سلاح‏هاي بيولوژيك و بيوتروريسم برگزار گردد.

كشف و تشخيص حمله بيولوژيك و بيوتروريسم

كشف سريع و به ‏موقع حمله بيولوژيك و بيوتروريسم و كيفيت آگاهي از وقوع آن‌ها ‏‏اهميت بحراني داشته و در مقابله با اين حوادث نقش حياتي دارد. ‏زيرا در غياب تامين تداركات خاص در سطح محلي، منطقه ‏اي و ملي، يك حمله بيوتروريستي با استفاده از ويروس آبله، اسپور سياه زخم يا عوامل آلوده‌ كننده آب و مواد غذايي شالوده بهداشت و درمان محلي و شايد ملي را بهم ريخته و عده كثيري از بيماران و مردم عادي براي به دست ‌آوردن امكانات درماني به بيمارستان‏ها و مراكز درماني ديگر هجوم مي‏‏‏‏آورند. ‏علاوه بر اين ممكن است نيروهايي كه بايد در نقش واكنش سريع عمل نمايند، خودشان قبل از همه گرفتار و زمين‏گير شده و كاري از دستشان بر نيايد. ‏شباهت ‏هاي زيادي بين وقوع يك همه گيري طبيعي و حمله بيوتروريستي وجود دارد و همين واقعيت تمايز بين اين دو را مشكل مي‏‏‏‏سازد. ‏البته آگاهي از يك همهگيري كه به طور عمدي ايجاد شده بسيار مهم است منتهي اين امر نيازمند يك شبكه وسيع ثبت وقايع مي‏‏‏‏باشد. ‏اگر كليه وقايع زيستي در شهر‏هاي مختلف سراسر كشور به دقت و با حساسيت لازم ضبط شده و از طريق شبكه اطلاع‌رساني به بانك مركزي اطلاعات پزشكي منتقل گردند؛ گام اساسي برداشته شده است. ‏چنان‌ چه اطلاعات موجود در مركز مديريت بيماري‏هاي وزارت بهداشت بهينه شده و با تجهيزات رايانه‏اي تقويت گردند، قدم‏هاي بعدي در خصوص آگاهي از انتشار عمدي عوامل بيولوژيك هموارتر خواهد شد. ‏در شرايط فعلي ممكن است يك بيماري خاصي در گوشه و كنار كشور اپيدمي شود و تا ‏سيستم بهداشتي – درماني بتواند متوجه آن شود مدت‏ها طول بكشد. ‏يادآور مي‏‏شود امروزه خطر استفاده هم ‏زمان‏‏ از چند عامل بيولوژيك مختلف به صورت مختلط در يك يا چند منطقه وجود دارد. ‏هم‏ چنين احتمال دارد از ارگانيسم‏هايي استفاده شود كه در ليست عوامل بيولوژيك قرار نداشته ولي از طريق مهندسي ژنتيك خواص موضوعات مرتبط بيماريزايي شديد و مقاومت آنتي‌بيوتيكي گسترده در آن‌ها ‏‏به‏وجود آمده باشد. ‏لذا با تشخيص هر عامل جديد همواره بايد ليست جديدي از آن‌ها ‏‏تنظيم و منتشر گردد. ‏بنابراين بايد آزمايشگاه ‏ها و مراكز تحقيقاتي كه توان كار تشخيصي بر روي عوامل بيولوژيك را دارند شناسايي شده و هركدام در زمينه خاصي تقويت گردند تا بتوانند به عنوان آزمايشگاه‏ هاي مرجع تخصصي ايفای نقش نمايند.

 

 ادامه دارد…

مهران ایزدی

درس قبل                                      درس بعد